Od Epikteta, grecko-rzymskiego filozofa z I wieku, możemy nauczyć się jednej z najważniejszych prawd stoicyzmu: że nie warto przejmować się tym, na co nie mamy wpływu. W swoim wiekopomnym dziele, „Encheiridion”, myśliciel tłumaczy, że prawdziwą wolność i szczęście osiąga ten, który rozumie, że nie wszystko jest od niego zależne. Nieszczęśliwi są z kolei ci, którzy koncentrują się na rzeczach poza swoim zasięgiem – w ten sposób sami skazują się na cierpienie. Przygotowaliśmy dla was garść cytatów Epikteta, które pomogą wam przyswoić tę bardzo praktyczną życiową lekcję.
Historia życia Epikteta jest bardzo ciekawa. Urodził się w 50 roku naszej ery w Hierapolis (dzisiejsza Turcja) jako niewolnik. Jego właścicielem był Epafrodyt, wyzwoleniec cesarza Nerona. Według niektórych źródeł jego pan miał się nad nim znęcać, w wyniku czego Epiktet doznał poważnego urazu nogi i był kaleki. Mimo trudnych warunków, w jakich przyszło dorastać niewolnikowi, przyszły myśliciel miał okazję, by obserwować życie elit na dworze cesarza oraz brać udział w wykładach Muzoniusza Rufusa. Dostęp do edukacji umożliwił mu poznanie prawd filozofii stoickiej. Po tym, jak został wyzwolony, Epiktet poświęcił się nauczaniu i założył własną szkołę filozoficzną w Nikopolis, gdzie zmarł w 135 roku.
Epiktet nie pozostawił po sobie pism – jego nauki przetrwały dzięki Arrianowi, jego uczniowi, który spisał je w formie „Diatryb” („Rozważań”) oraz „Encheiridionu” („Podręcznika”). To właśnie z tych dzieł pochodzą najważniejsze cytaty grecko-rzymskiego filozofa.
Jakie były poglądy Epikteta? Koncentrował on się na praktycznym zastosowaniu stoickich zasad w codziennym życiu, podkreślając znaczenie wewnętrznej wolności i spokoju ducha. Szczególny nacisk kładł na rozróżnienie między tym, co zależy od nas, a tym, co od nas nie zależy.
- Rzeczy, które zależą od nas: nasze myśli, przekonania, dążenia, pragnienia i działania.
- Rzeczy, które nie zależą od nas: zewnętrzne wydarzenia, opinie innych ludzi, nasze ciało, zdrowie czy bogactwo.
Według Epikteta kluczem do szczęścia jest skupienie się na tym, co możemy kontrolować, i zaakceptowanie tego, na co nie mamy wpływu. Dobra materialne, status społeczny czy przyjemności nie są prawdziwymi źródłami życiowej satysfakcji, ponieważ są nietrwałe i są poza naszą kontrolą.
Obok szczęścia przedmiotem refleksji Epikteta była także wolność. Prawdziwa wolność, jego zdaniem, polega na niezależności od zewnętrznych okoliczności i byciu panem własnych myśli oraz emocji. Dlatego nawet niewolnik (Epiktet sam nim był przez część życia) może być wolny, jeśli jest niezależny duchowo, podczas gdy władca może być niewolnikiem własnych namiętności.
Starożytny filozof zachęcał też do akceptacji wydarzeń zewnętrznych jako części naturalnego porządku wszechświata. Utrata, ból czy przeciwności losu są nieuniknione, ale można na nie reagować z godnością i spokojem, traktując je jako okazję do ćwiczenia cnoty.
Sentencje Epikteta niosą w sobie ogromną ponadczasową mądrość. Może zaskoczyć cię, jak bardzo pasują do współczesnych czasów i kondycji dzisiejszego człowieka. Nadają się świetnie do codziennej autorefleksji – ale warto też zachować je na wyjątkową okazję, przekazać bliskim w formie okolicznościowej kartki lub wiadomości czy też zapisać w formie dedykacji. Te nieco zapomniane, ale niezwykle cenne mądrości stoików zasługują na to, by podać je w świat.
„Nikt nie ma mocy, by cię zranić. Jedynie twoje myśli o czyichś czynach mogą cię zranić”.
„Nie usiłuj naginać biegu wydarzeń do swojej woli, ale naginaj wolę do biegu wydarzeń, a życie upłynie ci w pomyślności”.
„Nie skarby są przyjaciółmi, ale przyjaciel skarbem”.
„Jeśli podejmiesz się roli ponad siły, nie tylko źle ją odegrasz, lecz także zaniechasz innej, którą mógłbyś dobrze odegrać”.
„Niepokoi nas nie to, co nam się przydarza, lecz nasze myśli o tym, co się przydarza”.
„Bogactwo nie polega na posiadaniu wielkich dóbr, lecz na posiadaniu niewielu pragnień”.
„Pamiętaj, że samo uderzenie lub znieważenie nie wystarczy, by cię skrzywdzić – musisz uwierzyć, że zostałeś skrzywdzony. Jeśli ktoś odniesie sukces w prowokowaniu cię, uświadom sobie, że twój umysł współuczestniczy w tej prowokacji. Dlatego tak ważne jest, aby nie reagować impulsywnie na to, co cię dotknęło; zatrzymaj się na chwilę przed reakcją, a łatwiej będzie ci zachować kontrolę”.
„Poczucie wartości nie pochodzi z zewnętrznych źródeł. Nie odnajdziesz go w relacjach z innymi ludźmi ani w ich uznaniu. Siłą rzeczy inni – nawet ci, którzy cię kochają – nie zawsze będą zgadzać się z twoimi poglądami, rozumieć cię czy podzielać twój entuzjazm. Dorośnij! Kogo obchodzi, co inni o tobie myślą!”
„Kimże są ludzie, przez których pragniesz być podziwiany? Czyż nie są to ci sami, których zwykłeś nazywać szalonymi? Cóż zatem? Czy chcesz być podziwiany przez szalonych?”
„Pamiętaj, że w życiu powinieneś zachowywać się tak jak na uczcie. Gdy jakaś potrawa podawana jest z rąk do rąk i dociera do ciebie, sięgnij po nią i grzecznie nałóż sobie swoją porcję. Następnie pozwól, by potrawa przeszła dalej, nie zachowując jej tylko dla siebie. Jeśli jeszcze do ciebie nie dotarła, nie wybiegaj pragnieniami wprzód, cierpliwie poczekaj, aż pojawi się przed tobą. Przyjmij podobne podejście wobec dzieci, żony, bogactwa i statusu, a z czasem zasłużysz na to, by ucztować z bogami”.
„Żadne wielkie dzieło nie powstaje nagle, tak samo jak kiść winogron czy figi. Jeśli powiesz mi, że pragniesz figi, odpowiem, że musi minąć czas. Najpierw musi zakwitnąć, potem wydać owoc, a na końcu dojrzeć”.
„Większość tego, co uchodzi za legalną rozrywkę, jest niskiej jakości lub głupie i jedynie zaspokaja lub wykorzystuje ludzkie słabości. Unikaj bycia częścią tłumu, która oddaje się takim zajęciom. Twoje życie jest zbyt krótkie, a ty masz ważniejsze rzeczy do zrobienia. Bądź wybredny w kwestii obrazów i idei, które dopuszczasz do swojego umysłu. Jeśli sam nie wybierzesz, jakie myśli i obrazy na siebie oddziałują, ktoś inny zrobi to za ciebie, a jego motywy mogą nie być szlachetne. Najłatwiej na świecie jest niepostrzeżenie osunąć się w wulgarność. Ale to nie musi się zdarzyć, jeśli zdecydujesz, że nie będziesz marnować swojego czasu i uwagi na bezmyślną papkę”.
„Trudności pomagają ujawnić prawdziwą naturę człowieka. Dlatego, gdy napotkasz na swojej drodze jakąś trudność, pamiętaj, że Bóg, niczym trener zapaśników, zesłał ci silnego, młodego przeciwnika. Dlaczego? Abyś mógł stać się zwycięzcą olimpijskim. Jednak pamiętaj, że nie odniesiesz sukcesu w tej walce bez wysiłku i potu”.
„Teraz jest czas, aby zacząć żyć zgodnie ze swoimi ideałami. Jak długo możesz jeszcze odkładać bycie kimś, kim naprawdę chcesz być? Twoje szlachetne »ja« nie może dłużej czekać. Wprowadź swoje zasady w życie – teraz. Przestań szukać wymówek i odkładać wszystko na później. To jest twoje życie! Nie jesteś już dzieckiem. Im szybciej zaangażujesz się w swój duchowy rozwój, tym szczęśliwszy będziesz. Im dłużej zwlekasz, tym bardziej stajesz się podatny na przeciętność i przepełniony wstydem oraz żalem, bo wiesz, że stać cię na więcej. Od tej chwili zobowiąż się, że przestaniesz zawodzić samego siebie. Oddziel się od tłumu. Postanów być wyjątkowy i zrób to, co musisz zrobić – teraz”.