1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Felietony

Do poduszki: pan Proust i jego gospodyni

Tomasz Jastrun (Fot. Krzysztof Opaliński)
Tomasz Jastrun (Fot. Krzysztof Opaliński)
Nawet na polonistycznych studiach nie wyszedłem poza tom pierwszy „W poszukiwaniu straconego czasu” i jestem w doborowym towarzystwie innych czytelników, którzy też nie dali rady. Wszyscy jednak przyznają, że Proust jest największym pisarzem XX wieku.

Czyje to słowa: „Za każdym razem, kiedy widziała czyjąś korzyść – choćby najmniejszą – której nie posiadała, wmawiała w siebie, że to nie jest korzyść, ale upośledzenie, i żałowała tej osoby, aby jej nie musieć zazdrościć”. Albo taki cudowny obraz: „Kościół streszczał miasto”. To Marcel Proust, fragmenty z pierwszego tomu „W poszukiwaniu straconego czasu”, a jest tych tomów siedem! Nawet na polonistycznych studiach nie wyszedłem poza tom pierwszy, czyli „W stronę Swanna”. Jestem na pociechę w doborowym towarzystwie czytelników, czasami wybitnych pisarzy, którzy też nie dali rady. Wszyscy jednak przyznają, że Proust jest największym pisarzem XX wieku. Skąd ta trudność w lekturze? Jego zdania monstra ciągną się bez końca. A czas płynie niezwykle wolno, opisy pęcznieją jak wielkie kolorowe bańki i długo fruną w pamięci. Przepustką do tej trudnej lektury jest inna książka, świetna i łatwa w lekturze. To „Pan Proust”, wspomnienia Céleste Albaret. Najbardziej niezwykła książka tego rodzaju, jaką czytałem. Céleste była gospodynią pisarza, spędziła z nim osiem jego ostatnich lat (zmarł w listopadzie 1922 roku). Ciężko chory na astmę Proust pisał wtedy swoje dzieło, leżąc w łóżku, odcięty od świata w pokoju wybitym korkiem, ponieważ nie znosił hałasów, bał się bakterii i zapachów. Wszystko podporządkował pisaniu, nawet własne umieranie, jaki to świetny temat! Céleste, chociaż prosta wiejska kobieta, obdarzona jest zmysłem obserwacji, intuicją, a też znakomitą pamięcią. Jej książka to encyklopedia kilku lat życia pisarza i jego drobiazgowy portret. Proust był ekscentrykiem i dziwakiem, ciężko chory prowadził pustelniczy tryb życia, ale czasami wychodził z jaskini, zawsze nocą, by odwiedzić swoich kochanków i wielki świat. Céleste opisuje geniusza ze wszystkich stron, choćby jedzenie – pamięta, ile razy w ciągu ośmiu lat spożywał jakieś danie, jadał bardzo niewiele. Drobiazgowo relacjonuje, jak parzyła dla niego kawę, jak podawała ją zawsze tak samo o tej samej godzinie. Jak się ubierał, jak długo mył zęby. Albaret wyznaje: „Wymodelował mnie i uformował na obraz swojego życia. Tak jak dzieci uczy się chodzić, tak on krok po kroku nauczył mnie, jak mam mu służyć”. Proust nie przewidział jednego: że jego gospodyni, którą traktował jak matkę, a czasami jak dziecko, będzie też jak filmowa kamera i nagra niezwykły dokument pod tytułem „Pan Proust”. Co ciekawe, Céleste zdecydowała się ujawnić ten kolorowy „film” dopiero na starość – po półwieczu, w roku 1973 – a przedtem nie powiedziała słowa o swoim panu, chociaż tak często była o to proszona.

Sama powieść Prousta to niezwykła forma pamiętnika i fikcji zarazem. Dokument odchodzącego świata, arcydzieło opisu szczegółu, a też mistrzowska wiwisekcja ludzkiej duszy. Czy wyjdę poza pierwszy tom, by pójść dalej? Nie wiem, może tak łyżeczka po łyżeczce, ostrożnie, bo łatwo w tej prozie utonąć. Ukazują się kolejne książki związane z Proustem, w tym wiele tomów korespondencji, z matką, z kochankami, z przyjaciółmi. Proust napisał tysiące listów, w których zdradza swoje intymne tajemnice. Polecam jako uzupełnienie dziełko Edmunda White’a „Proust. Biografia”, które jest od niedawna w księgarniach – znakomity esej biograficzny, pisany pod kątem homoseksualizmu pisarza. Ukazuje, jak Proust przerabiał w powieści swoich kochanków na postacie kobiece, by nie siać zgorszenia. Czytanie tych trzech książek na przemian to uczta duchowa. „Pan Proust” i „Proust. Biografia” pobudzają, a w „W stronę Swanna” pięknie usypia.

Tomasz Jastrun, poeta, prozaik, krytyk literacki, czuły obserwator świata. Zawsze z książką obok poduszki.

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze