Pozwalają szybciej dotrzeć do potrzebnej wiedzy, sprawniej poprowadzić projekty, kreatywnie rozwijać pomysły. Dzięki nim umysł nie zajmuje się zapamiętywaniem treści, tylko od razu łączy myśli z bazą cennych danych. Dobre notatki! Jak je robić? Poznajcie metodę Zettelkasten.
Chyba każdy z nas pożałował kiedyś, że nie zapisał jakiejś myśli, spostrzeżenia, pomysłu, faktu. Były ważne, a okazały się ulotne. I wraz z nimi uleciały skojarzenia i zarysy koncepcji, z których można było skorzystać. Nawyk robienia notatek chroni przed takimi sytuacjami.
Amerykanin David Kadavy jest ekspertem w dziedzinie kreatywności – z efektów jego pracy korzystają miliony ludzi, bo firma Google zakupiła aplikację Timeful do porządkowania zadań, którą opracował, i zintegrowała jej funkcje ze swoim kalendarzem. Kadavy w książce poświęconej metodzie Zettelkasten dzieli się swoimi pomysłami na to, jak postępować z informacjami, które przyjmujemy i wysyłamy, jak je gromadzić, systematyzować, odnajdywać, łączyć. Mówiąc krótko: jak w nowoczesny sposób – bo cyfrowo – robić notatki.
Słowo Zettelkasten oznacza po niemiecku pudełko z notatkami (kiedyś karteczkami, z których każda zawierała notatkę i informację porządkującą). Metoda pod tą nazwą to porządkowanie treści w sposób niehierarchiczny. Zamiast ograniczać się do prowadzenia notatek tylko w jednej kategorii lub tworzenia wielu kopii tej samej notatki w różnych miejscach, notatki są zorganizowane w taki sposób, że do jednej można dotrzeć różnymi drogami, a ta z kolei może prowadzić do innych.
Metoda jest znana od XVI wieku, a jej najpopularniejszym praktykiem był Niklas Luhmann, niemiecki socjolog, który wykorzystał ją do napisania kilkudziesięciu książek i setek artykułów. Dziś zamiast karteczek możemy używać programów komputerowych.
Celem Zettelkasten nie jest odnalezienie pojedynczej notatki, a raczej zbadanie powiązań między notatkami. Prowadzi to do niespodziewanych odkryć, które wynikają z procesu łączenia notatek ze sobą lub przypisywania im słów kluczowych.
„Zettelkasten pozwala mi płynnie łączyć moje myśli z potężną bazą danych dotyczących najciekawszych spraw, o których przeczytałem lub pomyślałem – rzeczy, o których wiem, że o nich wiem, ale które są poza zasięgiem mojej świadomości” – pisze Kadavy i porównuje to rozwiązanie do
mózgu zewnętrznego pozwalającego wyczarować spostrzeżenia, które wymagałyby więcej energii umysłowej, niż mamy w danej chwili. Kto nie marzy o tym, żeby przy niewielkim wysiłku osiągnąć duże efekty? Ekspert zapewnia, że jest to możliwe.
Zettelkasten ułatwia zapamiętywanie, porządkowanie informacji i rozwijanie pomysłów. Dzięki niej treści przekształcisz w notatki, które można łączyć i dopasowywać, aby utworzyć nowy tekst. Zettelkasten może sprawić, że szybciej dotrzemy do potrzebnej wiedzy, sprawniej poprowadzimy projekty pisarskie, kreatywniej rozwiniemy pomysły.
Metoda wykorzystuje krótkie okresy uwagi, aby wzmocnić produktywność. Drobne działania, czyli na przykład sporządzenie niewielkich notatek, niby nie tworzą niczego wielkiego, lecz pomagają robić postępy w realizacji większych projektów. Autor książki zauważa, że dzięki cyfrowym notatkom zamiast wykorzystywać energię umysłu do zapamiętywania treści, używa jej do pisania lepszych artykułów, newsletterów i książek. „W końcu znalazłem rower dla mojego umysłu” – puentuje.
Mnogość aplikacji do sporządzania notatek może przytłoczyć, ale David Kadavy radzi korzystać z plików tekstowych. Twierdzi, że są one doskonałym rozwiązaniem dla cyfrowego Zettelkasten, ponieważ są przenośne, proste, lekkie, szybkie i umożliwiają pracę w trybie offline. Notatki powinny być łatwe do odczytania, a pomaga w tym formatowanie – nagłówki, pogrubienie tekstu i kursywa – dobrze jest robić je w sposób jednolity.
Co ciekawe, zdaniem Kadavy'ego sensowne jest nawet kopiowanie treści słowo w słowo, bo pomaga to w utrwaleniu wiedzy. Jednak zachęca do notowania własnymi słowami (poza cytatami). Przy czym podkreśla, żeby nie zapisywać wszystkiego, co się czyta, a tylko to, co nas interesuje, jest istotne dla naszej pracy lub z innych względów chcemy to zachować.
Ekspert dzieli notatki na trzy rodzaje. Oto one:
Notatki tymczasowe, czyli sporządzane na bieżąco. Mają swobodny charakter i nie muszą mieć uporządkowanej struktury. Możemy je sporządzać na serwetkach, kartkach, w telefonie, w papierowym notatniku. Podkreślenia na czytniku e-booków też można zakwalifikować jako notatki tymczasowe. Celem notatki tymczasowej jest powiedzenie: „Oto coś ciekawego, co może kiedyś zapamiętam lub do czego będę chciał nawiązać”. Przykłady: najważniejsze fragmenty książki, cytat z podcastu, pomysł, ważna myśl na dany temat. Potem umieszczamy notatki tymczasowe w odpowiednich folderach.
Notatki z literatury, czyli skrócone notatki na podstawie całego artykułu, książki, filmu, rozmowy z ekspertem. To nieformalne streszczenia w formie wypunktowanej listy, ewentualnie podzielonej według tematów. Notatki z literatury to dobry sposób na szybkie przypomnienie sobie materiału, a już samo to, że je robimy, umożliwia jego zrozumienie.
Notatki trwałe, czyli wyjaśnienia pojedynczego pomysłu, opatrzone metadanymi dotyczącymi tematu notatki, innych notatek, z którymi jest powiązany, oraz źródła notatki. Notatki trwałe powstają zwykle na bazie notatek z literatury, z których wybieramy tylko najważniejsze pomysły i przekształcamy je w pojedyncze notatki, które można łączyć z innymi. Wiele notatek trwałych pozwala stworzyć wstępny szkic artykułu lub książki. Notatka trwała to ostatni przystanek dla pomysłu, zanim zostanie on przetworzony w coś nowego.
Proces pisania notatek tymczasowych, przepisywania ich jako notatek z literatury, a następnie przepisywania ich ponownie jako notatek trwałych – tylko po to, by przepisać je ponownie w ukończonych pracach – może wydawać się marnotrawstwem czasu i energii. Ekspert zdaje sobie z tego sprawę, dlatego wyjaśnia: jeśli piszemy treści na nowo, spotykamy się z czymś, czego się nie spodziewamy. Na przykład wymyślamy bardziej przejrzysty sposób wyjaśnienia koncepcji lub przychodzi nam do głowy sposób, w jaki notatka łączy się z inną notatką. Oprzyjmy się więc pokusie kopiowania i wklejania. Nawet jeśli nagrywamy dokładny cytat, zadajmy sobie dodatkowy trud, aby go napisać na nowo. To skłania do myślenia o wszystkich innych aspektach związanych z tym, co się pisze.
Przepisywanie fragmentów, wybieranie słów kluczowych i łączenie notatek ze sobą zachęca do myślenia na zasadzie skojarzeń. Wykazano, że takie myślenie poprawia nastrój, co wyjaśnia, dlaczego robienie notatek może być tak przyjemne. Coś w akcie pisania bez większego wysiłku sprawia, że mózg czuje się mniej onieśmielony w innych sytuacjach, kiedy zaczynasz od zera. Każdy, kto trudni się zawodowo pisaniem, wie, że pusta kartka należy do najbardziej przerażających rzeczy na świecie i łatwiej niż zapełnić tę kartę od zera jest napisać własnymi słowami coś z czegoś. Jest to wystarczające wyzwanie, aby utrzymać zaangażowanie osoby tworzącej notatki. (Nie dość łatwe, by się nudzić, a nie na tyle trudne, by się frustrować).
Podobnie postrzega David Kanavy inne elementy metody, takie jak dodawanie słów kluczowych i łączenie notatek. Przekonuje, że to świetna zabawa, która ma praktyczny wymiar, bo dobór odpowiednich słów kluczowych lub tagów robi z Zettelkasten bazę danych w zakresie wiedzy i pomysłów. Zbierając notatki związane z danym tematem, zaczynamy budować materiał do stworzenia gotowego dzieła, bo Zettelkasten przede wszystkim ma służyć do przekształcania wiedzy i pomysłów w formę pisemną. Założeniem jest, że to, co napiszemy, będzie stanowiło unikalną perspektywę, dlatego unikajmy ogólnych słów kluczowych, takich jak „psychologia”.
Wybierajmy słowa kluczowe, które są specyficzne dla danej idei i unikalne w stosunku do idei ogólnych. Może to być trudne, jeśli jesteśmy w początkowej fazie badań nad danym tematem, ale praktyka czyni mistrza, a starania się opłacą.
Sposób, w jaki ludzie dobierają słowa kluczowe, wyraźnie pokazuje, czy myślą, jak archiwista czy jak pisarz. Archiwista pyta: które słowo kluczowe jest najbardziej odpowiednie? Pisarz pyta: w jakich okolicznościach będę chciał natknąć się na tę notatkę, nawet jeśli o niej zapomnę?
Ta zasadnicza różnica pokazuje jednak, że metoda jest uniwersalna.
Polecamy książkę: „Metoda Zettelkasten. Jak cyfrowe notatki mogą zwiększyć energię twojego umysłu”, David Kadavy, wyd. Onepress.
Oto źródła zbierania danych:
- Książki. Kiedy czytamy e-book, robimy podkreślenia (notatki tymczasowe). Następnie eksportujemy je do zwykłego tekstu i przechowujemy w folderze „skrzynka odbiorcza”, dzięki czemu wiemy, że muszą zostać przetworzone. Zbieramy najważniejsze informacje w „notatce z literatury”, sporządzamy „notatki trwałe” do każdego z najciekawszych pomysłów. Wyeksportowane informacje przechowujemy w folderze „surowe”.
- Rozmowy. Podczas kolacji przyjaciel opowiedział ciekawą historię. Robimy „notatkę tymczasową” w kalendarzu czy na smartfonie. Później weryfikujemy historię i sporządzamy „notatkę trwałą” .
- Podcasty. Słuchając podcastu, słyszymy ciekawy cytat. W aplikacji do notatek w telefonie zapisujemy przybliżony czas w nagraniu i w dwóch słowach, czego dotyczy cytat. Później ponownie słuchamy tego fragmentu rozmowy i zapisujemy dokładny cytat w „notatce trwałej”.
Przygotuj trzy foldery, żeby łatwiej uporządkować dane.
- Skrzynka odbiorcza – tu trafiają notatki tymczasowe wymagające przetworzenia. Folder może zawierać myśli, coś, co znajomy polecił sprawdzić lub najważniejsze spostrzeżenia z lektury. Przetwarzanie zawartości skrzynki odbiorczej jest regularnym rytuałem w zarządzaniu Zettelkasten.
- Kiedyś/może – zawiera treści interesujące, ale nie na tyle ciekawe czy istotne dla aktualnych projektów, aby je dalej analizować. Notatki te minimalizują, ryzyko, że pomysł się ulotni, nie zobowiązując jednocześnie do jego natychmiastowej realizacji.
- Surowe – miejsce do przechowywania wyeksportowanych podkreśleń z książek lub artykułów. Może to być fragment do którego chcemy się odwołać, ale nie zachowaliśmy go słowo w słowo w notatkach z literatury lub notatkach trwałych. Dzięki przechowywaniu surowych informacji w bazie danych można szybko znaleźć konkretny fragment.