Jeśli od dziecka wpaja nam się wstyd, to on nas bardzo ogranicza, trudno nam się wtedy realizować, bo boimy się wyrażania siebie.
Wstyd jest potrzebny, kiedy na przykład zrobimy coś, co jest przeciwko innym albo nam samym. Każda grupa dopracowuje się jakichś zasad regulujących wspólną egzystencję i wstyd pokazuje nam, kiedy się zagalopujemy i je łamiemy. O ile jednak wstyd może być dobry, to zawstydzanie już nie. A jednak bardzo często to za pomocą wstydu próbujemy sprawić, żeby dzieci były posłuszne, zachowywały się tak, jak chcemy. Wstyd to powszechnie stosowane narzędzie wychowawcze, rodzaj psychologicznego bata. Uczy się nas wstydzenia się właściwie za wszystko, głównie za to, jacy jesteśmy naprawdę, czyli za swoją naturalność, odruchy. „Nie siedź byle jak, nie ziewaj, nie garb się. Nie podśpiewuj, nie podskakuj, nie kręć się”. Zawstydzanie daje nam nad kimś władzę, a z drugiej strony tę osobę umniejszamy, odbieramy jej poczucie własnej wartości, a czasem nawet godność. Pamiętam, że kiedyś na koloniach wywieszano prześcieradło, gdy ktoś się zmoczył w nocy, żeby go napiętnować. Jeśli od dziecka wpaja nam się wstyd, to on nas bardzo ogranicza, trudno nam się wtedy realizować, bo boimy się wyrażania siebie.
Dawno temu byłam na oddziale ginekologicznym i była tam też dziewczyna około czterdziestki, która była w pierwszej ciąży. Ogromnie się o nią bała, ale pan profesor, który robił obchód, miał to w nosie i huknął: „Było o tym myśleć, jak się uprawiało seks na pigułkach przez tyle lat”. Oczywiście głośno, przy innych pacjentkach. Dzisiaj powiedzielibyśmy, że to był przykład slut-shamingu, czyli zawstydzania kobiet ze względu na ich seksualność. To polega na tym, że w formie wytykania, wyśmiewania albo plotek piętnuje się kobiety, surowo ocenia się zwłaszcza ich cielesność, fizyczność. To perfidne, bo kobiety są na tym punkcie szczególnie czułe, w procesie wychowania przecież się je na to właśnie uwrażliwia i zmusza do tego, żeby wyglądały i zachowywały się tak, jak sobie świat życzy. Jeśli ośmielają się być inne, to muszą za to oberwać.
Wystarczy rozejrzeć się wokół siebie, żeby zauważyć, jak często kobiety są narażone na ataki różnych „dobrych” cioć i wujków, którzy nieproszeni tłumaczą im, jak mają karmić własne dziecko, jak powinny się ubierać, a nawet postępować i żyć. Tak jakby zadaniem kobiety było spełnianie oczekiwań innych. Według badań 60 proc. kobiet zetknęło się z zawstydzaniem albo było jego świadkami. Niemal połowa zawstydzanych doświadczyła tego ze strony własnej matki. Najłatwiejszym celem są na ogół kobiety bezdzietne, w związkach nieformalnych albo singielki. Potwierdza to fakt, że zawstydzanie dotyczy przede wszystkim sfery związanej z cielesnością, wyglądem, ale też z macierzyństwem i relacjami. Jednak tak naprawdę w tym wszystkim chodzi o wolność. Kobieta jest zawstydzana wtedy, gdy ośmiela się być wolna, nie jest taka jak wszyscy. Jako społeczeństwo życzymy sobie mieć babę w domu, z dziećmi i boimy się kobiet, które dbają o siebie, są zmysłowe – chcemy je kontrolować.
Oceniamy innych dlatego, że sami byliśmy nieustannie oceniani, i nie dotyczy to wyłącznie kobiet. Gdybyśmy jednak wypracowali modę na to, żeby nie oceniać, tobyśmy tego robili mniej. Dziś jest tak, że zaraz po tym, gdy poczujemy niezadowolenie z siebie, szybciutko lecimy oceniać innych, żeby sobie ulżyć i żeby nie wyszło, że to my jesteśmy ci najgorsi. Pamiętajmy, że jeżeli ktoś w pełni akceptuje siebie, to nie będzie go łatwo zawstydzić. Dlatego tak ważne, żeby budować swoją pewność siebie bez zważania na innych. Zawstydzające oceny i opinie na nasz temat są na ogół związane z tym, że ktoś chce sobie poprawić samopoczucie naszym kosztem, więc nie dawajmy mu do tego prawa.
Wysłuchał Dariusz Janiszewski.
Katarzyna Miller, terapeutka. Pisze książki, wiersze, śpiewa.