1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Psychologia

Wyobraźnia działa non stop

Wyobraźnia wiedzie tam, gdzie prowadzą nas w danej chwili silne emocje. (Fot. Getty Images)
Wyobraźnia wiedzie tam, gdzie prowadzą nas w danej chwili silne emocje. (Fot. Getty Images)
Albert Einstein powiedział: „wyobraźnia jest ważniejsza nawet od wiedzy”. Dlaczego? Bo wiedza jest ograniczona, a wyobraźnią można ogarnąć cały świat.

Wyobraźnia to pomysłowość, zdolność kreacji obrazów w umyśle, możliwa dzięki umiejętności przypominania sobie doznanych bodźców, a także stwarzania nowych. Wykraczanie myślą poza to, co już znamy. Wyobraźnia działa non stop. Tworzeniu scenariuszy, wizji przyszłości czy rekonstrukcji wydarzeń nie ma końca. Często nawet nie zdajemy sobie sprawy, że ten proces w naszych głowach trwa. Możemy weń wkraczać i starać się nim kierować – wtedy nazywamy to marzeniami.

Pramatka ceniła kreatywność

Wyobraźnia wiedzie tam, gdzie prowadzą nas w danej chwili silne emocje. Jest rodzajem wzmacniacza tego, co się dzieje w naszej głowie. Jeśli jesteś poruszony spotkaniem z kimś, jest wielce prawdopodobne, że wciąż będziesz wyobrażać sobie to spotkanie. Im ważniejsze zdarzenie, tym żywiej pracuje wyobraźnia, bo wysokie napięcie emocjonalne pobudza imaginację, inspiruje do budowania różnych scenariuszy dotyczących obiektu napięcia. Trudno jest też wyzwolić się od tych wyobrażeń; najlepszym przykładem są sytuacje budzące w nas lęk (np. trudny egzamin) czy emocjonalne podniecenie (np. kiedy jesteśmy zakochani).

Wyobraźnia wykształciła się jako cecha mózgu w toku ewolucji. Była kolejnym instrumentem umożliwiającym przetrwanie – dzięki niej człowiek potrafił przewidzieć, że np. uderzenie kamieniem o kamień pozwoli wykrzesać iskrę. Ale ta cecha przez wieki rozwijała się także z innego powodu: według niektórych koncepcji antropologicznych ogromną rolę w rozwoju wyobraźni, szczególnie jej męskiego, bardzo kreatywnego odpowiednika odegrały... kobiety! Zgodnie z tą tezą kobiety wybierały mężczyzn bardziej twórczych, taki mężczyzna nie tylko umiał szybko rozpalić ognisko, a więc zagwarantować kobiecie i jej potomstwu bezpieczeństwo, ale też potrafił pięknie przyozdobić ciało – a może ozdabiał ściany jaskini rysunkami bawołów? To był dla kobiety sygnał, że ten mężczyzna coś szczególnego umie. Kreatywność była cechą preferowaną w trakcie rozwoju gatunku.

Nie zmieniło się to od epoki kamienia łupanego: człowiek wciąż nieźle prosperuje dzięki temu, że może w wyobraźni przygotować się do różnych zdarzeń, że może „na sucho” sprawdzać różne scenariusze; prześledzić, co się może zdarzyć i jak się do tego przygotować. Wyobraźnia pozwala nam „bez brudzenia sobie rąk” dotknąć czegoś, co może nadejść; zaplanować, przygotować się, zabezpieczyć. Dzięki temu procesowi tworzymy wizję przyszłości, obserwujemy ją wewnętrznym okiem i… możemy zmniejszyć nasze lęki. Bo jeśli ktoś potrafi spokojnie, siedząc w fotelu, przy herbatce wyobrazić sobie w detalach przyszłą nieprzyjemną okoliczność, w pewnym stopniu ma tę sprawę za sobą. Uzmysłowienie sobie najgorszych rzeczy, które być może nastąpią, pozwala przetrwać je w „laboratoryjnych”, bezpiecznych warunkach i powoduje efekt znużenia lękiem. Najgorsze są nowe sytuacje, kiedy nie wiemy, jak się zachować. Przeżycie czegoś w wyobraźni sprawia, że warunki już nie są nowe, a przez to stają się mniej przerażające. To znacznie przytępia lękowi jego ostrze.

Wyobraźnia, rozumiana jako fantazja lub kreatywność, to więcej niż tylko praktyczne zastosowanie zdolności imaginacyjnych. Fantazja jest czymś nad wyobraźnią nadbudowanym; jest efektem rozwijania wyobraźni w kierunku jej nietypowego używania. To owoc oderwania wyobraźni od codzienności, od przewidywania tego, co jest najbardziej prawdopodobne, i krok w stronę konstruowania czegoś nowego,  mniej realnego.

Wszyscy mają wyobraźnię…

…ale nie wszyscy jednakową. To, jak jej używamy, zależy od wielu czynników. Wpływa na to typ pracy naszego układu nerwowego, dotychczasowe doświadczenia, rozwój emocjonalny, ale też mniej „znaczące” zjawiska, jak choćby ciśnienie czy wilgotność powietrza albo to, co zjedliśmy poprzedniego dnia. Na pracę wyobraźni wpływa to samo co na ogólny stan emocjonalny. Mamy obniżony nastrój? Wyobraźnia będzie nam podsuwać ponure wizje. Mamy świetny humor? Wizje będą energiczne i optymistyczne.

Dlaczego o jednej osobie można powiedzieć „człowiek z wyobraźnią”, a inna wydaje się jej pozbawiona? Żywiołowość i sposób pracy wyobraźni są po części cechami wrodzonymi. Ale obserwacje psychologów nie pozostawiają też żadnych wątpliwości, że ogromny wpływ na rozwój zdolności imaginacyjnych dziecka ma środowisko, w którym dorastamy. Większą zdolność i skłonność do zabaw z wyobraźnią wykazują dzieci, które spędzają więcej czasu na wspólnych zabawach z rodzicami, w tym także na opowiadaniu sobie bajek i historyjek (przez obie strony).

Wymagania wobec fantazjowania

Wszyscy przechodzimy trening społeczny, który służy temu, by ukrócić fantazjowanie. Dla społeczeństwa ważne jest bowiem, by każdy jego członek wykorzystywał swój fantastyczny potencjał dla dobra społeczności. Życie społeczne, codzienność, przyjmowanie różnych ról ograniczają i ukierunkowują używanie wyobraźni. W dorosłym rozumieniu powinna czemuś służyć. Czy pójdziemy drogą artysty, naukowca, czy konstruktora, znajdziemy mnóstwo możliwości użycia wyobraźni w społecznie twórczy, uznany sposób. Jeśli wyobraźnia niczemu nie służy i w dorosłym życiu zachowuje cechy dziecięcej fantazyjności, daje pewną lekkość, ale nie daje szczęścia.

Kiedy dojrzewamy, maleje rozdźwięk między tym, co możliwe, a tym, co prawdopodobne. Jeśli nie ma takiego rozróżnienia, fantazja spycha nas w życie pełne nierealnych pomysłów i oczekiwań – i w efekcie nieszczęśliwe. Wymykająca się spod kontroli wyobraźnia może stać się źródłem udręki, gdy w pewnym momencie postrzegasz coś groźnego w zwykłej kupce liści. Taką tendencję mają wszyscy ludzie, ale gdy staje się tak silna, że zaczyna utrudniać życie, kiedy wszystko wydaje się ponurym znakiem, należy zachować czujność, zasięgnąć porady lub nawet zwrócić się o pomoc fachowca. W przeciwnym razie można się zbliżyć do psychozy czy urojeń i wchodząc do tramwaju, słyszeć, jak szum głosów rozmawiających ludzi układa się w szept, w którym wyraźnie powtarza się nasze imię...

Zenon Iwanowski psycholog o specjalności psychologia kliniczna – neuropsychologia, interesuje się szczególnie filozoficznymi i psychologicznymi podstawami badań nad świadomością. Jeden z założycieli Polskiego Towarzystwa Psychologii Zorientowanej na Proces.

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze