Białe złoto - zwiedzamy Manufakturę Porcelany w Miśni

Gdy cienki pędzelek dotknie porcelany – jeszcze nieco żółtawej, tylko utwardzonej wstępnym wypaleniem w piecu – nie można się zawahać. Farba wsiąka w glinkę niezwykle szybko, nic nie da się poprawić. Malarka pracuje w pełnym skupieniu, opierając dłoń o drewnianą podpórkę. Cztery pewne ruchy pędzla i na rewersie dna filiżanki powstają dwie wygięte nieco kreseczki skrzyżowanych mieczy przecięte pionowymi myślnikami rękojeści. Tylko dwie osoby, zwane szermierzami, mogą malować logo Manufaktury Porcelany w Miśni (Meissen). Pracują w imponującym tempie. Malują 240 znaków na godzinę.

Uzbrojona w miecze porcelana trafia do nadającego jej połysk szkliwienia. A potem do pieca, w którym wypala się ją przez 36 godzin (a czasem dłużej) w temperaturze 1400 stopni Celsjusza. Tak wysoka temperatura  to nie lada problem – dość powiedzieć, że złoto topi się już w 1063 stopniach. Z tlenków metali, które wytrzymują tę temperaturę, powstają farby podszkliwne (innymi, mniej odpornymi, maluje się później na szkliwie). Tlenek antymonu daje kolor żółty, manganu – fioletowy, chromu – zielony, a kobaltu – słynny błękit kobaltowy używany w Miśni już od 1731 roku. Gdy nanosi się go na porcelanę – jak w przypadku mieczy – jest czarnozielony. Dopiero pod wpływem temperatury staje się cudownie niebieski, pięknie podkreślając idealną biel porcelany. To kolor charakterystyczny dla Miśni i jej najsłynniejszego roślinnego wzoru zwanego cebulowym. Skąd ta prozaiczna nazwa? Wszystko przez pomyłkę XVIII-wiecznych Europejczyków, którzy w zdobiącym chińską porcelanę nieznanym im owocu granatu dopatrzyli się swojskiej cebuli.

Miśnieńska porcelana również powstała dzięki pomyłce. Jej historia zaczyna się na początku XVII wieku, gdy rządzący tymi ziemiami elektor Saksonii i król Polski August II Mocny polecił uczonym szukać sposobu na produkcję złota. Akurat niedaleko Drezna, pod Miśnią, odkryto w 1707 roku złoża glinki kaolinowej (dziś to najmniejsza kopalnia Europy). Jeden z naukowców użył białego pyłu z glinki w eksperymencie i zamiast złota stworzył porcelanę, którą zresztą – ze względu na bajońskie sumy, jakie trzeba było za nią zapłacić – szybko nazwano  białym złotem. I tak w 1710 roku powstała w Saksonii działająca do dziś pierwsza w Europie Manufaktura Porcelany w Miśni. Wcześniej lekką i białą porcelanę produkowano tylko Chinach.

Malarki, które tworzą wzory na błyszczącym szkliwie, mają do dyspozycji aż dziesięć tysięcy kolorów. Maria pracuje w manufakturze już 25 lat i specjalizuje się w miniaturach zwierząt. Właśnie pędzelkiem najcieńszym z cienkich maluje uszy i oczy figurce psa. Na jej biurku (bo malarki nie pracują w fabrycznej hali, ale w pokojach niczym w biurze) zebrało się całe stado zwierzaków i gdy się im uważnie przyglądam, dostrzegam, że każdy jest nieco inny. Nie da się ręcznie namalować dwóch identycznych wzorów i to właśnie jest dla koneserów jednym z uroków porcelany z Miśni.

Koleżanka Marii przy biurku obok specjalizuje się w kwiatach. Właśnie płatek po płatku pokrywa nimi wazon większy niż ona sama, nad którym pracuje już ponad miesiąc.

Przy biurkach modelarzy powstają figurki, z których Miśnia słynie, i pełne ozdób wazy czy zegary z amorkami.

Tu trzeba się cofnąć do samego początku procesu produkcji. Najpierw w masie podobnej do plasteliny powstaje model. Modelarka małym dłutkiem cyzeluje figurkę wróbla, a jej sąsiadka warsztat pracy ma obłożony fotografiami, rycinami i piórami papug, które właśnie rzeźbi.

Gotową figurkę tnie się na części, będące wzorem dla gipsowych form, do których trafi masa z glinki kaolinowej, skalenia i kwarcu, czyli przyszła porcelana – na razie w płynie.

Wszystkie wzory form trafiają do skarbca kryjącego ich już 700 tysięcy – miski i filiżanki powstają na kole garncarskim.

Składaniem w całość wyjętych z gipsowych skorup części (może ich być nawet 60!) zajmuje się zespół siwobrodego Gerda. Wszystkie trzeba idealnie dopasować, bo inaczej figurka rozpadnie się w panujących w piecu 1400 stopniach Celsjusza. Cienkie części – jak nogi czapli czy ręce tancerki – podtrzymywane są przez podpórki.

Jak mówi Gerd, żeby całość wyszła perfekcyjnie, trzeba jeszcze pamiętać, że porcelanowe elementy kurczą się podczas wypalania aż o 16 procent. A wcześniej, pod wpływem powietrza, zmniejsza się też surowa masa.

Już wiemy, co będzie dalej: wstępne wypalanie, malowanie tlenkami metali, szkliwienie, wypalanie, malowanie naszkliwne, znów wypalanie i szlifowanie. Wszystko ręcznie, dokładnie tak, jak robiono to 300 lat temu. Nic dziwnego, że porcelana z Miśni ze słynnym logo dwóch mieczy na denku jest nie tylko tak ceniona,  ale i tak cenna.