1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Psychologia

Czterdziestka to nowa dwudziestka, pięćdziesiątka – nowa trzydziestka

Niezależnie od wieku można być też w umownej „starości”. Młodość to stan umysłu. (Fot. iStock)
Niezależnie od wieku można być też w umownej „starości”. Młodość to stan umysłu. (Fot. iStock)
A zamiast starości – trzeci wiek. Macierzyństwo wiąże się z czasem dojrzałości, mamy po kilka karier i szanse na nowe otwarcia. Co dla kobiet oznacza życie w przesunięciu?

Na początek diagnoza. Rodzimy pierwsze dziecko średnio dekadę później niż pół wieku temu, żyjemy średnio dekadę dłużej. Lata 20. to (coraz dłuższy) czas poszukiwania partnera, przybiera na sile zjawisko singlizmu. Młodzi później się usamodzielniają – chyba że opuszczają rodzinną miejscowość i zaczynają karierę w większym mieście. Lata 20. to zatem także czas na zaistnienie na rynku, na bezkompromisowe podejście do pracy. Na lata 30. przypada epoka rodzicielstwa; lata 40., gdy dzieci są już trochę odchowane, to zatem okres przywróconych możliwości i nowego otwarcia. Pik kompetencji zawodowych przenosi się w konsekwencji na pięćdziesiątkę, zaś w szóstej dekadzie życia, gdy dzieci są już dorosłe, nadchodzi okres największych możliwości realizowania siebie. Spijanie śmietanki, celebrowanie dokonań życia, aktywność zawodowa na najwyższym szczeblu i miejsce na pasje.

Tak to przynajmniej wygląda w ocenie amerykańskiej politolożki, akademiczki i analityczki Anne-Marie Slaughter, która w ogóle porusza się po wysokich szczeblach. Swego czasu była jedną z kluczowych postaci w Białym Domu, a zrezygnowała z potrzeby zajęcia się nastoletnimi synami z konstatacją, że kobiety nie mogą mieć wszystkiego. Dlaczego nie mogą? Między innymi dlatego, że warunki życia nie nadążają za „przesunięciem”.

Choć wysokie rewiry życia pani Slaughter są dostępne nielicznym, przesunięcie staje się udziałem nas wszystkich. Co za tym idzie – coraz większy ułamek życia spędzamy poza okresem młodości.

– To banał, ale przeżycia i doświadczenia się gromadzi. Mało mówimy o kumulowaniu mądrości – mówi Elżbieta Schroeder, psychoterapeutka pracująca metodą psychologii procesu. – Tymczasem choć starzy ludzie mają więcej nagromadzonej mądrości życiowej, czasem odcinamy sobie do niej dostęp przez to, że kulturowo i społecznie nie za bardzo się szanuje starość – dodaje. Czy rzeczywiście?

Młodość jako stan ducha

Panie w telewizji nie mają zmarszczek, kosmetyki obiecują wieczną witalność. Czy kult młodości nie stoi w kontrze do przesunięcia?

Elżbieta Schroeder zamyśla się. – Zatrzymanie się, odchodzenie, myślenie o śmierci ma złą prasę. A w psychologii procesu strach przed śmiercią często oznacza wewnętrzną potrzebę pogłębiania kontaktu z czymś większym – mówi. – Na rzeczywistość można patrzeć z trzech poziomów. Jest rzeczywistość uzgodniona – ta, która nas otacza; rzeczywistość snu – marzeń sennych, uczuć i energii; ale jest też poziom esencji, gdzie jesteśmy blisko czegoś duchowego. W zależności od światopoglądu może to być kosmos, Bóg, energia ziemi. Coś zdecydowanie większego niż człowiek. Nie mamy ochoty konfrontować się z tym, że wszyscy umieramy – ale coś się kończy, a coś się nie kończy. A z tym, co się nie kończy, potrzebujemy kontaktu przez całe życie. I jeśli uciekamy od tego, to jednocześnie odsuwamy na bok starych ludzi. Oni są bliżej tego.

Schroeder dodaje, że atrybuty młodości są przy tym szalenie pociągające. – Entuzjazm, aktywność, poczucie, że wszystko jest otwarte i wszystko mogę. Nie wiem, czy nie skupiamy się tu za bardzo na ciele. Bo gdyby pomyśleć o świadomości, to w każdym wieku można po te atrybuty sięgnąć. Niezależnie od wieku można być też w umownej „starości”. Młodość to stan umysłu. W psychologii procesu jest ćwiczenie, w którym przywołujemy ten stan. Można w nim sięgnąć po energię młodości. Proces to przepływ stanów, zmiana. Dokonuje się ona nieustannie, dopiero jeśli utkniemy w jakimś stanie, mamy kłopot. Nawet jak mówimy o polaryzacji starość – młodość, jedno i drugie ma swoje piękne strony i ma ograniczenia. Chodzi o to, jak przepływać między tymi stanami i jak z nich korzystać – dodaje.

Czy to się wyklucza? Schodzę na ziemię i rozmawiam z socjolożkami.

Pigułka młodości

Doktor Małgorzata Sikorska, socjolożka z Uniwersytetu Warszawskiego, przypomina, że przesunięcie dotyczy też mężczyzn. To dlatego, że jest mocno związane z wykształceniem i rynkiem pracy. PRL gwarantowało pewność zatrudnienia, a jednocześnie tylko siedem procent społeczeństwa miało dyplomy wyższej uczelni. Dziś wśród osób w wieku 30–34 to aż 40 procent.

– Młodzi ludzie w PRL-u szybciej wchodzili na rynek pracy, bo nie mieli co z sobą zrobić – mówi Sikorska. – Zaczynali po maturze czy szkole zawodowej, więc perspektywy też mieli ograniczone. Po samochodówce można zmieniać miejsca pracy, ale trudniej zmienić zawód. Po studiach wybór jest szerszy.

Absolwenci wyposażeni w szerokie kompetencje mogą więc dziś przebierać w ścieżkach kariery, a socjolożka dodaje, że wymusza to też rynek pracy. – Zrobił się płynny: kiedyś pracowało się w tym samym miejscu od początku do końca kariery. Dziś nie tylko byłoby trudno znaleźć taką posadę, ale też wątpię, czy pracownik mógłby na niej wytrzymać. W zawodach specjalistycznych dominują projekty, nie praca na etat.

Sikorska twierdzi, że dla pewnej grupy pracowników nie ma od tego odwrotu. Rynek pracy nie będzie oferował stabilności i długotrwałego zatrudnienia. To niepewność, ale też szansa. – W Danii powstał pomysł, który promuje Unia Europejska: flexicurity. Chodzi o to, żeby rynek pracy z jednej strony był elastyczny, a z drugiej – zapewniał bezpieczeństwo. Możesz często zmieniać pracę, ale jak jesteś na bezrobociu, dostajesz instrumenty typu szkolenia i świadczenia, które pomagają ci przygotować się do nowego zajęcia. Przy takim założeniu okres przejściowy między kolejnymi projektami nie jest niczym dziwnym. Staje się normą, którą trzeba wykorzystać na zmianę umiejętności, podniesienie kwalifikacji. W Polsce to jeszcze nie działa, ale kolejne „nowe otwarcia” w karierze to coraz częstsze zjawisko – dodaje.

Sikorska uważa, że tu leżą źródła kultu młodości. – Młodość kojarzy się z dynamiką, energią. Jeżeli nasze życie zawodowe wymusza na nas, żebyśmy byli dynamiczni, energiczni i przygotowani na zmianę, to promujemy młodość. Za tym idzie branża kosmetyczna, odzieżowa. Ale także moda na zdrowe odżywianie, na bieganie. To trend, w którym traktujesz swoje ciało jak coś plastycznego, z czym możesz zrobić wszystko.

W ten trend wpisuje się też boom na środki farmakologiczne, mające ulepszyć nasze ciała. Jeśli coś ma szwankować, weź pigułkę. – Znalazłam niedawno dane, jak często Polacy konsumują te środki i jak bardzo to lubią. W porównaniu z innymi krajami jesteśmy na pozycji lidera – mówi Sikorska.

To widać: na ulicach apteki wypierają sklepiki, punkty usługowe, kawiarnie i księgarnie, reklamy na środki farmakologiczne zdominowały wszystkie inne. Komunikują samą obecnością: skoro żyjemy w przesunięciu, utrzymajmy dobrą formę, nawet ze wspomaganiem. Pytanie: jak w tym wszystkim radzą sobie najstarsi?

