1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Psychologia

Mężczyzna w kryzysie. Gdzie jesteś Adamie?

Mężczyźni uważają życiową katastrofę za dyskwalifikującą porażkę na męskim rykowisku. (Fot. iStock)
Mężczyźni uważają życiową katastrofę za dyskwalifikującą porażkę na męskim rykowisku. (Fot. iStock)
Obrażają się, kiedy coś sknocą. Znikają, kiedy pojawiają się poważne problemy rodzinne. Wpadają w marazm, a nawet popełniają samobójstwo, kiedy tracą stanowisko, firmę czy majątek. Jak takie zachowanie mężczyzny należy rozumieć, wyjaśnia psychoterapeuta Wojciech Eichelberger.

Znajome kobiety pytają mnie ostatnio, dlaczego od wieków jest tak, że gdy tylko pojawi się kryzys, mężczyźni znikają. Niczym Adam w rajskim ogrodzie. Nie mają męskiego schematu działania w kryzysie?
Aby zrozumieć, skąd się bierze i na czym polega ten uporczywy kulturowy stereotyp, który sprawia, że kiedy pojawiają się problemy, to Adam znika, i na domiar złego jest obrażony – trzeba odnieść się właśnie do mitu rajskiego. Sięgnijmy do tej najpopularniejszej wersji mitu, w której Adam wypada na głupka, bezwolnie dając się Ewie namówić na wspólne skonsumowanie rajskiego jabłka – a potem zwala na nią całą winę. Ten patriarchalny, niesprawiedliwy i uporczywy przekaz nadal – choć w coraz mniejszym stopniu – oddziałuje na nas wszystkich. Krótko mówiąc, mężczyźni obwiniają kobiety o to, że pozbawiły ich rajskiego szczęścia. W konsekwencji zostały więc skazane na wieczne poczucie winy, posłuszeństwo i cierpienie, a także na wieczne zadośćuczynienie poprzez dostarczanie skrzywdzonym mężczyznom komfortu i przyjemności.

Wspaniałe alibi! Ale zdaje się, że gospodarz raju, czyli Bóg, tego nie kupuje, skoro zwraca się do ukrytego w krzakach Adama: „gdzie jesteś?”. Czy Adam rozumie, jak głupio się zachowuje?
Na szczęście młodzi mężczyźni w Polsce, a szczególnie ci, którzy chodzą teraz na protesty i solidaryzują się z walczącymi o swoje ludzkie prawa kobietami, nie chowają się już po krzakach. Nie szukają w urojonej kobiecej winie usprawiedliwienia własnej nielojalności, bierności i tchórzostwa. Wymazują z katalogu męskich skryptów arcyszkodliwe przekonanie o rzekomej winie Ewy, które przez tysiące lat dawało mężczyznom moralne prawo do upokarzania i dręczenia kobiet. Ale jednocześnie to, co dzieje się obecnie w Polsce, pokazuje, że ten odwieczny przekręt odżywa i staje się szczególnie groźny w czasie spowodowanego przez patriarchat kryzysu, gdyż rządzącym światem mężczyznom nie spieszy się brać odpowiedzialności za cywilizacyjną katastrofę. W dobie kryzysu odruchowo zabierają się do dręczenia kobiet, bo wiadomo, że to one od zawsze są wszystkiemu winne.

 Ilustracja: Paweł Jońca Ilustracja: Paweł Jońca

Można zrozumieć mężczyznę, który ucieka, gdy na przykład przychodzi na świat jego niepełnosprawne dziecko?
Dotykamy tu sprawy głęboko ukrytej w ciemnościach pozaświadomej, zwierzęcej części męskiej psychiki. Mężczyźni mogą mieć biologiczną skłonność do odrzucania dzieci zdradzających poważne wady i niesprawności, ponieważ w ich poczuciu w złym świetle stawia to prokreacyjną wartość ojca. Wiele gatunków zwierzęcych, na przykład lwy, zabija niezdolne do samodzielnego przeżycia potomstwo. Oczywiście takie postępowanie urąga człowieczeństwu i rodzicielstwu, ale nie powinniśmy zamykać oczu na odziedziczone po zwierzęcych przodkach instynkty. Tylko to, co w nas uświadomione, poddaje się zmianie.

Mężczyźni nie są lwami, czy więc mają poczucie winy, kiedy na przykład zmuszają kobietę do przerwania ciąży?
Pamiętajmy, że mężczyźni są różni i z pewnością nie wszyscy zachowują się wobec niedoskonałego potomstwa jak lwy. Można nawet przypuszczać, że większość mężczyzn wychodzi z założenia, że ich rolą jest wesprzeć kobietę w jej decyzji. Niezależnie od tego, czy kobieta chce ciążę utrzymać, czy też decyduje się ją przerwać. Bo to nie jest ich ciało ani ich brzuch. Decyzja nie dotyczy też ich życia w takim stopniu, w jakim dotyczy życia kobiety. Co oczywiście nie znaczy, że nie ma już mężczyzn stosujących szantaż emocjonalny lub ekonomiczny, aby wymusić na kobiecie decyzję przerwania ciąży. Postępują tak szczególnie ci obciążeni silnym rysem psychopatycznym, odcinającym ich od wyższych uczuć.

Czyli to, jak się mężczyzna zachowa, mówi o tym, kim jest?
Oczywiście. Ale nawet mężczyzna będący w tak zwanej psychicznej normie, jeśli nie chce mieć dziecka z daną kobietą – bo jej nie kocha lub z innych powodów nie widzi szans na to, aby stworzyć z nią trwały związek – w najlepszym przypadku będzie regularnie płacić alimenty. Tylko część mężczyzn – myślę, że margines – decyduje się ponosić konsekwencje ciążowej wpadki i pod presją środowiska lub własnego rygorystycznego systemu wartości podejmuje się roli partnera i ojca. Z reguły nie są to jednak ani udane związki, ani wysokiej jakości rodzicielstwo. Serce nie sługa i nikt nie jest w stanie obiecać, że pokocha niechciane dziecko i jego niewybraną matkę. Oczywiście zdarzają się szczęśliwe wyjątki, kiedy to narodziny dziecka łączą rodziców we wspólnym zachwycie, dumie i miłości do niego. W każdym razie wzięcie odpowiedzialności finansowej za niechciane dziecko jest nie tylko sprawą honoru i przyzwoitości, lecz także wyrazem emocjonalnej dojrzałości biologicznego ojca.

A gdy sytuacja jest odwrotna, mężczyzna chce dziecko z tą kobietą, a ona mówi: „nie” – co wtedy dzieje się w męskim sercu?
Kobieta ma oczywiście prawo powiedzieć: „nie”, ale gdy jej decyzja o przerwaniu ciąży zostanie podjęta wbrew woli i uczuciom stałego partnera, to wpłynie negatywnie na ich związek. Dawno temu, gdy sam znalazłem się w takiej sytuacji, poczułem ogromną stratę i żal do swojej ówczesnej partnerki, co przyczyniło się do naszego późniejszego rozstania. Poczułem to, co pewnie czuje kobieta, na której ukochany partner wymusił przerwanie ciąży: odrzucenie, nieważność, a nawet bycie niekochanym.

Adam często też nie chce brać się za bary z życiem. Chowa się, gdy straci firmę, pieniądze, stanowisko. Czy partnerka może mu wtedy pomóc pozbierać się?
Jej zaklęcia i przysięgi, że nie jest nim zawiedziona i że nadal go kocha, na niewiele się zdadzą. Mężczyźni uważają życiową katastrofę za dyskwalifikującą porażkę na męskim rykowisku, a tam kobiety nie mają dostępu. Zresztą w takiej sytuacji kobiety zazwyczaj tylko pogarszają sytuację, bo nie potrafią ukryć rozczarowania albo próbują motywować nieszczęśnika mantrą typu: „Weź się w garść, rusz tyłek i zabierz się do jakiejś roboty”. Nie zdając sobie sprawy z tego, że w ten sposób definitywnie kastrują swego mężczyznę. A to znaczy, że traci on resztki poczucia własnej wartości i wiarę, że się kiedykolwiek podniesie.

Przecież to, że firma plajtuje, źle zainwestuje się pieniądze albo straci się stanowisko, to nie koniec świata!
Może nie koniec świata, ale jednak dla wielu mężczyzn jest to urzeczywistnienie rodzicielskiej klątwy – na ogół ojcowskiej – rzuconej na nich w dzieciństwie: „Do niczego w życiu nie dojdziesz! Masz dwie lewe ręce” itp. Na ogół dzieci poczęstowane taką klątwą przez resztę życia starają się ją przezwyciężyć: pracą ponad siły, wyrzeczeniami i zabójczym perfekcjonizmem we wszystkich obszarach życia! A więc gdy nadchodzi katastrofa, to wali się im wszystko. A do poczucia bycia niekochanym i niewspieranym przez ojca dochodzi przekonanie, że także los, a nawet Bóg ich nie wspiera i nie lubi. Zostają im wówczas tylko wstyd, rozpacz i poczucie całkowitego osamotnienia. Mężczyzna w tym stanie łatwo może targnąć się na swoje życie, bo myśli, że tak przyniesie ulgę nie tylko sobie, lecz także najbliższym i całemu światu. Drugim, na ogół nieświadomie wybieranym, wyjściem jest choroba dostarczająca moralnej legitymacji dla klęski, rezygnacji, potrzeby wsparcia, a także życiowej impotencji.

Sięgnijmy zatem do bajek – tytułowy bohater „Kota w Butach” to wzór dla tych, którzy myślą, że los im nie sprzyja. Dzięki sprytowi zrobi z młynarczyka bogatego markiza. Dlaczego mężczyźni rzadko bywają Kotami w Butach, a tak często Adamem w krzakach?
Ten Kot to współczesny spin doctor, sprytny specjalista od kreowania wizerunku i gry pozorów. Ale zauważmy, że wiejski chłopak, którego Kot wykreował na markiza, decyduje się przyjąć majątek i pozycję, jakie mu „skołował”, dopiero gdy królewna wyznaje mu miłość. Dlaczego? No bo w całej naszej grze z życiem, z losem chodzi przede wszystkim o to, żeby ktoś dostrzegł naszą prawdziwą wartość. O to, żebyśmy my sami dzięki temu mogli uwierzyć w siebie. Cała reszta to mniej lub bardziej skuteczne środki do tego celu. Młynarczyk miał szczęście, że potrafił uwierzyć w to, iż serce królewny dostrzegło jego prawdziwą wartość.
„Kot w Butach” to też opowieść o tym, że możemy wszystko zdobyć, nic nie mając. I dziś dzięki współczesnej technologii medialnej młodzi mężczyźni mogą w kilka dni odnieść wielki finansowy i wizerunkowy sukces. Często wystarczy odrobina talentu, kreatywności i sprytu. Wygląda więc na to, że Internet jest dla wielu Kotem w Butach, co sprawia, że przestroga płynąca z baśni staje się jeszcze ważniejsza. Bo jeśli nie znamy – a przynajmniej nie przeczuwamy – naszej prawdziwej wartości, to dary Kota w Butach nam nie pomogą. Towarzyszące nam dzień i noc nieznośne poczucie uzurpacji będzie sabotować każdy nasz sukces. Przekonani o naszej małej wartości będziemy uznawać każdy sukces za niezasłużony.

Lepiej być sprytnym niż odebrać sobie życie, jak dawno temu czyniło wielu mężczyzn, którzy stracili majątek?
I nadal to robią. W Polsce sześć razy więcej mężczyzn niż kobiet popełnia samobójstwo. Decyduje o tym to, co w męskim świecie jest katastrofą absolutną, a mianowicie – dojmujące poczucie zawodu, jakie mężczyzna sprawił ważnym dla siebie ludziom, wobec których miał zobowiązania. Honor to zawsze była ważna męska wartość i dlatego poczucie, że „obciążyłem rodzinę długami, których nie jestem w stanie spłacić, zawiodłem wszystkich, a teraz wyląduję na marginesie” – może zabić. To chyba dobrze, że mężczyźni czują odpowiedzialność...

Ale czy to odpowiedzialność – zabić się i zostawić bliskich w kłopotach?
Zgoda. Zamach samobójczy jest często powodowany powszechnym męskim narcyzmem. A dla narcyza utrata zewnętrznych atrybutów znaczenia i prestiżu jest nie do zniesienia, bo oznacza poczucie całkowitej bezwartościowości.

Jak można pomóc mężczyźnie, który przegrywa z klątwą czy z losem?
Mogą mu pomóc tylko inni mężczyźni, tacy, którzy wiedzą, o co chodzi, bo sami coś podobnego przeżyli. No i których stać na choćby taki wyraz empatii i współczucia: „Rozumiem, co przeżywasz, rozumiem, że ci ciężko. Wiem, że wydaje ci się, że nie ma z tego żadnego wyjścia i że jesteś w czarnej dupie… Wiem, bo coś podobnego przeżyłem”. Wtedy dopiero ten załamany przez los może się przyznać do swoich uczuć, bo będzie wiedział, że nie zostanie wyśmiany ani odrzucony, że nie usłyszy: „Weź się w garść, przestań się mazać i nie zawracaj innym głowy swoim melodramatem!”. Takie spotkania zdarzają się też w terapii, a także w męskich kręgach. Tam mężczyźni spotykają się nie na rykowisku, ale w miejscu, gdzie mają rozmawiać o wspólnych im wszystkim problemach i wspierać się nawzajem.

Mężczyźni popełniają samobójstwa, bo takich rozmów nie doświadczyli?
Niekoniecznie od razu samobójstwa. Samobójstwa zdarzają się rzadko i są ostatecznością. Częściej mogą to być depresje, uzależnienia lub autoagresywne choroby somatyczne – takie jak na przykład rak czy choroby reumatyczne. Z pewnością jednak gdyby mężczyźni częściej znajdowali okazję do takich rozmów, to rzadziej cierpieliby na depresję, uzależnienia i rzadziej popełnialiby samobójstwa. Niestety, są od dziecka uczeni rywalizacji, więc przyznanie się przed innymi mężczyznami do porażki jest dla nich bardzo trudne.

Rozwód, podział majątku… Czy to nadal dla mężczyzn wina jakiejś Ewy? Czy powód do szukania pomocy u psychoterapeuty?
Coraz częściej, choć nadal nieczęsto, mężczyźni przyznają, że czegoś jednak nie wiedzą i nie rozumieją. Taką postawę częściej spotykamy u młodych mężczyzn, wychowanych w erze Internetu, którzy do swoich deficytów podchodzą w profesjonalny sposób. Jak bohaterowie online’owych gier fantasy, którzy zdobywają jak najszybciej ekwipunek i umiejętności niezbędne im do skutecznego wykonania misji. Dla mężczyzn z poprzednich pokoleń to ciągle trudne. Obawiają się, że sama wizyta u psychoterapeuty kwalifikuje ich do grona psychicznie chorych. Pogląd, że mężczyzna nie może czegoś nie wiedzieć, a jak nie wie, to nie powinien się do tego przyznawać – umiera długo, choć na szczęście powoli już opada z sił.

Winy za kryzys związany z seksem Adam zazwyczaj też upatruje w Ewie. Dlatego ma prostą receptę – przenosi się do młodszej Heleny…
Oczywiście są mężczyźni, którzy o wszystkie swoje ograniczenia, niemożności i niepowodzenia obwiniają kobiety. Kobieta nadal jest kozłem ofiarnym tej patriarchalnej cywilizacji. Choć – i to częściej, niż jesteśmy skłonni przypuszczać – zdarzają się związki, w których to mężczyzna jest poniżaną i kastrowaną ofiarą. Ale z pewnością dla mężczyzn utrata libido i erekcji jest zwykle egzystencjalną i tożsamościową katastrofą. Bycie zdolnym do zapłodnienia to biologiczne zadanie. Libido napędza męską siłę, odwagę, dzielność, motywację do życia i kreatywność. Niewielu wystarcza zdrowia, motywacji i siły ducha, by w czasie kryzysu andropauzy przekształcić się w fajnego dziadka lub mądrego starca.

Mówisz o męskiej dojrzałości?
Albo o męskiej końcówce, czyli o czasie, kiedy reproduktor i wojownik ma szansę przekształcić się w mędrca i mentora, który, żegnając się z libido, odczuwa ulgę. Cieszy się z odzyskanego oceanu czasoprzestrzeni, który może przeznaczyć na uporządkowanie się wewnętrzne, załatwienie zaniechanych spraw i na pokochanie tych, których wcześniej nie miał czasu nawet poznać.

Wojciech Eichelberger, psycholog, psychoterapeuta i trener, autor wielu książek, współtwórca i dyrektor warszawskiego Instytutu Psychoimmunologii (www.ipsi.pl).

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze