„Na tym świecie pewne są tylko śmierć i podatki” – twierdził w końcu XVIII wieku Benjamin Franklin. Maksymę jednego z ojców założycieli Stanów Zjednoczonych można by dziś rozwinąć o jeszcze jedno słowo: stres.
Przez minione lata w sondażach na temat stresu Polacy regularnie wskazywali pracę jako najsilniejsze źródło stresu, a jako kolejne – zwykle problemy domowe i niepewność finansową. Jednak badanie przeprowadzone we wrześniu 2020 roku przez ARC Rynek i Opinia na zlecenie marki Sanprobi przyniosło zmianę lidera. Na pierwsze miejsce trafiła pandemia koronawirusa (48 proc. respondentów), na następne: sytuacja gospodarcza w kraju i/lub na świecie oraz problemy zdrowotne swoje bądź bliskich osób (obie odpowiedzi wybrało po 33 proc. uczestników badania), a także niepewność finansowa z minimalnie niższym wynikiem (32 proc.). Wszystkie one mają zresztą wspólny mianownik: COVID-19.
Stres to mechanizm fizjologiczny wynikający z przystosowania ewolucyjnego do ryzyka, jakie napotykał człowiek. W sytuacji niebezpieczeństw realnych, takich jak atak obcego plemienia czy konfrontacja z groźnym zwierzęciem, mobilizował organizm do nadzwyczajnej efektywności i pozwalał przeżyć, zwykle dzięki ucieczce (bo to najbardziej ekonomiczna z punktu widzenia ewolucji reakcja), czasami po zwycięskiej walce. W każdym razie wiązało się to z intensywną aktywnością fizyczną, która pozwalała spalać tzw. hormony stresu. Czas przeszły jest w pełni uzasadniony, ponieważ dzisiaj boimy się zupełnie czego innego. Wspomniane
źródła lęków:
pandemia, gospodarka, stan zdrowia i finanse – są po pierwsze niematerialne, więc walka z nimi jest mocno enigmatyczna, po drugie: globalne i nie ma przed nimi dokąd uciec. A po trzecie, na tyle długotrwałe, że nie pozwalają organizmowi wrócić do biologicznej równowagi. A stres przewlekły jest zgubny dla zdrowia. „Prowadzi do wyczerpania rezerw organizmu i staje się przyczyną licznych chorób: od zaburzeń snu, zmęczenia, braku energii, pogorszenia pamięci, trudności w skupianiu się, przez zaburzenia psychiczne, hormonalne, metaboliczne i immunologiczne, po spadek odporności, chorobę wrzodową, miażdżycę naczyń tętniczych i schorzenia z autoagresji” – przestrzega dr hab. n. med. Ernest Kuchar, Kliniki Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym na WUM.
To wszystko nie oznacza jednak, że jesteśmy bezradni. Owszem, samodzielnie nie powstrzymamy pandemii, nie załatamy dziury budżetowej ani nie uzdrowimy chorych. Ale – jakkolwiek nieprzekonująco to dziś brzmi – związane z tym lęki miną. I niestety pojawią się inne. To znowu nie negatywna stymulacja, a jedynie stwierdzenie faktu, który prowadzi do wniosku, że nie mamy wpływu na to, co dzieje się wokół nas. Jednak na to, co w nas – jak najbardziej!
Wszystko jest względne, punkt widzenia zależy od punktu siedzenia, zależy jak na to spojrzeć... Te, i kilka innych stwierdzeń można ująć pod wspólnym hasłem „kwestia perspektywy”, co w naszym wywodzie o stresie oznacza, że możemy nim zarządzać. W przytoczonym już badaniu na zlecenie marki Sanprobi Polacy deklarują, że umieją to robić, jednak odpowiedź na pytanie: jak? – wskazuje raczej na myślenie życzeniowe. Joanna Chatizow, prezes Zarządu Stowarzyszenia Aktywnie Przeciwko Depresji, komentuje to następująco: „tylko 33 proc. badanych stosuje jakiekolwiek techniki radzenia sobie ze stresem, chociaż większość uważa, że potrafi sobie z nim poradzić. Niestety, rozładowywanie napięcia bywa czasem bardziej destrukcyjne niż sam stres – dla 20 proc. ankietowanych jest to palenie papierosów, dla 19 proc. picie alkoholu, 15 proc. zajada stres niezdrowymi produktami, a 2 proc. przyznało się do zażywania narkotyków. Natomiast najzdrowszym, najefektywniejszym i najbardziej dostępnym sposobem rozładowywania napięcia jest uprawianie sportu, co wskazało, niestety, tylko 22 proc. badanych”.
Uprawianie sportu, a szerzej regularna aktywność fizyczna to jeden z filarów zdrowego stylu życia, który według raportu przygotowanego w Kanadzie już blisko 50 lat temu w ponad 50 proc. wpływa na stan naszego zdrowia. Poza nią ważne są m.in. prawidłowe odżywianie, regeneracja i techniki radzenia sobie ze stresem, co przywołuje nas znowu do sedna tematu.
Układ nerwowy jelit został opisany jako drugi mózg na samym początku XX wieku, ale odkrycie to trafiło oficjalnie do świata naukowego dopiero 90 lat później wraz z publikacją amerykańskiego neurobiologa prof. Michaela Gershona. Od tej pory badania na temat wpływu mikroflory na dobrostan człowieka potoczyły się szybko, a w 2008 roku Narodowy Instytut Zdrowia Stanów Zjednoczonych rozpoczął projekt Human Microbiom Project. W ramach kampanii edukacyjnej „Psychobiotyki – przez żołądek do mózgu” Joanna Chatizow wyjaśnia, że od tego czasu przeprowadzono wiele badań klinicznych, które dowiodły, że
zaburzenia mikrobioty mogą wywoływać zmiany nastroju i zachowania, natomiast stres może zaburzać prawidłowy stan mikroflory jelitowej. Jak się okazało, dobre efekty, nawet u osób z rozpoznaniem depresji, przynosi
stosowanie probiotyków. Wśród nich wyróżniono te, które korzystnie wpływają na zdrowie psychiczne – tzw. psychobiotyki. To żywe bakterie, które regulują oś mózgowo-jelitową, wpływając na układ nerwowy, immunologiczny i dokrewny.
Wpółczesna nauka potwierdza to, co Hipokrates zalecał już w I w. p.n.e.: Niech pożywienie będzie lekarstwem, a lekarstwo pożywieniem!