Z szacunkiem do siebie. Lekcje zdrowej samooceny dla kobiet

Zalążki poczucia własnej wartości kształtują się na wczesnym etapie życia; nie znaczy to jednak, że jego poziom nie zmienia się wraz z upływem czasu. Na naszą samoocenę każdego dnia wpływa szereg czynników zarówno wewnętrznych, jak i ze­wnętrznych. Poczucie własnej wartości spada lub rośnie na prze­strzeni naszego życia w odpowiedzi na różnorakie doświadczenia. Mają one wpływ na to, jak postrzegamy samych siebie i jak wysokie mamy o sobie mniemanie. Ce­lem każdego z nas jest jednak wykształcenie solidnych fundamentów zdro­wego poczucia własnej wartości, które pozostaną niewzruszone mimo ciężkich prób, trudności i życiowych wiraży (a nawet dzięki nim). Przeciwności losu – chociaż bywają bolesne – mogą być też źródłem siły i odporności. Dzięki solidnemu, stabilnemu poczuciu własnej wartości podchodzimy do życia, relacji i odpowiedzialności pewnie i z optymizmem.

Zacznijmy od definicji

Poczucie własnej wartości to nasze wyobrażenie o nas samych. Od niego zależy, jak dużą wartość przypisujemy własnemu ży­ciu. W związku z tym kluczami do podniesienia go są szacunek do sa­mego siebie, przekonanie o swoich zaletach oraz praca nad zdolnością czucia się „dostatecznie dobrze” takimi, jakimi jesteśmy, niezależnie od tego, co się dzieje w naszym życiu. Wysokie lub niskie poczucie własnej wartości odgrywa zasadniczą rolę w tym, jaką drogę obierzemy w obli­czu codziennych wyzwań – sprawia, że czujemy się szczęśliwi i spełnie­ni lub przybici i bezwartościowi w różnych życiowych sytuacjach.

Nie chodzi o to, aby być idealnym lub zyskać aprobatę wszystkich dokoła. Adekwatne poczucie własnej wartości polega na zaakceptowaniu siebie takiego, jakim się jest, i zyskaniu wewnętrznego przeświadczenia, że jest się dobrą, godną osobą tylko dlatego, że jest się człowiekiem.

Jego poziom może się zmie­niać z biegiem czasu, zależy też od aktualnych doświadczeń, grupy ludzi, z którymi akurat przebywamy, oraz innych okoliczności. Dobrze więc postrzegać je jako kontinuum z niską, negatywną lub niezdrową samo­oceną na jednym końcu skali i wysoką, pozytywną lub zdrową samooceną na drugim. Naszym celem jest stworzenie podstaw zdrowego poczucia własnej wartości, tak aby było ono spójne, stałe i niezachwiane we wszyst­kich sferach życia, nawet w trakcie najcięższych życiowych zmagań.

Oni kontra one

Czy kiedykolwiek zauważyłaś, że generalnie kobiety wykazują się niższą samooceną niż mężczyźni? Kiedy na przykład ostatnio słysza­łaś, jak mężczyzna narzeka, że ma zły dzień? Albo pyta innych, czy nie wygląda grubo w stroju, który akurat ma na sobie? Czy wynika to tylko z tego, że kobiety chętniej dają wyraz kulejącej samoocenie? Dla­czego w naszym społeczeństwie mężczyźni sprawiają wrażenie pew­niejszych siebie? Czy rzeczywiście istnieje biologiczna różnica między płciami, która determinuje rozbieżności w zakresie poczucia własnej wartości?

Przeprowadzone w 2016 roku pierwsze zakrojone na szeroką skalę międzykulturowe badanie różnic w poziomie poczucia własnej warto­ści, w przekroju na płeć i wiek, pozwoliło sformułować szczegółowe wnioski. Dowiodło, że – zgodnie z wynikami wcześniejszych badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych i innych wysokorozwiniętych państwach – mężczyźni na całym świecie, niezależnie od wieku, faktycznie wykazują wyższą samoocenę niż kobiety. Choć w naszym społeczeństwie kobiety cieszą się większą równością niż w in­nych częściach globu, rozbieżności między płciami pod względem po­czucia własnej wartości wciąż się utrzymują; a co ciekawe, są one u nas wyraźniejsze niż w biedniejszych, słabiej rozwiniętych krajach, w któ­rych mężczyźni cieszą się znacznie wyższym statusem niż kobiety. Czy to możliwe, że dążenie do równouprawnienia w naszym społeczeństwie zamiast ułatwiać, utrudnia kobietom wykształcenie pozytywnego po­czucia własnej wartości?

Jak wynika ze wspomnianego wyżej badania, istnieją wiarygod­ne dowody na to, że geny mają istotny wpływ na proces kształtowania poczucia własnej wartości i predyspozycje z tym związane. Kilka z nich wykazało, że cechy męskie są pozytywnie skorelowane z poczuciem własnej wartości, podczas gdy cechy żeńskie są słabiej i mniej konse­kwentnie powiązane z tym atrybutem. W związku z tym to zrozumiałe, że kobiety mają większe trudności z budowaniem i utrzymaniem ko­rzystnej dla siebie samooceny.

Analiza tych fundamentalnych biologicz­nych różnic może rzucić nieco światła na nieporozumienia, które często podkopują u kobiet poczucie własnej wartości.

Wyobraź sobie, że wracasz do domu po szczególnie nieudanym dniu i zaczynasz opowiadać partnerowi o tych wszystkich trudnych spra­wach, które masz na głowie. W odpowiedzi on pyta, czy próbowałaś x, sugeruje, abyś zrobiła y i zaleca z. Jest spora szansa, że wściekniesz się, że nie wyraża zrozumienia dla twoich uczuć i jak zwyk­le bezceremonialnie przystępuje do rozwiązania twoich problemów, za­miast poświęcić chwilę, żeby autentycznie wczuć się w twoje emocje i zrozumieć stres, który przeżywasz. Jeżeli cierpisz z powodu niskiej samooceny, mogą cię opanować myśli w stylu: „On nie chce, żebym zawracała mu głowę moimi problemami. W ogóle mu na mnie nie zależy. Sądzi, że jestem słaba, ponieważ nie potrafię znieść presji. Powinnam lepiej sobie ze wszystkim radzić”. Takie myślenie wywołuje napięcie w związku, nie pozwala ci się wyzbyć złego mniemania o sobie i wzmaga poczucie przytłoczenia.

Czy wiedziałaś, że u mężczyzn, w odpowiedzi na stres lub presję, aktywują się obszary mózgu odpowiedzialne za percepcję przestrzenną i logiczne myślenie, natomiast u kobiet – części zawiadujące funkcją mowy? Jeśli to zrozumiesz, zyskasz racjonalną perspektywę i świado­mość przyczyn, dla których partner reaguje na daną sytuację w taki, a nie inny sposób. Zamiast obrażać się w duchu, przypomnij sobie: „Wszystko w porządku, to przecież facet. Ma męski mózg. Ja gadam, a on kombinuje, jak rozwiązać problem”. Dzięki temu nie będziesz się doszukiwać w takich sytuacjach drugiego dna, unikniesz konfliktów w związku i ochronisz swoje poczucie własnej wartości przed uszczerb­kiem na skutek nieprawdziwych, deprecjonujących myśli.

Kobieta świadoma siebie

Jak zaznaczyłam wcześniej, poczucie własnej wartości podlega waha­niom w zależności od etapu w życiu. W podobny sposób poziom kobiecych hormonów regularnie wzrasta i spada, co przekłada się na niekiedy olbrzymie zmiany naszego nastroju i zachowania w różnych okre­sach życia. Pełniejsze zrozumienie różnorakich fizjologicznych czynni­ków, jakim podlegają kobiety, może się okazać pomocne w zminimali­zowaniu ich wpływu na nasze poczucie własnej wartości. Warto zapamiętać, że:

1. Kobiety ze zdrowym poczuciem własnej wartości wiodą zazwyczaj zrównoważone życie, bo:

• mają cel,
• doceniają własne wysiłki,
• są dumne ze swoich osiągnięć,
• przypisują sobie zasługę, kiedy im się to należy,
• wierzą w intuicję,
• są pewne własnych opinii,
• dokonują wyborów i działają, nie podając nieustannie w wątpliwość swoich poczynań,
• nie wątpią w siebie,
• nie skupiają się na dążeniu do perfekcji,
• nie przejmują się tym, co pomyślą inni.

2. Mają też realistyczne i autentyczne wyobrażenie samych siebie, czyli:

• biorą odpowiedzialność za własne czyny,
• niepotrzebnie się nie obwiniają i nie karcą w myślach,
• przyjmują porażki z godnością i uczą się na błędach, rozumiejąc, że są one nieuniknione,
• nie obarczają niesłusznie winą innych ani nie oskarżają ich o własne braki,
• nie dają się wciągnąć w nieuzasadnione, przesadne przepraszanie.

3. Kobiety ze zdrowym poczuciem własnej wartości tworzą silne, zdrowe związki, bo:

• cenią uczciwość, zaufanie i równe prawa – i tego też oczekują od partnerów,
• wytyczają jasne granice w relacjach z innymi,
• skutecznie się komunikują, co ułatwia im rozwiązywanie problemów,
• są asertywne,
• w razie potrzeby proszą o pomoc bez poczucia winy ani obaw, że są ciężarem,
• wyznaczają sobie oraz innym realistyczne standardy i cele,
• żyją w zgodzie z własnymi wartościami i zasadami,
• nie pozwalają, aby inni wypływali na ich decyzje,
• nie padają ofiarą presji rówieśniczej ani manipulacji.

4. No i lepiej radzą sobie ze stresem.

• potrafią same się ukoić,
• mają kontrolę nad własnym życiem,
• nie oczekują nieustannie otuchy, ukierunkowania i potwierdzenia z zewnątrz,
• podchodzą do problemów w sposób racjonalny i rozsądny,
• potrafią odseparować się od toksycznych ludzi i szkodliwego otoczenia.

10 zasad zdrowego poczucia własnej wartości

1. Wiem, że posiadam nieskończoną, wrodzoną, bezwarunkową wartość z racji tego, że jestem człowiekiem.
2. Mam prawo do niedoskonałości, popełniania błędów oraz akceptowania własnych wad i słabości.
3. Wolno mi samodzielnie decydować o własnych poglądach, wartościach i standardach; akceptuję, że mogą one odbiegać od tych wyznawanych przez innych ludzi.
4. Daję sobie pozwolenie, aby prosić o to, czego chcę, oczekiwać dla siebie wszystkiego, co najlepsze, i odczuwać rozczarowanie, kiedy moje po­trzeby pozostają niezaspokojone.
5. Potrafię z szacunkiem wyrażać własne potrzeby, opinie i pragnienia, nie boję się reakcji innych.
6. Mam prawo podejmować własne decyzje i zmieniać zdanie.
7. Mam prawo bronić się i nie mówić niczego, co mogłoby mi zaszkodzić.
8. Oczekuję szacunku ze strony innych i mam prawo wytyczać granice dla własnego dobra.
9. Mam prawo się zmieniać, rozwijać i dbać o własne zdrowie emocjonal­ne niezależnie od tego, co miało miejsce w przeszłości i jak się wiedzie ludziom z mojego otoczenia.
10. Znam siebie, dbam o siebie, szanuję siebie, akceptuję siebie i kocham siebie bezwarunkowo.

Więcej w książce: „Poznaj, zaakceptuj i pokochaj siebie. 5 kroków do wzmocnienia poczucia własnej wartości”, Megan MacCutcheon, tłum. Katarzyna Iwańska, wyd. Zwierciadło. Wybór, skróty i śródtytuły pochodzą od redakcji. Książka do kupienia na sklep.zwierciadlo.pl.