1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Psychologia

Asertywność to dużo więcej niż mówienie „nie”

Asertywność to coś więcej niż mówienie „nie”, gdy czegoś nie akceptujesz, to także mówienie „tak”, kiedy masz na coś ochotę, oraz wiedza o tym, jak te dwie rzeczy odróżnić. (Fot. iStock)
Asertywność to coś więcej niż mówienie „nie”, gdy czegoś nie akceptujesz, to także mówienie „tak”, kiedy masz na coś ochotę, oraz wiedza o tym, jak te dwie rzeczy odróżnić. (Fot. iStock)
Znów zrobiłaś coś z poczucia winy, lęku albo dla świętego spokoju? Nie obwiniaj się! Masz dość? To ważny sygnał. Odzywa się w tobie siła. Do zmiany!

Znasz to uczucie, kiedy starasz się ze wszystkich sił, ale okazuje się, że to za mało? Tak jakbyś usiłowała się przykryć zbyt krótkim kocem – i tak jakaś część ciała zawsze spod niego wystaje. Każdy czegoś od ciebie chce, a ty niczym mistrzyni pięcioboju usiłujesz wykazać się w każdej z narzuconych dyscyplin: odwożeniu dzieci do szkoły, braniu zastępstwa za koleżankę w pracy, gotowaniu dwudaniowego obiadu dla całej rodziny, ratowaniu małżeństwa swojej siostry czy – czemu nie – kupowaniu prezentu dla nielubianej teściowej. I choć czujesz, że to cię przerasta, męczy, a nawet irytuje, godzisz się na kolejne ustępstwa w imię… no właśnie, czego? Szczytnej idei niesienia pomocy? Miłości? A może dla świętego spokoju? Z obawy, że w przeciwnym razie ktoś się obrazi? Zwykle i tak ktoś się obraża. Zamiast: „dziękuję”, mówi, że on zrobiłby to inaczej, narzeka, że nie tak, za późno, za drogo… Wtedy płaczesz. Albo się wściekasz, często na siebie. Obiecujesz sobie, że nigdy więcej, że teraz będziesz mądrzejsza. Do kolejnego razu, kiedy znów dasz się „wkręcić”, znowu się zawahasz: „No dobrze, może jak będę miała chwilę” albo nie powiesz nic i zgodzisz się na coś, na co wcale nie miałaś ochoty.

A może tak jak ja, masz problem z tym, żeby w restauracji zwrócić danie, które ci nie smakuje, albo – jak moja znajoma – nie umiesz odmówić mamie niedzielnego obiadu, mimo że masz już inne plany? Boisz się poprosić szefa o podwyżkę? Nie umiesz zwrócić uwagi niegrzecznej urzędniczce? Ludzie wchodzą ci na głowę, a ty nie potrafisz powiedzieć: „stop”.

Każdy ma swoją piętę achillesową, czuły punkt, który – odpowiednio „naciśnięty” przez innych – oddaje im nad nami władzę. Przyczyna, która uruchamia cały ten mechanizm, jest jedna – brak asertywności.

To wszystko te uczucia

Agnieszka Wróbel, pedagog i psychoterapeutka, w książce „Asertywność na co dzień” przyznaje, że większość z nas WIE, ale NIE CZUJE, że ma prawo do odmowy, do własnego zdania, do obrony swoich granic, do sięgania po to, czego chcemy. Jednym zdaniem, trudno nam połączyć wiedzę teoretyczną z przeżywaniem emocjonalnym. Kiedy brak nam asertywności, miotamy się pomiędzy uległością a agresją. Dusimy w sobie złość i własne potrzeby albo przekraczamy granice – swoje i innych. A przecież znaczenie słów „chcę”, „potrzebuję”, „nie” – jest jasne już dla trzylatka. Jak to się dzieje, że wyrasta na 30-latka, który nie potrafi odróżnić własnych potrzeb od oczekiwań innych?