Złoty trzeci wiek

Rozmawiamy o tym z doktor Łucją Krzyżanowską, która napisała pracę doktorską o powodach przechodzenia na emeryturę. Potwierdza, że obecnie zmienia się trajektoria życia. – Nie tylko żyjemy dłużej, ale też poprawia się nam stan zdrowia. A to zmienia sposób myślenia o emeryturze – mówi. – Bismarck ustalił wiek emerytalny na 60 lat z myślą o żołnierzach, których niedołężną starość trzeba było finansować. Po to powstał cały system emerytalny. Dziś chodzi nie o to, aby finansować niedołężną starość, ale jesień życia. Pojawia się koncepcja trzeciego wieku – okresu pomiędzy niedołężną starością a czasem, gdy jest się pracownikiem, rodzicem, kiedy ma się mnóstwo obowiązków, ale brakuje czasu na realizowanie siebie. Ludzie mnóstwo spraw odkładają na potem. Na emeryturę. Trzeci wiek byłby w tym kontekście „drugą młodością”.

Stąd też biorą się dyskusje o podnoszeniu wieku emerytalnego. Doktor Krzyżanowska: – Państwu zależy, aby ludzie pracowali dłużej, a oni sami mówią: „Hola, hola, ja chcę mieć czas, żeby odpocząć. Mogę się wtedy zajmować wnukami, jeśli chcę, ale mogę też uprawiać nordic walking, wyjeżdżać za granicę, iść na uniwersytet trzeciego wieku. Już się napracowałem”.

Badaczka wzdycha i dodaje, że wszystko byłoby fajnie, gdyby ludzie mieli na to pieniądze. – W Polsce obserwuję, że ludzie bardzo czekają na emeryturę, ale potem okazuje się, że ten „urlop” bardziej przypomina „zesłanie”. Oprócz finansów jest też inne ograniczenie. Mam taką teorię, że jakie życie, taka emerytura – mówi Krzyżanowska. – Jak się było aktywnym, uprawiało sport, czytało książki, chodziło do teatru, spotykało ze znajomymi – emerytura też będzie aktywna i fajna. Niezależnie od ograniczeń finansowych, bo ludzie potrafią sobie wszystko zorganizować. Natomiast jeśli ktoś koncentrował się na pracy i rodzinie, nie miał pasji, to trudno je w sobie rozbudzić na emeryturze.

I ląduje się przed telewizorem. Według badań nad gospodarowaniem budżetem czasu to właśnie najczęściej robią polscy emeryci.

Długi finisz

Pozostaje pytanie o polskie realia pracy po 55. roku życia. O skalę zjawiska ejdżyzmu, czyli dyskryminacji ze względu na wiek. Czy ostatnia dekada zawodowej aktywności to dociąganie do mety, czy kumulowanie sukcesów, jak to widziała Slaughter? – Bardzo to zależy od zawodu – mówi Krzyżanowska. – Banalny przykład: starszy profesor jest szanowany, starsza nauczycielka uznana za zmęczoną i wypaloną.

Badani przez Łucję Krzyżanowską czuli się jednak nieszanowani i niedoceniani, ich kompetencje były niewykorzystane. – Starsi pracownicy nie są awansowani, nie inwestuje się w nich, bo pokutuje przekonanie, niezgodne z wszelkimi badaniami, że ci starsi już się nie uczą. Że szkolenie ich jest nieefektywne. Tymczasem to nieprawda. Bo okazuje się, że oni są dużo bardziej lojalnymi pracownikami. Młodzi skaczą, kombinują, a ci starsi znają się na tym, co robią, i mogliby uczyć kolejne pokolenia. Mogliby zostać mentorami, ale nie ma nawet takiego myślenia, że ciało się zmienia i trzeba jakoś do tego dostosować przestrzeń, stanowisko pracy. To wszystko sprawia, że są wypychani z rynku – kończy Krzyżanowska.

Zazwyczaj, aby do czegoś dojść, potrzeba czasu. Popatrzmy więc na przesunięcie jako na szansę – wtedy będzie łatwiej ją wykorzystać.

Artykuł archiwalny.

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze