1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Psychologia

Zmysł empatii u dzieci – jak go rozwijać?

Umiejętność empatycznego myślenia jest niezbędna, aby móc budować udane relacje z ludźmi. (Fot. Getty Images)
Umiejętność empatycznego myślenia jest niezbędna, aby móc budować udane relacje z ludźmi. (Fot. Getty Images)
Co decyduje o tym, że człowiek osiąga sukces w życiu? Wbrew pozorom, wcale nie wysokie IQ, ale sztuka dogadywania się z ludźmi. Dlatego jeśli chcesz zrobić jedną dobrą rzecz dla swojego dziecka, zadbaj o to, by rozwinąć w nim zmysł empatii.

Helenka ma osiem lat. Na pierwszy rzut oka jest uroczą, wesołą, bardzo mądrą dziewczynką. Tej opinii nie podzielają jednak jej rówieśnicy. Dla kolegów z klasy i ich rodziców dziewczynka ma tylko jeden przydomek: „Ta, która bije dzieci”.

– Bardzo długo uważałam, że wszyscy się jej czepiają – wyznaje 36-letnia Anna, mama Helenki. – Mała już jako dwulatka mówiła płynnie, używała trudnych słów. Gdy miała pięć lat, sama już czytała książki o kosmosie i umiała powtórzyć wszystko niemal słowo w słowo. Wydawało mi się, że krytyka Heli bierze się z zazdrości.

Postawa rodziców Helenki nie jest wcale odosobniona. W ostatnim czasie można zaobserwować, że dorośli coraz częściej za główny cel wychowawczy stawiają sobie rozwój intelektualny dziecka. Ich działania koncentrują się wtedy na motywowaniu pociechy do gromadzenia wiedzy czy rozwijania „twardych” umiejętności, takich jak czytanie, pisanie czy znajomość języków obcych. Jednak wychowanie społeczne zazwyczaj wtedy zostaje zepchnięte na margines. Zdarza się, że w takich przypadkach dzieci rozpoczynające naukę szkolną są już wyposażone w umiejętność czytania, bogatą wiedzę, ale mają problemy na poziomie emocjonalnym, np. z kontrolą agresji.

Czym skorupka za młodu

Dzieci agresywne bardzo często nie rozumieją, że każdy ma swoje potrzeby i emocje. Ich niski poziom empatii skutkuje nie tylko odbieraniem innym prawa do odczuwania emocji, ale wręcz negacją, że w ogóle coś czują. Takie ekstremalne skupienie na sobie jest naturalne dla bardzo małych dzieci, ale w późniejszych latach powinno ulec znacznemu złagodzeniu. Ponieważ nasze szkoły nie mają żadnej oferty w obszarze podnoszenia poziomu empatii, rodzina może liczyć tylko na własne siły.

Umiejętność empatycznego myślenia, czyli zdolność rozpoznawania tego, co dzieje się w umysłach innych, oraz tego, co dzieje się w nas samych – jest niezbędna, aby móc budować udane relacje z ludźmi. Nie chodzi jednak o przejmowanie uczuć drugiej osoby, ale ich nazwanie i przyjęcie do wiadomości. Zdaniem psychologów istnieje wyraźna zależność między tym, czy dziecko w pierwszych latach życia otrzymało empatyczną opiekę, a jego własnym poziomem empatii. Oczywiście, ważny jest komponent genetyczny, ale nie decydujący. Poziom empatii można zwiększyć poprzez styl wychowania.

– Gdy po raz pierwszy psycholog zapytała mnie, czy jesteśmy empatyczną rodziną, powiedziałam, że oczywiście tak – przyznaje Anna. – Pół roku byłam z córką na urlopie, potem moja mama zgodziła się nią zająć. Nie musieliśmy oddawać jej do żłobka ani zatrudniać nieznanej osoby. Helenka świetnie się rozwijała. Moja mama to była nauczycielka, cały czas do niej mówiła, zabierała w ciekawe miejsca. Oboje z mężem byliśmy tylko czasami zdziwieni, że płacze, gdy babcia ma przyjść. Umknęło to nam, choć uważałam, że jestem bardzo empatyczna.

Kluczem do zrozumienia agresywnego zachowania dziecka bywa sięgnięcie do jego pierwszych doświadczeń społecznych. Rodzic musi jednak w tym celu podjąć wysiłek emocjonalny i wyjść poza rolę opiekuna idealnego, który wszystko robił dobrze i zapewnił możliwie najlepsze warunki. Wymaga to spojrzenia na siebie bardziej krytycznym okiem.

Zacząć od siebie

– To była długa i trudna droga, zanim wydobyliśmy z Helenki jej wspomnienia – relacjonuje Anna. – Dla nas to był szok. Okazało się, że moja mama zmuszała Helenkę do jedzenia. Ja byłam typem niejadka. W wieku pięciu lat miałam poważną niedowagę i mama bardzo się wstydziła tego przed rodziną. Nie przyszło mi do głowy, że mała jest terroryzowana, żeby zjadała na żądanie. Przy nas mama tego nie robiła. Drugim problemem było wymuszanie na niej snu na komendę. Moja mama zamykała Helenkę w zaciemnionym pokoju, żeby szybciej zasnęła. Mnie robiła to samo, ale to też mi umknęło.