Jak twierdzą psychologowie, wszystko zależy od tego, czy rozmaite lęki, które odczuwamy od najwcześniejszego dzieciństwa, zostają ukojone, czy nasze potrzeby – nie tylko fizjologiczne, ale też psychiczne i emocjonalne, zostają zaspokojone. Jeśli w którymś z tych punktów rodzice czy otoczenie zawodzą – musimy radzić sobie sami. Wtedy mamy dwa wyjścia: dostosować się do wymagań innych albo wymóc na nich spełnienie naszych potrzeb. Wzorce zachowań, które okazują się najskuteczniejsze, przenosimy do dorosłego życia. Instynktownie wyczuwamy, co powinniśmy zrobić, by zostały zaspokojone nasze najważniejsze potrzeby: bezpieczeństwa, akceptacji, przynależności, uznania, miłości. Najczęściej wiąże się to z tłumieniem własnych emocji, zwłaszcza tych uważanych za trudne, jak złość, smutek, strach, żal, rozgoryczenie, wstyd.

To, co zostaje zasiane w dzieciństwie, przynosi plon w dorosłym życiu. Także role, jakie pełnimy w rodzinnym domu, albo przekonania, które z niego wynosimy. Jeśli byłaś najstarszą siostrą, która opiekuje się pozostałym rodzeństwem, a do tego prymuską w szkole – mogłaś nieświadomie wcielić się w rolę Rodzinnego Bohatera. Nie umiesz bronić swoich granic, bo od małego byłaś nauczona, że tobie nie wolno mieć chwil słabości. Bierzesz na siebie kolejne zobowiązania, usilnie wierząc, że jesteś w stanie mieć wszystko pod kontrolą.

Są jeszcze rodzinne skrypty, czyli nieświadome przekazy, wdrukowywane nam przez rodziców i otoczenie. To one decydują o tym, czy w życiu gramy rolę przegranych czy wygranych. Jeśli od małego słyszysz: „Widocznie na to zasłużyłaś”, nie będziesz miała odwagi, by wystawić walizki za drzwi partnerowi, który nie okazuje ci szacunku. Albo ten pokutujący w naszym życiu slogan, by siedzieć w kącie, aż cię znajdą – czy nie blokuje przed sięganiem po to, czego chcemy?

Źle rozumiana uprzejmość

„Nie potrzebujesz tego” – to słowa, które pisarka Regina Brett nosiła w sobie długo. Wychowała się jako jedno z jedenaściorga dzieci w skromnie żyjącej rodzinie w Ohio. Niezbyt dobrze wspomina swoją edukację w szkole u zakonnic. Studia skończyła dopiero jako 30-latka, w wieku 21 lat została samotną matką. Jak wspomina, ilekroć jako dziewczynka mówiła rodzicom, że chciałaby coś dostać, ojciec kwitował to właśnie w ten sposób: „Nie potrzebujesz tego”. Po jakimś czasie przestała prosić. Gdy los się do niej uśmiechnął i tuż przed czterdziestką spotkała mężczyznę swoich marzeń, zachorowała na raka. Walczyła z chorobą przez rok. Nie dość, że pokonała nowotwór, to jeszcze na szpitalnym łóżku spisała swoje doświadczenia i zamieniła je w cykl 50 lekcji. Zanim ukazały się drukiem, ludzie przesyłali je sobie e-mailami, umieszczali na blogach i przyklejali do drzwi lodówek. Regina stała się bohaterką wielu kobiet, mimo że nadal miewa problemy z tym, by mówić o swoich potrzebach i prosić o coś innych.

– Opowiem wam, jaka jestem żałosna. Kiedy sąsiad z tyłu kopie mój fotel w samolocie, nie jestem w stanie go poprosić, żeby przestał – zwierza się w jednym ze swoich felietonów. – Kiedy siedzący za mną w kinie ludzie gadają, nie potrafię kazać im się zamknąć. Zamiast tego wstaję i zmieniam miejsce. Wolę być głodna, niż poprosić stewardesę o wegetariański posiłek.

Dlaczego jest takim tchórzem? Ze wstydu – nie chce pokazać innym, że czegoś nie wie albo czegoś potrzebuje. Z dumy i lęku – przed usłyszeniem „nie”. Wreszcie z poczucia winy – bo nie chce sprawiać nikomu kłopotu. – Nasza uprzejmość nas paraliżuje – mówi Regina. Jesteśmy miłe, więc nie domagamy się swojego, nie wyznaczamy innym granic, zadowalamy się tym, co dostajemy. I zaciskamy zęby, żeby nie wybuchnąć.

– Kiedy poczułam się najgorzej? Wtedy gdy moja sześcioletnia wówczas córka zabrała do sklepu garść monet na cukierki. Stałam w kolejce do kasy, a Gabrielle ułożyła swój stosik drobnych na taśmie. Kiedy przesunęłyśmy się bliżej, zobaczyłam, jak jakaś dziewczynka wyciąga rękę i zagarnia monety mojej córki. Patrzyłam jej prosto w oczy. Nie miałam w sobie dość siły, by ją powstrzymać. Właśnie ukradła pieniądze mojej córki, a ja nie umiałam nawet zapytać, co wyprawia, ani zażądać ich zwrotu – opowiada.

Wzorem asertywności jest dla Reginy jej mąż. Jego zdaniem strach jest uzasadniony tylko wtedy, gdy człowiek musi wyskoczyć z samolotu albo nurkować w pobliżu rekinów. W innych wypadkach – nie. Po wielu latach Regina zaryzykowała: poprosiła szefa o podwyżkę. Nie miała odwagi, żeby zrobić to osobiście, spisała więc w e-mailu wszystkie powody, dla których – jej zdaniem – na nią zasługuje. Uznała, że jeśli nie prosi o coś ze strachu przed czyjąś odmową, to tak naprawdę sama jej sobie udziela. Szef zgodził się z jej argumentami, co więcej, podniósł jej pensję o taką kwotę, o jakiej myślała.

Kop do zmiany

Z lęku, wstydu, poczucia winy, grzeczności, głodu miłości – rzeczy, które robimy z któregokolwiek z tych powodów, nie dadzą nam spełnienia. Jedynie chwilowy spokój i przelotne poczucie akceptacji, ale potem lęk czy poczucie krzywdy wrócą ze wzmożoną siłą.

Punkt zwrotny, moment, w którym przelewa się czara goryczy, to tak naprawdę piękna chwila. Iskrą zapalną może być czyjaś opinia – kiedy słyszysz, jak koleżanka z pracy mówi drugiej: „Daj to Ani, ona zawsze ma czas”, wyrzut bliskiej osoby – gdy po spotkaniu z dyrektorem szkoły syn pyta: „Dlaczego nie stanęłaś w mojej obronie?!”, czy po prostu nagła refleksja: „Dość”, gdy pół godziny czekasz w restauracji na przyjaciół. W efekcie znajdujesz siłę i determinację, by powiedzieć: „stop”. Mówisz mamie: „Dziś nie będę mogła”, wychodzisz ze spotkania, które cię nudzi, ekspedientce, która cię lekceważy, rzucasz: „Chciałabym porozmawiać z pani przełożonym”. Brawo! Przed tobą szansa na to, by żyć życiem, jakiego zawsze chciałaś. Może ktoś się obrazi, wykluczy cię z grupy, zostaniesz nazwana „egoistką”… Może rzeczywiście coś stracisz, ale też coś dostaniesz. Poczucie własnej wartości oraz umiejętność wyrażania uczuć i potrzeb. Wiedzę o sobie – o tym, co jest dla ciebie absolutnie nie do przyjęcia, a co cieszy i daje satysfakcję.

Bo asertywność to coś więcej niż mówienie „nie”, gdy czegoś nie akceptujesz, to także mówienie „tak”, kiedy masz na coś ochotę, oraz wiedza o tym, jak te dwie rzeczy odróżnić. Wtedy staniesz się ważna najpierw dla siebie, a dopiero potem dla innych.

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze