Był niewątpliwie jednym z najwybitniejszych i najbardziej wpływowych twórców w historii światowego kina XX wieku. Stanley Kubrick – obsesyjny geniusz i ekscentryczny wizjoner. W czym tkwi jego fenomen?
Wirtuoz reżyserii, scenarzysta, montażysta, producent filmowy i fotograf. Dbał o każdy szczegół swojej twórczości, a jego filmy to doprowadzone niemalże do całkowitej perfekcji dzieła. Z okazji rocznicy urodzin słynnego twórcy, przypominamy najważniejsze produkcje, które wyniosły go na szczyt.
Pierwszą i prawdopodobnie największą pasją Kubricka była fotografia. Gdy miał 13 lat otrzymał od ojca swój pierwszy aparat fotograficzny. Jego talent szybko został zauważony i doceniony przez amerykański magazyn „The Look”. W wieku 16 lat udało mu się sprzedać pierwsze zdjęcie, które przedstawiało zasmuconego sklepikarza, a rok później rozpoczął pracę już jako profesjonalny fotograf, najmłodszy w historii wspomnianego wcześniej pisma. Przez kilka lat współpracował z magazynem, jednak pociąg do świata kina okazał się silniejszy. Jako młody reżyser nie miał zbyt wielu dochodów. Zapożyczając się u rodziny i znajomych, zaczął tworzyć niezwykłe filmy, które balansowały na granicy świata realnego i nadprzyrodzonego.
Kubrick wielokrotnie podkreślał, że jego pierwszym w pełni udanym filmem jest „Doktor Stangelove” z 1963 roku. Nakręcił go pod wpływem fascynacji światową obawą przed wojną atomową. Według pierwotnych założeń film miał być projekcją w stylu „co by było, gdyby…”. W efekcie dramatyczny scenariusz przerodził się jednak w przezabawną satyrę. Film przyjęto niezwykle entuzjastycznie. Został też doceniony przez krytyków filmowych. Pierwszy pokaz miał odbyć się 22 listopada. Kubrick jednak przesunął premierę ze względu na wydarzenia w Dallas związane z zamachem na prezydenta Johna Kennedy’ego.
Po ogromnym sukcesie „Doktora Strangelove” Kubrick postanowił nakręcić wysokobudżetowe, ambitne kino science fiction. „Odyseja kosmiczna” to historia o człowieku w kosmosie rozpoczynająca się zaskakującym prologiem w czasach prehistorycznych, kiedy to nastąpił przełom w ewolucji rodzaju ludzkiego. Film powstał na podstawie opowiadania Arthura C. Clarke’a, lecz nie jest on wiernym odzwierciedleniem książki. Reżyser zadaje w nim pytanie gdzie jest miejsce ludzi w świecie inteligentnych maszyn oraz przedstawia swoją teorię na temat istnienia pozaziemskich cywilizacji i dalszej ewolucji człowieka. Film robi niesamowite wrażenie i jest prawdopodobnie jednym z najwybitniejszych dzieł Stanleya Kubricka.
Na przełomie lat 60. i 70., po głośnej „Odysei kosmicznej” Kubrick chciał przystąpić do wymarzonego dzieła o życiu Napoleona. Zaplanowano gigantyczne przedsięwzięcie: Jack Nicholson w roli głównej, 35 tysięcy statystów, 4 tysiące specjalnie szytych kostiumów... Gotowy był już nawet szczegółowy spis scen. Nie dziwi więc, że filmowa biografia Napoleona to najważniejszy z niezrealizowanych projektów reżysera. Kubrick miał obsesję na punkcie „cesarza Francuzów” i przeczytał na jego temat niezliczoną ilość książek. W obsadzie, oprócz Jacka Nicholsona mieliśmy zobaczyć Audrey Hepburn oraz znanego z „Powiększenia” Davida Hemmingsa. Projekt porzucono jednak ze względu na kłopoty finansowe, kryzys panujący w wytwórni MGM oraz niepowodzenie innego filmu o Napoleonie, brytyjskiego „Waterloo” w reżyserii Siergieja Bondarczuka.
Po przeczytaniu „Mechanicznej pomarańczy” Anthony’ego Burgess’a, Kubrick miał już materiał na kolejny film. Historia młodego chuligana Alexa to utopijna wizja przyszłości, która obraca się wokół pytania czy człowiek pozbawiony możliwości wyboru jest jeszcze człowiekiem. Główny bohater zostaje przyłapany na zbrodni i trafia do więzienia, gdzie decyduje się na niekonwencjonalne metody resocjalizacji, które mają wyplenić z niego całe zło. Podobnie jak w przypadku „Odysei kosmicznej”, ekscentryczny reżyser zdecydował się po swojemu zinterpretować treść książki Burgess’a. „Mechaniczna pomarańcza” to surrealistyczna wizja świata, określana przez znawców kina jako swoisty retro futuryzm. Film pojawił się w kinach w 1971 roku i był wyjątkowo brutalny jak na tamte czasy. Sceny przemocy i gwałtu sprawiły, że dzieło spotkało się z ostrą krytyką, a sam reżyser i jego rodzina zaczęli otrzymywać nawet groźby śmierci.
Inspiracją do powstania filmu była powieść o niejakim Barrym Lyndonie. Jest to niezbyt znana, jednak ciekawa historia, która w doskonały sposób ukazuje piękno tragizmu filmów Kubricka. Widać tu pieczołowitą dbałość o najmniejsze szczegóły scenograficzne, dekoracyjne i kostiumowe, które budują wrażenie obcowania z prawdziwym światem arystokratów. Aby oddać realia epoki, Kubrick zrezygnował z oświetlenia lamp na rzecz świec (w zrealizowaniu tego pomysłu pomogła mu ekipa NASA). Jest to zdecydowanie najsmutniejszy ze wszystkich filmów reżysera, ale też najbardziej dojrzały. „Barry Lyndon” to bowiem historia o człowieku zdominowanym przez siły zupełnie od niego niezależne. Co ciekawe, film zawiera również wątki komediowe. Narrator, który opowiada historię głównego bohatera często ironizuje, przez co film staje się jeszcze ciekawszy.
Nad przestrzeni lat Kubrick eksperymentował z różnymi gatunkami filmowymi. Pod koniec lat 70. postanowił więc nakręcić horror będący ekranizacją słynnej powieści Stevena Kinga. Reżyser jednak ponownie bardzo luźno potraktował oryginał. Odrzucił wiele (jego zdaniem) zbędnych elementów i zostawił sam trzon, co nie spodobało się autorowi pierwowzoru. „Lśnienie” ignoruje wszystkie wartości, którymi oznaczają się horrory. Całość nakręcono wyłącznie w jasnych pomieszczeniach, ponadto wykorzystano symbolizm kolorów i zrezygnowano z duchów i zjaw wyskakujących z szaf. Mamy za to skrajny niepokój i tajemniczy świat, który rządzi się własnymi prawami. Warto też wspomnieć, że najsłynniejsza scena z „Lśnienia” została… całkowicie zaimprowizowana. Kultowe już „Here’s Johnny!” nigdy nie znajdowało się w scenariuszu, a w filmie znalazło się wyłącznie dzięki genialnemu Jackowi Nicholsonowi.
Kubrick zmarł w 1999 roku i, co ciekawe, nigdy nie udało mu się zdobyć Oscara dla najlepszego reżysera, mimo, że wielokrotnie był nominowany. Czym dziś są dla nas jego filmy? Przede wszystkim pretekstem do refleksji nad sensem ludzkiego istnienia oraz niepowtarzalną okazją do obcowania ze sztuką w najlepszym tego słowa znaczeniu. Produkcje takie jak „Lśnienie”, „2001: Odyseja kosmiczna”, czy „Mechaniczna Pomarańcza” to kino, które nikogo nie pozostawi obojętnym.