Postępowanie babci Helenki to dowód na to, jak istotne jest empatyczne myślenie także u opiekunów. Wielu dorosłych ze zbyt niskim poziomem empatii uważa, że ich potrzeby: spokoju, czasu czy kontroli przestrzeni są ważniejsze niż potrzeby dziecka (poczucie bezpieczeństwa, zaufanie do opiekuna, samostanowienie chociażby w sprawie wielkości jedzonych porcji). Taka postawa skutkuje zaburzeniami w rozwoju empatii u dziecka. Maluch, który nie doświadcza pełnego zrozumienia dla własnych potrzeb, nie będzie rozumiał potrzeb innych. Empatii uczymy się najskuteczniej poprzez jej doświadczanie od opiekunów.

Nie tylko dzieci potrzebują empatii – żeby dobrze funkcjonować w szkole, nie bić innych i być lubianymi. Potrzebują jej także rodzice. Kiedy masz wysoki poziom empatii, znacznie łatwiej ci zrozumieć swoje dziecko. A jeśli je rozumiesz, to nie interpretujesz jego zachowania jako walki z tobą, tylko jako dążenie do zaspokojenia swoich potrzeb. Oczywiście wiele mam czy ojców wychowało się w domach odbierających prawo do odczuwania. Mięsień empatii można jednak wyćwiczyć. – Oboje z mężem poszliśmy na terapię – mówi mama Helenki. – Uczymy się rozumieć, co czuje nasza córka i dlaczego tak się zachowuje. Uczymy się, jak jej pomóc.

Terapia jest bardzo potrzebna rodzicom, żeby nie skupiali się na szukaniu winnego lub obarczaniu się winą za wyrządzone dziecku szkody emocjonalne, ale żeby wprowadzili radykalny plan naprawczy.

Zabawa w odczuwanie

– Ostateczną decyzję o tym, że musimy się skupić na podniesieniu poziomu empatii Helenki, podjęłam po tym, jak zobaczyłam moją córkę wychodzącą ze szkoły – opowiada Anna. Szła sama. Nikt się do niej nie odzywał, a gdy jakiś chłopczyk przechodził blisko niej, wymierzyła mu cios w plecy. Chłopczyk zaczął płakać, a Helenka z uśmiechem rzuciła mi się w ramiona, pokazując szóstkę z wykrzyknikiem na karcie pracy z matematyki. Wskazałam na płaczącego chłopca i zapytałam, co ten chłopczyk czuje. Powiedziała: „Nic, to obcy chłopiec”.

Warto pobawić się z dzieckiem w każdym wieku w zmianę punktu widzenia. Z pomocą przychodzą tu książki do kształcenia empatii dziecka, a także zabawy rozwijające umiejętność rozpoznawania uczuć innych. Można np. wykorzystać ostatnio przeczytaną książkę i zabawić się, że każdy członek rodziny jest inną postacią i kolejno mówi, jak widzi problem i co czuje. Takie ćwiczenia mogą być dla dziecka niezwykle rozwijające i na dodatek zabawne, jeśli do grona omawianych postaci dołączymy przedmioty z otoczenia lub zjawiska abstrakcyjne. Co czuje krzesło, żyrandol, zapach bzu, burza, wschód słońca, lewa pięta taty? Możemy się zaśmiewać do rozpuku, a jednocześnie wdrukowywać dziecku ważną umiejętność przyznawania wszystkiemu na świecie prawa do odczuwania. Warto też mówić o swoich emocjach i nie bać się tego, że często są one sprzeczne z emocjami dziecka.

– Helence podsuwam teraz książki beletrystyczne – mówi Anna. – Po każdej książce, każdym filmie, zdarzeniu w autobusie, w parku, w sklepie rozmawiam z nią o tym, co czują inni ludzie. Warto, bo już widzimy efekty. Helenka ostatnio pozwoliła obcej dziewczynce przejechać się na jej rowerku. Tak się cieszę, że moja córeczka powoli odnajduje drogę do ludzi.

Za dużo empatii? Niemożliwe!

Wielu rodziców obawia się, że nadmierne rozbudowanie zmysłu empatii u dziecka może spowodować, że stanie się ono „za miękkie”, nie będzie potrafiło walczyć o siebie w życiu, zrobi się mało asertywne. To błędny pogląd! Osoby empatyczne mają bardziej rozwinięte tzw. umiejętności miękkie, potrafią łatwiej nawiązywać relacje, rozumieją innych, są w stanie klarownie interpretować zdarzenia z uwzględnieniem wszystkich czynników, także tych emocjonalnych. Pamiętajmy, że sama „sucha” wiedza nie utoruje drogi do sukcesu.

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze