1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Psychologia

Narcyz: „Ja jestem najlepszy, ty jesteś nikim”

W gruncie rzeczy wielu narcyzów w ogóle nie zauważa twojej obecności – nawet jeśli razem mieszkacie lub pracujecie, jesteście sąsiadami czy przyjaciółmi. (fot. iStock)
W gruncie rzeczy wielu narcyzów w ogóle nie zauważa twojej obecności – nawet jeśli razem mieszkacie lub pracujecie, jesteście sąsiadami czy przyjaciółmi. (fot. iStock)
Znasz kogoś, kto uważa, że jest lepszy niż wszyscy inni, i na każdym kroku próbuje to udowodnić kosztem innych osób? Być może z początku byłeś tym kimś oczarowany, ale teraz myślisz, że się wymądrza i oczekuje specjalnego traktowania. Może masz wrażenie, że jesteś przez tę osobę sabotowany albo że obwinia cię za jakieś potknięcie na swojej drodze na sam szczyt. To wszystko znaki rozpoznawcze narcystycznej wysoko konfliktowej osoby (WKO) – pisze w książce „5 typów osobowości, które mogą zniszczyć ci życie” (Wydawnictwo Znak) Bill Eddy, prawnik, specjalista z dziedziny psychologii i mediacji.

Narcystyczne zaburzenie osobowości (NPD) to najbardziej powszechne z pięciu wysoko konfliktowych zaburzeń. Według raportu National Institutes of Health z 2008 roku ponad 6% ogółu populacji cierpi na to zaburzenie. To ponad 22 miliony osób w samej Ameryce Północnej. Bazując na własnym trzydziestoletnim doświadczeniu z setkami wysoko konfliktowych przypadków oraz feedbacku uzyskanym od tysięcy specjalistów uczestniczących w naszych seminariach, szacuję, że około połowa osób cierpiących na narcystyczne zaburzenie osobowości to narcystyczne wysoko konfliktowe osoby, które skupiają się na wyszukiwaniu potencjalnych ofiar.

Ze wspomnianego badania wynika, że 62% osób z narcystycznym zaburzeniem osobowości to mężczyźni, a 38%–kobiety. Istnieje więc różnica w częstotliwości występowania tego zaburzenia u różnych płci, ale nie jest to różnica bezwzględna.

Podobnie jak w przypadku innych wysoko konfliktowych osobowości, możemy mieć do czynienia z całą gamą narcystycznych zachowań – od łagodnych po skrajne. Wielu nisko konfliktowych narcyzów nie będzie próbowało dosłownie zrujnować ci życia, ale okaże się trudnych w obyciu z powodu swojego egocentryzmu i arogancji. Natomiast wysoko konfliktowi narcyzi rzucą ci się do gardła i usprawiedliwią wyrządzone krzywdy swoim przekonaniem o tym, że są ważniejsi niż pozostali. Mogą jednak nie być świadomi tego, że ranią innych.

Co musisz wiedzieć o narcyzmie

Zgodnie z wytycznymi zamieszczonymi w DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders; zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego – przyp. red.) , aby dana osoba została zakwalifikowana jako cierpiąca na zaburzenie osobowości, musi wykazywać oznaki „poważnych społecznych nieprawidłowości i/lub silnego wewnętrznego stresu”. Posiada narcystyczne zaburzenie osobowości, jeśli przejawia co najmniej pięć z dziewięciu charakterystycznych cech. U wysoko konfliktowego narcyza można przede wszystkim zaobserwować trzy typowe schematy zachowań:

  1. Postrzega samego siebie jako lepszego od innych, zwłaszcza od swojego otoczenia.
  2. Jest przeświadczony o własnej wyjątkowości i uważa, że zasługuje na specjalne traktowanie, więc nie musi się stosować do norm i zasad.
  3. Jest pozbawiony empatii, więc potrafi dotkliwie obrażać i poniżać innych, często w miejscach publicznych.

Łatwo zrozumieć, dlaczego pozostawanie w bliskiej relacji z taką osobą może być bardzo trudne. Narcyzi nieustannie próbują wybić się na tle innych, nie zważając na to, kogo po drodze zdepczą, a to oznacza, że nieustannie tworzą wysoko konfliktowe scenariusze.

Narcystyczne wysoko konfliktowe osoby nie wchodzą w autentyczne relacje z innymi ludźmi; wykorzystują je do własnych celów. Są bardzo dobre w uwodzeniu partnerów, współpracowników, inwestorów i publiki w trakcie politycznych czy reklamowych kampanii. Dopiero po jakimś czasie otoczenie uświadamia sobie, że narcyzi nie mają żadnych wyjątkowych zdolności, unikają ciężkiej pracy (zwłaszcza w kontekście związków), obwiniają za wszystko innych i z łatwością odwrócą się do każdego plecami, jeśli zwęszą lepszą okazję.

Ponieważ żyją w przeświadczeniu o swojej wyższości i wyjątkowości, narcystyczne WKO uważają, że mają prawo niszczyć ci biznes, małżeństwo, karierę czy wręcz życie – o ile pomaga im to podbudowywać własną reputację lub unikać odpowiedzialności. Jednocześnie mogą sugerować lub otwarcie mówić, że to z tobą jest coś nie tak, gdy złościsz się z powodu ich szkodliwych poczynań.

Narcyzi generalnie nie robią niczego z czystej złośliwości. Po prostu nie potrafią się powstrzymać; ot tacy już są. Narcystyczne zaburzenie osobowości zazwyczaj kształtuje się na wczesnym etapie życia i często (choć nie zawsze) wynika z traumatycznych doświadczeń w dzieciństwie lub zbyt pobłażliwego wychowania.

Trzeba również pamiętać, że w manipulacji, jakiej dopuszcza się narcyz, nie chodzi o ciebie. Ty jesteś po prostu łatwym lub przystępnym celem. W gruncie rzeczy wielu narcyzów w ogóle nie zauważa twojej obecności – nawet jeśli razem mieszkacie lub pracujecie, jesteście sąsiadami czy przyjaciółmi. Tacy ludzie są zbyt skoncentrowani na sobie. Nie jesteś pierwszą osobą, którą tak źle potraktowali, i na pewno nie będziesz ostatnią. A gdy na ich celowniku pojawi się większa, lepsza, ważniejsza lub przystępniejsza potencjalna ofiara, mogą zupełnie cię zignorować i rzucić się w pogoń za następnym kandydatem.

Dwa rodzaje narcystycznych wysoko konfliktowych osób

Wielu psychologów dzieli osoby cierpiące na narcystyczne zaburzenie osobowiści na dwa rodzaje: wrażliwych narcyzów i wspaniałych narcyzów. Podział ten opiera się na ich reakcji, gdy na jaw wyjdzie jedna z ich słabości (na przykład gdy zostaną przyłapani na kłamstwie). Specjaliści nazywają to urazem narcystycznym. Wrażliwy narcyz najpewniej od razu się zezłości i zaatakuje osobę, która postawiła go w niekomfortowej sytuacji – i będzie to atak słowny lub fizyczny. Dla odmiany wspaniały narcyz może się wydawać niewzruszony, ale z pewnością wyrówna rachunki przy innej okazji – rozpowiadając plotki na temat „zdrajcy”, sabotując jego pracę lub reputację, pozywając do sądu, niszcząc jego mienie lub wyrządzając innego rodzaju krzywdę.

Właśnie dlatego nigdy nie należy publicznie upokarzać narcyza – nawet w ramach zemsty za zniewagę. Być może nie doczekasz się natychmiastowej reakcji, ale może cię spotkać bardziej przebiegła i dotkliwa forma odwetu. Nie wspominając już o tym, że automatycznie staniesz się nową potencjalną ofiarą narcyza.

Przyjrzyjmy się kilku prawdziwym przykładom narcystycznych WKO:

Sportowiec

Lance Armstrong wprawdzie nie został oficjalnie zdiagnozowany, ale przedstawiciele mediów wielokrotnie sugerowali, że cierpi na narcystyczne zaburzenie osobowości. Jedną z tych osób jest doktor Joseph Burgo, psychoterapeuta i autor książki Narcyz obok ciebie, który napisał na swoim blogu:

Słuchając, jak odpowiada wczoraj na pytania Oprah, i oglądając stare klipy, w których odpiera zarzuty i wygłasza zwycięskie mowy, można było zauważyć bardzo wyraźne narcystyczne mechanizmy obronne Armstronga. Szczególnie widoczny był fakt, że sportowiec zdaje się żyć w świecie, w którym są tylko wygrani lub przegrani. Całe jego życie polegało na ciągłym udowadnianiu, że jest urodzonym zwycięzcą, a nie godnym pogardy przegranym. Jest to dynamika, która leży u źródła narcyzmu.

Nazajutrz po wywiadzie z Oprah dziennikarka ABC News Elizabeth Vargas wyjaśniła, że Lance Armstrong „przyznał się do zrujnowania życia wielu ludziom, którzy mówili prawdę na temat jego dopingu”. Vargas przeprowadziła wywiad z Betsy Andreu – żoną Francisco Andreu, byłego kolegi z drużyny, który dobrze znał Armstronga. Kobieta wyznała, że „Lance zawsze atakował posłańca, a nie złą nowinę”.

Można to zaobserwować w filmie dokumentalnym Kłamstwa Armstronga. W scenie z lutego 2009 roku Armstrong jest przepytywany – i krytykowany – w programie informacyjnym. Nie odnosi się do samej krytyki, tylko stwierdza: „Nie jest pan wart stołka, na którym siedzi, skoro wygaduje takie rzeczy”.

W powyższym przykładzie wyraźnie widać typowy dla sportowca schemat zachowania polegający na upokarzaniu innych, by wypaść lepiej na ich tle. Nie próbuje nawet tego kryć. Całkowicie lekceważy swoją potencjalną ofiarę, publicznie stwierdzając, że jest warta mniej niż krzesło, na którym siedzi. Armstrong zaatakował prowadzącego, chroniąc kłamliwy obraz samego siebie, jaki wykreował w oczach publiczności, i przy okazji podminował jego reputację.

Przywódcy organizacji terrorystycznych

Fanatyczni przywódcy często cierpią na ekstremalne formy narcystycznego zaburzenia osobowości. W swojej książce Hunting Terrorists: A Look at the Psychopathology of Terror agent specjalny FBI Joe Navarro tłumaczy, dlaczego Osama bin Laden i Saddam Hussein pasują do profilu NPD:

Nieważne, jak dobrze układała się współpraca [...] gdy tylko coś pójdzie nie tak, zmieniają strony lub natychmiastowo umniejszają pozycję wspólnika. [...] Ową zdolność do błyskawicznej i bezpowrotnej zmiany nastawienia zaobserwowano u wielu terrorystów. [...] W przypadku przywódców organizacji terrorystycznych narcyzm jest bodaj jedną z najczęściej wyróżnianych cech.

Takie działanie i sposób traktowania innych wskazują na brak empatii, czyli jedno z typowych schematów zachowań osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości. Wszystko kręci się wokół przywódcy i jego wyolbrzymionego pojęcia o własnej potędze i wadze w świecie i historii. Setki, a czasem tysiące zwolenników, którzy umierają w ich imieniu, nie mają dla przywódców większego znaczenia. Są wręcz skłonni zamordować swoich wspólników, jeśli poczują się choć trochę zagrożeni odnoszonymi przez nich sukcesami czy ich wzrastającą popularnością.

To pomaga wyjaśnić, dlaczego zwolennicy fanatycznych, narcystycznych przywódców sami zazwyczaj nie wykazują skłonności do narcyzmu. Wręcz przeciwnie – rujnują sobie życie, wykonując rozkazy ludzi, którzy nie znają pojęcia empatii i zupełnie o nich nie dbają. (…)

Jak rozpoznać narcystyczne wysoko konfliktowe osoby

Narcyzi są zazwyczaj zadufanymi w sobie chwalipiętami – trudno nie zauważyć ich rozbuchanego ego i zawyżonej samooceny. Jednak są i tacy, którzy będą powściągać swoje naturalne odruchy i ukrywać egocentryczne zachowanie, czarując potencjalne ofiary przez całe tygodnie czy miesiące – a bywa, że nawet i rok.

Popularne prestiżowe zawody – związane z medycyną, prawem, szkolnictwem wyższym, aktorstwem, polityką itp. – przyciągają narcyzów ze względu na swoją renomę. Podobnie jest z profesjami, które niosą pomoc innym – pielęgniarstwo, pomoc społeczna, psychologia, duszpasterstwo ze względu na swój intymny charakter umożliwiają manipulowanie podatnymi klientami lub pacjentami. Jeśli zajmujesz się zatrudnianiem nowych pracowników lub szukasz właśnie jakiegoś specjalisty w obrębie jednego z wymienionych zawodów, dołóż wszelkich starań, żeby wytypować i odfiltrować narcystyczne WKO.

Bardzo pomocnym narzędziem będzie tu metoda WEB℠. Chodzi w niej o słowa potencjalnej wysoko konfliktowej osoby, twoje własne emocje i jej zachowanie.

Słowa: Poza czterema charakterystycznymi cechami wysoko konfliktowych osób (myślenie typu „wszystko albo nic”, niekontrolowane emocje, ekstremalne zachowania lub groźby, tendencja do obwiniania innych) zwróć uwagę na słowa, które wskazują na niezdrowy narcyzm i świadczą o arogancji, braku empatii lub pogardzie wobec innych ludzi; słowa, które lekceważą, poniżają lub obrażają; komentarze, które dzielą ludzi na wygranych i przegranych; a także takie, które odzwierciedlają ich przeświadczenie mówiącego o własnej wyższości i wyjątkowości na tle całej reszty.

Emocje: Pamiętasz, co Gavin de Becker napisał w swojej książce The Gift of Fear? Nasze instynktowne reakcje są zazwyczaj pierwszą oznaką, że coś jest nie tak z czyimś zachowaniem. Nie ignoruj swoich przeczuć, gdy przebywasz z daną osobą lub o niej myślisz. Boisz się? Nie możesz przy niej swobodnie oddychać? (Narcyzi mają w zwyczaju „wysysać powietrze z pokoju”, w którym się znajdują). Tracisz pewność siebie, gdy z nią jesteś? Kwestionujesz swoją inteligencję, kompetencje lub poczucie wartości w jej towarzystwie? Czujesz się bezradny lub pozbawiony wszelkiej nadziei?

Rozważ takie kwestie:

  • Czy jestem niezdrowo zafascynowany tą osobą?
  • Czy czuję się przez nią całkowicie oczarowany?
  • Czy mam wrażenie, jakby była moim bohaterem i wzorem do naśladowania?
  • Czy uważam, że jest lepsza od innych?

Zapytaj sam siebie:

  • Czy moje otoczenie uważa, że zatraciłem się w swoim zachwycie nad tą osobą?
  • Czy złoszczę się, gdy ktoś ją krytykuje, albo czuję potrzebę tłumaczenia lub usprawiedliwiania jej słów i czynów?
  • Czy czuję się zażenowany, wypowiadając się o niej w samych superlatywach?

Zachowanie: Czy ta osoba zachowuje się agresywnie w stosunku do innych, a potem usprawiedliwia swoje zachowanie, powołując się na swoją wyższość („Nie wiesz, kim jestem?”)? Czy zachowuje się, jakby była ponad wszelkimi normami i zasadami? Czy publicznie – i zaciekle – obraża innych ludzi? Czy nie dba o uczucia innych lub ich nie zauważa? Czy wykazuje się brakiem empatii?

Możesz również wykorzystać zasadę 90%, aby zidentyfikować wysoko konfliktowego narcyza. Weźmy kilka przykładów z tego rozdziału. Czy 90% ludzi, których znasz:

  • zareagowałoby na szczerą krytykę, stwierdzając: „Nie jesteś warty stołka, na którym siedzisz”?
  • zaśmiałoby się na wieść, że tysiące osób straciło życie – w tym kilka takich, które wykonało właśnie dla nich ważne zadanie?
  • celowo zrujnowałoby życie osób, które odważyły się powiedzieć prawdę na ich temat – a potem przyznało się wszem wobec do tego zrujnowania?
  • zaproponowałoby spotkanie dopiero co poznanej osobie, a potem odpowiedziało w niegrzeczny sposób i je odwołało, bo dana osoba poprosiła o przysługę?

Porozmawiaj z ludźmi, którzy znają tę osobę. Powiedz im, że masz pewne wątpliwości co do potencjalnej wysoko konfliktowej osoby i nie jesteś pewny, czy masz realne powody do zmartwień, czy coś ci się przywidziało. Większość osób powie ci wprost, co na ten temat uważa.

Jeśli w odpowiedzi usłyszysz, jak niesamowita, wspaniała i wyjątkowa jest ta osoba, lub otrzymasz wykład na temat tego, jak to cały świat zmówił się przeciwko niej – będziesz już wiedział, na czym stoisz. Najpewniej masz do czynienia z narcystyczną WKO, a osoba, którą o nią zapytałeś, wpadła w jej sidła.

Tekst - fragmenty książki „Jak radzić sobie z ludźmi wysoko konfliktowymi. 5 typów osobowości, które mogą zniszczyć ci życie”.

Gdy wysoko konfliktowa osoba cierpi na jedno z pięciu zaburzeń osobowości – typ borderline, narcystyczny, paranoidalny, antyspołeczny lub histrioniczny – potrafi dawać się ponieść silnym emocjom lub wybuchać gniewem i być agresywna. A gdy już znajdziesz się na jej celowniku, zerwanie relacji może być bardzo trudne.

Autor książki, Bill Eddy, to prawnik oraz wybitny specjalista z dziedziny psychologii i mediacji. Twórca poradników psychologicznych i bloga „Psychology Today”, odwiedzanego przez ponad 3,5 miliona użytkowników rocznie. Na przykładach doradza, jak zidentyfikować toksycznych ludzi i radzić sobie z wysoko konfliktowymi osobowościami. Doświadczenie wyniesione z sali sądowej przekłada na codzienne życie, w prosty sposób tłumacząc złożone mechanizmy psychologiczne.

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze