Zanim dziecko bezbłędnie powie, że w Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie, musi przejść długą i nie najłatwiejszą drogę nauki mowy. Jej rozwój jest sprawą indywidualną, każde dziecko jest przecież inne. Warto jednak poznać etapy, jakie występują w fizjologicznym rozwoju mowy, by wiedzieć kiedy zasięgnąć porady u logopedy.
Mówienie rozwija się i przebiega według tych samych prawideł. W rozwoju mowy językoznawcy wyróżniają następujące okresy:
OKRES MELODII ( 0-1 roku życia)
Tuż po urodzeniu dziecko wydaje krzyk, który spowodowany jest pierwszym oddechem. Potem krzyczy, by komunikować się. Jest to pierwsze porozumiewanie, a także ćwiczenie narządu oddechowego. W krzyku niemowlęcia występują elementy nieartykułowane, zbliżone nieco do samogłosek: a, o, u.
W 2-3 miesiącu życia niemowlę zaczyna głużyć, to znaczy wytwarzać przypadkowe dźwięki gardłowe. W głużeniu wyróżnia się samogłoski, spółgłoski, grupy samogłoskowe i spółgłoskowe. Głużenie występuje również u dzieci głuchych.
Około 5-6 miesiąca życia głużenie przekształca się w gaworzenie. Jest to zamierzone powstawanie dźwięków wydawanych przez dziecko zasłyszanych z otoczenia, dziecko bawi się nimi. Niemowlę wymawia większość samogłosek i spółgłosek. Sylaby wypowiadane mechanicznie nie mają znaczenia, pełnią rolę w podtrzymywaniu kontaktu z otoczeniem.
W 7-8 miesiącu życia dziecko zaczyna reagować na mowę. Wyraźnie artykułuje sylaby, chociaż jednorodne, tworzy wyrazy o konkretnym znaczeniu: ma-ma, ba-ba, ta-ta. Poznaje przedmioty i zaczyna kojarzyć je z nazwą, chwyta melodię i rytm mowy.
W czwartym kwartale pierwszego roku życia pojawia się u dziecka rozumienie, które wyprzedza mowę dziecka. Dziecko identyfikuje kilka wyrazów, kojarzy je z przedmiotami. Z końcem pierwszego roku życia dziecko rozumie już dużo z tego, co do niego dorośli mówią, co robią, o co się pytają i czego od niego żądają.
OKRES WYRAZU (1-2 rok życia)
Na ten okres przypada wielki postęp w rozwoju mowy. Wynika to przede wszystkim z poszerzania kręgu doświadczeń. W tym okresie dziecko używa właściwie wszystkich samogłosek oprócz nosowych: ę, ą. Ze spółgłosek wymawia: p, b, t, m, d, k, ś, ć. Pozostałe najczęściej zastępuje innymi, które są dla niego łatwiejsze w wymowie.
Charakterystyczne jest wymawianie pierwszej sylaby lub końcówki wyrazu. Wymawiane wyrazy są już kojarzone z konkretnymi przedmiotami lub osobą. Pojawiają się formy dwuwyrazowe, które są przygotowaniem do formułowania pełnych zdań.
Pod koniec drugiego roku życia dziecko usiłuje nazywać swoje doznania. Większość używanych wyrazów to rzeczowniki w mianowniku, będące nazwami przedmiotów z najbliższego otoczenia dziecka.
OKRES ZDANIA (2-3 rok życia)
Mowa ulega dalszemu rozwojowi i doskonaleniu. Dziecko buduje pierwsze dwuwyrazowe zdana. Njapierw wyłącznie twierdzące, później pytające i rozkazujące. Z części mowy używane są najczęściej rzeczowniki i czasowniki. Następnie przychodzi czas na przymiotniki i spójniki. Mowa dzieci między 2 a 3 rokiem życia jest zrozumiała dla osób nie tylko z najbliższego otoczenia.
W okresie zdania dziecko powinno wypowiadać już następujące głoski:
- wargowe: p, b, m oraz zmiękczoną formę głosek twardych czyli pi, bi, mi;
- wargowo-zębowe: f, w, fi, wi;
- środkowojęzykowe: ś, ź, ć, di, ń, j;
- tylnojęzykowe: k, g, ch;
- przednio-językowo-zębowe: t, d, n;
- przednio-językowo-dziąsłowe: l.
Okres ten jest przełomowy w rozwoju mowy, gdyż dziecko przyswaja sobie podstawy systemu leksykalnego, fonetycznego i morfologicznego języka.
OKRES SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ ( 3-7 rok życia)
Słownik dziecka staje się bogaty i coraz bardziej urozmaicony. Trzylatek potrafi porozumiewać się z otoczeniem, jego mowa jest w pewnym stopniu ukształtowana, choć nie pozbawiona błędów, bo jej rozwój nadal trwa.
Artykulacja głosek zbliża się do prawidłowej. Dziecko potrafi już odróżnić szereg syczący: s, z, c, dz od ciszącego: ś, ź, ć, dź.
Pod koniec czwartego roku życia zaczynają pojawiać się głoski szeregu szumiącego sz, ż, cz dż , aczkolwiek dziecko ma jeszcze prawo mylić je i wymawiać zastępując jedne drugimi tzn. sz-s, cz-c, ż-z, dż-dz i odwrotnie.
Głoska r pojawia się stosunkowo późno, około piatego, szóstego roku życia (wcześniej zastępowana przez j lub l). Jeżeli nie pojawi sie ona wraz z rozpoczęciem edukacji szkolnej należy zasięgnąć porady logopedy. Mowa dziecka w tym okresie rzadko jest doskonała. Dziecko często przestawia lub opuszcza sylaby albo głoski, zniekształca całe wyrazy, a także tworzy wiele wyrazów na swój użytek. Okres swoistej mowy dziecięcej to czas bardzo intensywnego rozwoju mowy. Znaczącą rolę odgrywa zarówno środowisko rodzinne, jak i przedszkolne.
Tak wygląda rozwój mowy u dzieci, które nie mają żadnych problemów i wychowują się w przyjaznych dla siebie warunkach.
konsultacja: Edyta Szczerbińska, logopeda
W kolejnym artykule o tym, kiedy należy skonsultować się z logopedą.