Zaburzenia osobowości wpływają silnie także na sferę seksualną. Relacja z takim partnerem czy partnerką jest trudna, choć nie niemożliwa. O czym trzeba pamiętać? Na co się przygotować? Po czym rozpoznać, że to nasz eks czy nasza była? Wyjaśnia seksuolożka Natalia Kotyk.
Relacje tych, którzy mają zaburzenia osobowości, z innymi osobami, w tym z partnerami seksualnymi, bywają zawiłe i nietypowe. Choć niemożliwe jest wrzucenie do jednego worka wszystkich ludzi z danym zaburzeniem osobowości, chciałabym opisać pewne charakterystyczne cechy relacji oraz życia seksualnego dla osobowości narcystycznej, borderline oraz psychopatycznej. Wszystkie one należą do tzw. wiązki B (oprócz nich zalicza się do tej grupy także tzw. osobowość histrioniczną), charakteryzują się skrajnymi i niekonsekwentnymi zachowaniami, silnym pobudzeniem emocjonalnym oraz skłonnością do dramatyzowania.
Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości często są opisywane jako zakochane tylko w sobie. To jednak zaledwie część prawdy o nich. Przekonanie o własnej wyjątkowości jest u nich bowiem strategią chroniącą ich przed głęboko zakorzenionym poczuciem, że są niedoskonali i bezwartościowi. Od otaczających ich osób domagają się podziwu i aprobaty, są bardzo wymagający, aroganccy i manipulujący. Zaburzenie to częściej występuje u mężczyzn.
Oczywiście narcyz potrafi być także uwodzicielski, flirtujący i szarmancki, co sprawia, że czujemy się przy nim dobrze i w ogóle rozwijamy tę znajomość. Jednak jego silne zapatrzenie w siebie sprawia, że trudno z nim nawiązać relację uczuciową, w której będzie skupiał się na czymś poza własną satysfakcją. Przykładowo w seksie może proponować takie praktyki seksualne, na jakie nie masz ochoty, usilnie do nich namawiać lub nawet wymuszać je, przekraczając twoje granice. Odmowa, odrzucenie tych awansów niesie ryzyko poznania mrocznej strony narcyza – może cię wyśmiać, osądzać, obrażać, także wzbudzać w tobie poczucie winy.
Partner charakteryzujący się osobowością narcystyczną raczej nie będzie pytał, na co masz ochotę w łóżku, czego pragniesz, czy było ci przyjemnie, a jeśli – to raczej, by się utwierdzić w tym, jak wspaniałym jest kochankiem. Poza tym narcyzi często ignorują swojego partnera seksualnego po stosunku, są wobec niego chłodni emocjonalnie.
Osoby z zaburzeniem osobowości borderline (zwanej też osobowością chwiejną emocjonalnie lub osobowością z pogranicza, ang. borderline personality disorder, BPD) mają z kolei bardzo silną potrzebę bycia w relacji z drugą osobą. Towarzyszy temu lęk przed odrzuceniem z jednoczesnym lękiem przed utratą indywidualności, zatraceniem się w związku. To bywa niesamowicie trudne dla partnera czy partnerki takiej osoby, gdyż z jednej strony pragnie ona bliskości, a z drugiej przed nią ucieka. Poza tym osoby z diagnozą osobowości pogranicznej mają duże trudności z panowaniem nad zachowaniem i emocjami, bywają bardzo impulsywne, a ich reakcje są niewspółmierne do sytuacji i zmieniają się z chwili na chwilę. Często są ofiarami wykorzystania seksualnego, co dodatkowo komplikuje ich seksualność. W porównaniu z resztą populacji są bardziej narażone na napaści na tle seksualnym, często stają się też ofiarami kolejnego gwałtu.
Na zaburzenie osobowości borderline częściej cierpią kobiety, a ich zachowania seksualne charakteryzuje na ogół wysoka skłonność do ryzyka, co oznacza stosunki seksualne z przygodnymi partnerami, seks bez zabezpieczeń, a także pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Osoby z BPD mają też więcej partnerów seksualnych, a wiek, w którym przechodzą inicjację seksualną, jest niższy niż u rówieśników. To efekt poszukiwania silnych doznań oraz wspomnianej impulsywności, która sprzyja podejmowaniu pochopnych decyzji. Poza tym mogą też traktować współżycie jako namiastkę więzi. Zdarza się, że osoby z zaburzeniem osobowości typu borderline uprawiają seks w poszukiwaniu bliskości, z chęci zagłuszenia poczucia pustki. Niekiedy zgadzają się na współżycie, nie mając wcale na nie ochoty, aby zatrzymać przy sobie partnera czy partnerkę, co pokazuje, jak silny jest ich lęk przed odrzuceniem.
W odróżnieniu od nich, osoby z zaburzeniem psychopatycznym przejawiają postawę skrajnie antyspołeczną. Dążą do spełnienia własnych potrzeb bez względu na okoliczności, nawet kosztem innych osób. Psychopatów cechuje egocentryzm, zdolność do manipulacji i niska empatia. Takie osoby, choć są ograniczone w odczuwaniu emocji, umieją jednak wywoływać je u innych. Psychopata wie, jak osiągnąć swój cel, i aby to zrobić, potrafi wzbudzić w kimś strach lub sympatię. Ludzie z osobowością psychopatyczną mają jednak niski próg frustracji. Gdy coś nie idzie po ich myśli, łatwo wpadają w gniew i stają się agresywni.
Jak to wszystko ma się do seksualności? Charakterystyka osobowości antyspołecznej lub psychopatycznej sprzyja łamaniu społecznych reguł także w sferze seksualności. Lekceważenie powszechnie przyjętych obyczajów może się przejawiać takimi zachowaniami, jak zdrady, wczesny wiek inicjacji seksualnej czy współżycie w miejscach publicznych. W tej grupie również występują ryzykowne zachowania seksualne, takie jak seks bez zabezpieczeń, współżycie z przypadkowymi partnerami czy pod wpływem alkoholu.
Jeśli psychopaci budują związki i zakładają rodziny, najczęściej stają się one dysfunkcyjne. Potrafią wprawdzie robić dobre pierwsze wrażenie, ale mają duży problem z utrzymaniem relacji. Żeby temu zaradzić, mężczyźni z psychopatycznym zaburzeniem osobowości często dążą do izolowania swoich partnerek. Odsuwają kobietę od rodziny i przyjaciół dzięki manipulacjom, np. sugerując, że powinna więcej czasu spędzać w domu z dziećmi.
Natalia Kotyk, psycholożka kliniczna i seksuolożka; pracuje z osobami LGBT+, osobami z zaburzeniami preferencji seksualnych oraz doświadczającymi dysfunkcji seksualnych.