1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Psychologia

Osobowość paranoiczna – czym się charakteryzuje i jakie są objawy?

Osobowość paranoiczna jest szczególnie wyczulona na krytykę ze strony innych i w każdym upatruje wroga. (Il. iStock)
Osobowość paranoiczna jest szczególnie wyczulona na krytykę ze strony innych i w każdym upatruje wroga. (Il. iStock)
Wszędzie wietrzy spisek, snuje domysły, a jej wyobraźnię karmi lęk. Osobowość paranoiczna nie ma lekkiego życia, ale trudniej mają z nią chyba jej bliscy, bombardowani bezpodstawnymi zarzutami, zwłaszcza o niewierność. W połączeniu z osobowością narcystyczną lub sadystyczną bywa niebezpieczną mieszanką szczególnie często widywaną u wszelkiej maści polityków albo celebrytów pragnących zmienić świat. Ale co tak naprawdę oznacza, że ktoś jest paranoikiem?

Trudne jest życie paranoika, który nie znajduje wsparcia w zewnętrznym świecie. Uważa, że wszyscy i wszystko są przeciwko niemu. Najprostszą sytuację interpretuje na własną niekorzyść – by udowodnić sobie że jest gorszy, wyśmiewany, niewarty miłości albo na każdym kroku oszukiwany. Wszędzie wietrzy postęp. Jest przesadnie podejrzliwy i uważa, że inni ludzie chcą go wykorzystać. W związku wykazuje się chorobliwą zazdrością. Nie ma przyjaciół. W jego życiu pojawiają się wyłącznie wrogowie.

Paranoik jest przy tym niezwykle czujny. Wyłapuje najmniejsze sygnały z otoczenia. Ta umiejętność mogłaby mu się przydać, co z tego, skoro zinterpretuje ją na swój własny, niekorzystny dla siebie sposób. Dlatego paranoik nie zostanie szpiegiem ani doradcą ministra spraw wewnętrznych. Choć pewnie bardzo by tego chciał! Jest szczególnie podatny na teorie spiskowe. O ile sam ich nie tworzy, chętnie przystaje na spiskową interpretację rzeczywistości. Bliskie są mu też poglądy ekstremistyczne i często dołącza do grup o takim profilu.

Osobowość paranoiczna – przyczyny

Dlaczego paranoik jest paranoikiem? Badacze upatrują się przyczyn tego zaburzenia w czynnikach zarówno biologicznych, jak i psychologicznych. Po pierwsze wskazują na specyficzny temperament, który, w odpowiednich warunkach może rozwinąć się w osobowość paranoiczną. Jeżeli dziecko od najmłodszych lat jest wrażliwe i emocjonalne, a rodzice nie odpowiadają na jego potrzeby, zamiast tego sami odczuwając złość z powodu jego płaczu, odrzucając go i nie dając mu wsparcia, taka ich postawa wywoła z czasem u dziecka wrogie nastawienie do otoczenia i brak wiary w to, że może być lepiej. Odrzucone dziecko staje się przedwcześnie zgorzkniałe i uczy się, że nikomu nie warto ufać. Jest złe na rodziców, ale tę złość projektuje na resztę świata. Albo na siebie...

Inną przyczyną jest przeżycie w dzieciństwie silnej traumy, połączone z ogromnym poczuciem niepewności i niższości. Jak zawsze największy wpływ na kształtowanie się osobowości mają rodzice. W tym przypadku – nadmiernie surowi, wręcz sadystyczni. Jeśli są kontrolujący, jeśli traktują dziecko niezwykle surowo, poniżając i karząc, jeśli stosują przemoc, wytykając każdy jego błąd, tym samym utrwalają w nim przekonanie, że jest złe i niewartościowe. Dodatkowo stawiają wobec niego wymagania, którym nie jest w stanie sprostać. Usilne starania dziecka są często niedoceniane, co buduje w nim coraz silniejszą urazę. Wychowywane w systemie nagród i kar, często porównywane do „lepszego” rodzeństwa, w dorosłe życie wchodzi nieufne, niepewne siebie i pełne żalu do innych. Do tego nie zna swoich potrzeb i jest absolutnie pozbawione poczucia wartości. Jak w zbroję obrasta w pretensje do świata i poczucie krzywdy. Dorasta w ogromnym wyobcowaniu i lęku przed innymi ludźmi. Woli schować się w świecie własnej wyobraźni – co z tego, że chorej – bo jest mu tam bezpieczniej.

Warto jednocześnie podkreślić, że mechanizmy paranoiczne są naturalnym, adaptacyjnym schematem ludzkiego postępowania. Czujność, lęk przed obcymi i dzikimi zwierzętami, baczne obserwowanie otoczenia w celu wyeliminowania zagrożeń w przeszłości służyły naszemu bezpieczeństwu. Choć czasy się zmieniły, te zachowania są w nas nadal wdrukowane i nie zmieniły się na drodze ewolucji. Gdy jednak przejmują przeważającą część naszego postrzegania świata, wtedy stają się zaburzeniem – osobowością paranoiczną.

Osobowość paranoiczna a lęk

Uczuciem, które stale towarzyszy paranoikowi, jest lęk. Nie da się ukryć, że czasy w których żyjemy temu lękowi wybitnie sprzyjają. Pandemia, szczepionki, wojny, sieć 5G – to woda na młyn paranoika. Do tego mamy internet, który pozwala w bezpiecznych, bo anonimowych warunkach głosić swoje poglądy. Paranoicy – nierzadko osoby z ogromnymi problemami w relacjach społecznych – skwapliwie korzystają z sieci, wypuszczając w świat kolejne, absurdalne teorie spiskowe.

Osobowość paranoiczna a lęk przed oceną

Zachowaniem paranoika rządzi również totalny lęk przed oceną. Fatalnie znosi krytykę i długo rozpamiętuje krzywdzące opinie, których doznał od innych. Panicznie boi się odrzucenia. Ma poczucie, że za jego plecami wszyscy go obgadują i wyśmiewają. Nie wierzy w bezinteresowność innych ludzi, ich szczere intencje, lojalność. Jest zgorzkniały, a ludzkie motywy zawsze są toksyczne. W najmniejszym grymasie twarzy dopatrzy się niechęci. Żyje w nieustającym poczuciu krzywdy. Każdy chce go oszukać i upokorzyć. Inni ludzie mają wyłącznie złe zamiary. Paranoik postrzega rzeczywistość przez brzydki filtr. Nikomu nie ufa i we wszystkim dopatruje się drugiego, brudnego dna.

Osobowość paranoiczna w związku

Ponieważ jednym z podstawowych lęków, z jakimi mierzy się paranoiczna osobowość jest lęk przed odrzuceniem, siłą rzeczy rzutuje to na związki, które tworzy. W zachowaniu drugiej osoby będzie dopatrywał się symptomów zwiastujących jej odejście. Będzie chorobliwie zazdrosny, karmiąc swoją wyobraźnię historiami o niewierności partnera, które nie mają miejsca. Rzuca oskarżenia i nie przyjmuje obronnych argumentów drugiej strony. Kontroluje i sprawdza telefon bliskiej osoby. Dlatego związki, które tworzy są pełne konfliktów, awantur, zranień. Rozpadają się, o ile paranoik nie podejmie terapii. Do pracy nad sobą skłania go zresztą zazwyczaj dopiero partner, który nie jest już w stanie z nim dłużej wytrzymać.

Osobowość paranoiczna – rodzaje

Badacze wyróżniają kilka podtypów osobowości paranoicznej. Fanatyczna łączy osobowość paranoiczną z narcystyczną. Zrzędliwa – z negatywistyczną, wyizolowana z unikającą, a zatwardziała – z kompulsyjną.

Osobowość paranoiczna złośliwa

Na szczególną uwagę zasługuje osobowość paranoiczna złośliwa. Oprócz cech paranoicznych, ma w sobie także cechy sadystyczne. Tym samym wykazuje olbrzymią i niebezpieczną skłonność do tyranii. Za wszelką cenę nie chce być zdominowana, w działaniach innych upatruje chęć odebrania mu władzy, obrażanie i zastraszanie. Jeśli dozna krzywdy, pragnie zemsty. Będzie ją bez końca planować, a może i wcieli w życie. Świat postrzega wrogo. W zaawansowanej formie jej umysłem rządzą urojenia prześladowcze. Na tym etapie bywa to już groźne.

Osobowość paranoiczna – przykłady

Nie da się ukryć, że całkiem sporo osobowości paranoicznych można odnaleźć wśród polityków, którzy generują kolejne teorie spiskowe, a wraz z nimi lęk, którym manipulują wyborców. To także instagramowi celebryci wieszczący rychły koniec obecnego porządku i podpowiadający sposoby na to, jak go przetrwać. Tyrani wszczynający niepotrzebne wojny. Stalkerzy, którzy prześladują ciebie i twoją rodzinę nie pozwalając ci normalnie żyć. Osoby, które uwierzyły, że ziemia jest płaska, najpotężniejsi ludzie tego świata to zmutowane jaszczurki, a ślady samolotów na niebie to trucizny rozpylane po to, by nami zarządzać. Brzmi absurdalnie? W świecie paranoika to wszystko jest jak najbardziej prawdziwe.

Osobowość paranoiczna – objawy

Dziesiąta wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych, czyli medycznej klasyfikacji sporządzonej przez Światową Organizację Zdrowia wyróżnia następujące objawy, które pozwalają zdiagnozować osobowość paranoiczną.

  • wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie
  • tendencja do długotrwałego przeżywania przykrości
  • podejrzliwość, postrzeganie obojętnych działań otoczenia jako wrogich lub pogardliwych
  • sztywne poczucie własnych praw
  • podejrzenia dotyczące wierności (partnerów i przyjaciół)
  • przecenianie własnego znaczenia
  • pochłonięcie wyjaśnieniami wydarzeń

Korzystałam z artykułu Moniki Rutke „Osobowość Paranoiczna Paranoid Personality Disorder PPD” w portalu emocje.pro (https://emocje.pro/osobowosc-paranoiczna-paranoid-personality-disorder-ppd/), dostęp 26.05.2023

Objawy osobowości paranoicznej za: Wikipedia.org, dostęp 27.05.2023

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze