1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Zdrowie

Biowładza, medycyna niekonwencjonlana, holistyczne podejście do leczenia. Rozmowa z prof. Zbigniewem Mikołejko

(Fot. Getty Images)
(Fot. Getty Images)
Małgorzata Braunek nie zdążyła skorzystać z pomocy medycyny holistycznej. Wielu z nas, nawet gdy medycyna konwencjonalna rozkłada bezradnie ręce, nie myśli nawet, by sięgnąć po alternatywną. Choć też zajmują się nią lekarze. Dlaczego? – to wina medyków i artystów sprzed 300 lat, wina redukcji człowieka do istoty biologicznej i podziału medycyny na dobrą, czyli konwencjonalną, i złą, czyli niekonwencjonalną – mówi prof. Zbigniew Mikołejko. – Powinniśmy znów spojrzeć na medycynę jako na całość. To jednak trudne, bo znajdujemy się w mocy biowładzy.

Odpowiedź na pytanie, czemu nie korzystamy z tzw. alternatywnej medycyny, tylko pozornie jest prosta. Zdaniem krytyka kultury Michela Foucaulta to, co uznamy za wartościowe, nie wynika z obiektywnej prawdy, ale określane jest przez tajemniczą biowładzę.
Odpowiedź nie może być prosta z różnych powodów. Najważniejsza jest presja kultury, która mówi, że byłoby to nieracjonalne, urągające doświadczeniu naukowemu. A nikt nie chce być irracjonalny i nienaukowy. Uwierzyliśmy bowiem medycynie – tej, jaką dziś mamy – że jest jedyną możliwością: naukową i racjonalną. Tak więc nasza pierwotna wiara w magię została zastąpiona przez wiarę w naukę. A to, że tego nie widzimy, wiąże się z niezrozumieniem istoty nauki. Jesteśmy bowiem przekonani, że jak coś zostanie odkryte, to jest pewne, a my poszukujemy pewności. Ale nowoczesna nauka nie na tym polega. To budowanie przybliżonych modeli rzeczywistości, doraźnych hipotez. Rozwój nauki polega na tym, że jedne teorie są falsyfikowane przez kolejne. Nigdy to, co naukowe, nie jest ostateczne. My jednak wyobrażamy sobie, że jest jak w XIX wieku, gdy lekarz brał mikroskop i odkrywał bakterie. To, że racjonalnie pojęta nauka daje pewność tylko w wąskim zakresie, potwierdza doświadczenie potoczne – gdy mimo zastosowania wszelkich naukowych technik i wiedzy mamy chorego bez nadziei albo odwrotnie: gdy wbrew osądom lekarzy chory zdrowieje.

Jeśli więc nieobiektywna prawda różni medycynę konwencjonalną od niekonwencjonalnej, to co?
Nie da się postawić granicy, zwłaszcza że szeroko myślący medycy czy uczeni jej nie widzą. Tomasz z Akwinu stworzył taki aforyzm: „To nie jest tak, że ciało trawi, a dusza myśli. To człowiek trawi i człowiek myśli”. W tej intuicji teologa i mistyka jest coś niezwykle ważnego – Całość. I ja dziś cenię medyków wizjonerów, jak profesor Andrzej Szczeklik, który patrzył na człowieka w całości psychofizycznej. Łączył myślenie nowoczesnej medycyny z praktyką „niekonwencjonalną”, z zestawem „środków bogatych”. Korzystał z wiedzy, jaką niosły nawet mity, jak ten mówiący o naszym związku z Całością, mit o niciach losu. Oplatały świat niewidoczną siecią, łączącą wszystko ze wszystkim. Czymże była ta sieć? Intuicyjnym oddaniem kwantowych powiązań, które nauka odkryła u progu XXI wieku.

Medycyna konwencjonalna odrzuca fizykę kwantową tłumaczącą zasady homeopatii, skoro atakuje się UM w Katowicach za otwarcie studiów podyplomowych dla homeopatów.
Jeśli ktoś widzi w nas tylko mechanicznie pojęte ciało, to ja mu nie ufam. Człowiek to nie tylko proces fizyczno-chemiczny, istnieją jakości duchowe i psychiczne. A medycyna konwencjonalna wycina z tej całości to coś, co podlega prawom chemii. Redukcjonizm antropologiczny to narzędzie biowładzy – okradając nas z człowieczeństwa, medycyna wykreowała siebie na królową życia i śmierci. Jedyną wiedzącą. Fatum starożytnych zastąpiła polityka medyczna. Nowoczesna medycyna rozpoczyna się, gdy człowiek zaczyna być widziany w perspektywie statystyczno-ilościowej, jako mechanizm. Stało się to już w XVII w. za sprawą odkrycia krwiobiegu przez Williama Harveya, stworzenia mechanicystycznego modelu przez Kartezjusza i statystyki przez Williama Petty’ego. Znamienny dla tamtych czasów jest kartezjański obraz psa, którego nie boli, jak go uderzyć, bo nie ma duszy rozumnej. Szczeka, bo tak został skonstruowany, ale nie czuje… Lecz jeszcze u Kartezjusza człowiek ma substancję duchową, której ów pies nie ma. Biowładza zaczyna się, gdy ją traci.

Ale zyskuje: koniec epidemii, powstanie szpitali, rozwój chirurgii itp.
Starożytność miała dwa pojęcia: życie jako takie, czyli bios, oraz zoe – życie jednostki. W XVII wieku życiem biologicznym zainteresowała się władza. Owszem, idą za tym dobre rzeczy: higienizacja, wydłużenie życia, zdrowotność. Ale też złe, bo skoro jesteśmy bytem biologicznym, to śmierć ma znaczenie wyłącznie statystyczne. Przestaje mieć wymiar transcendentny. Geniuszem, który przewidział, co się stanie, był Rembrandt. Spójrzmy na obraz „Lekcja anatomii doktora Tulpa”. Rembrandt był wielkim panem, ale choć żył wśród władzy i pieniądza, przejrzał na oczy. Co widzimy na tym obrazie? Ubranych w kapelusze, przy orderach, bo niebawem pójdą na ucztę, ludzi pieniądza, władzy, medycyny, rozumu. Tytułowy doktor Tulp rzuci medycynę i zostanie członkiem rządu. A na obrazie on i inni lekarze nie interesują się tym biednym Adriaanem Adriaanszem, złodziejem płaszcza, który został tego poranka za kradzież powieszony i jest poddawany w theatrum anatomicum sekcji zwłok. Ci wystrojeni medycy patrzą ponad nim w atlas anatomiczny Vesaliusa i robią sekcję w sposób, w jaki się jej nie robi! Zaczynają od ręki i to tylko z pozoru lewej. Rembrandt znał anatomię, ale spłatał figla rozumowi, medycynie, władzy i mieszczaństwu – po to, byśmy widzieli, że po raz drugi ta władza, pieniądz, pycha karze rękę, która sięgnęła po cudzą własność. Rembrandt wiedział, co się stanie, to, co dziś obserwujemy: zespolenie władzy, pieniądza, medycyny, rozumu w jeden węzeł. Ten obraz to opowieść o władzy nad ciałem sprawowanej przez medycynę, politykę, rozum i pieniądz.

Człowiek stał się przedmiotem…
Nawet zabawką. Wraz z odkryciem elektryczności niektórzy lekarze w XIX w. jeździli po Europie i pokazywali, co można robić ze zwłokami przestępców, gdy podłączy się je do prądu. Że ich ciała będą się poruszały, twarze wykrzywiały, a palce wskazywały widzów. Reakcje były różne, jedni mdleli, inni mieli atak serca, a jeszcze inni chcieli, by straconych szubieniczników – rzekomo przywróconych do życia – powiesić ponownie albo wychować na uczciwych i ożenić. Już więc nie Bóg decydował o zmartwychwstaniu: martwe ciała dzięki medykom i elektryczności „ożywały”, a ludzie weszli w miejsce stwórcy. Anatomowie i artyści chcieli zobaczyć, czy sztuka przedstawia rzetelnie obraz ukrzyżowania i do dziś w Royal Academy of Arts w Londynie przechowuje się „Anatomiczne ukrzyżowanie” – gipsowy odlew zwłok powieszonego, którego odarto ze skóry i przybito do krzyża. To studium ukazuje brutalnie, że już nie możemy zmartwychwstać tak, jak chce religia. Dyskurs medyczny zastępuje wiarę. Od podobnych rzeczy zaczyna się nowoczesna medycyna, która – nie licząc jej wielkich osiągnięć – doprowadzi i do eksperymentów doktora Mengelego. Bo biowładza to władza nad ciałami. Zeświecczona, odarta ze świętości władza nad człowiekiem w jego biologicznym wymiarze. Ma jasne strony, ale i mroczną postać.

Kiedy się tego słucha, jeży się włos na głowie!
I kultura europejska protestuje! Pierwsza kobieta – Mary Shelley. Chodzi na wykłady medyczne, dyskutuje o tym, jakie potwory stworzyć może umysł medyka i pisze „Frankensteina”. Powstają też „Doktor Jekyll i pan Hyde” oraz „Porywacz ciał” Roberta Louisa Stevensona. Bram Stoker pisze „Drakulę” zainspirowany sprawą Kuby Rozpruwacza – jak mówię studentom – pierwszego człowieka nowoczesnego, który był, jak się podejrzewa, jednym z dziwnych londyńskich medyków, skoro tak sprawnie dokonywał operacji na ofiarach. Mamy więc reakcje kultury wysokiej, a potem masowej – kino niemieckie i choćby „Gabinet doktora Caligari”. Dziś te postaci nadal żyją w nas, ale już bez świadomości grozy, i dlatego możemy wierzyć w medycynę i nie chcemy wiedzieć, na jakiej potworności wyrosła.

Ale dyskutujemy o potwornościach: eutanazji dzieci i śmierci mózgowej. Czy jest równoznaczna ze śmiercią, a więc czy pobieramy organy od nieżywych, czy żywych...
Jesteśmy zaniepokojeni tym, co się dzieje z medycyną, ale by uśpić lęk – śmiejemy się z tych, którzy protestują przeciw jej postępowi. Nauka świat odczarowała, ale sama jest niepojęta i opresyjna. Sztuka dziś nie protestuje przeciw biowładzy – powiela bunty, o których wspominałem, albo idzie za dyktatem biowładzy, organizując pokazy anatomiczne czy dokonując wiwisekcji na wartościach uniwersalnych, które się jeszcze ostały.

Stąd „Golgota Picnic” i miłość do doktora House’a, który choć odhumanizowany, ratuje ludzkie życie?!
Można mówić o medycynie w kategoriach skuteczności, nieskuteczności itd., ale ja chciałem porozmawiać o medycynie jako o pewnego rodzaju zaczarowaniu naszej świadomości, które to zaczarowanie kiedyś podlegało krytyce, a teraz już nie, bo biowładza przenika wszystkie sfery życia i nie widzimy, że lekarze stali się bogami, kapłanami naszego świata. Wygłaszają formułki, których przeciętny człowiek nie zrozumie. Nie wie, że jest czarowany choćby rytuałami szpitalnymi, jak obchód czy obdukcja. Oto kroczy najpierw arcykapłan ordynator, który może wszystko, a za nim kapłani i adepci… Wyróżniają ich utensylia, namaszczone gesty, odpowiednie formułki i stroje. Te stroje wynikają z potrzeby sterylności, ale też sterylność to znak: ja jestem czysty, a ty na swój sposób nieczysty. Czystość jest po stronie nowych kapłanów, po stronie sacrum, a my po stronie profanum, tego, co świeckie, więc nieczyste. Jesteśmy brudnymi chorymi obiektami poczynań medyków. Nie mamy podmiotowości, a więc i prawa do decydowania o swoim losie, o rodzaju terapii. Nie daje się nam rozeznania, co by nam pomogło, a co nie, za to serwuje się wyroki – orzeczenia kategoryczne, które mogą być błędne i często są.

„Zostały panu trzy miesiące życia”, bez: „zgodnie z moją wiedzą”.
I człowiek, który miał nadzieję, którego nadzieja mogła unosić, zostaje z niej odarty. Traci siły i wiarę, że mu się uda, a gdyby taką wiarę miał, to a nuż by się udało? A tak, nie ma już szans, bo lekarze jak kapłani mają sprzęt diagnostyczny, który pełni również funkcję magiczną, bo to on „obiektywnie” stawia diagnozę! I jak taką naukową diagnozę wróżbę podważyć?

Pod pretekstem mówienia prawdy medyk zrzuca też z siebie brzemię odpowiedzialności. A powinien – jeśli nie ma nadziei – towarzyszyć w odchodzeniu ze świata. Tak było, kiedy człowiek był podmiotem. Teraz jest numerem choroby. W ferowaniu wyroków śmierci jest też pycha. Bezkarna, bo gdy zaskarżymy lekarza, zderzamy się z solidarnością kapłańskiej kasty pewnej swojej naukowości, która zagarnęła miejsce religii, magii i innych mentalnych porządków, które pomagały nam ongiś rozumieć i ogarniać świat.

Jeśli nawet, to czy my nie powinniśmy wiedzieć, kiedy umrzemy?
Nie powinniśmy. Życie staje się wtedy oczekiwaniem na dzień egzekucji. Przemieniamy się, ale punktem podstawowym naszych działań i myśli staje się dzień śmierci – i nie działamy już na rzecz życia. Stajemy się na swój sposób zombi. I dziś mamy do czynienia z polityką zombi tworzącą z nas żywych nieżywych: otumanionych lekami, otumanionych dyskursem lęku. Ot, czytam na przykład o komarach: w Polsce jest ich 50 gatunków, nie są groźne, ale – uwaga! – lada moment mogą się stać!

Skoro lekarz konwencjonalny jest bogiem kapłanem, to kim jest lekarz alter- natywny, zwalczany przez kolegów często z tej samej uczelni?
Kapłan zwalcza heretyka, czyli i lekarza, który idzie własną drogą, wyrzekając się wszechmocy konwencjonalnej medycyny. I mamy kolejną podpowiedź, dlaczego ci, którzy usłyszeli od kapłanów medycyny wyroki śmierci, nie idą do tych, którzy mogliby im powiedzieć coś innego. Nie idą, bo to heretycy rozumu i naukowości. Naznaczeni! Heretyków się naznacza i każdy, kto ich dotknie, zostaje też naznaczony. Lekarze niekonwencjonalni są więc niczym czarownice, które leczyły ziołami, a potem były oskarżane przez tych, którym pomogły. Działał ten sam porządek: chęć wymazania naznaczenia, które się przydarzyło, gdy prosili o pomoc kogoś, kogo nie wolno prosić. Polowania na czarownice rozgorzały w XVI–XVII wieku, gdy pojawiła się nowoczesna nauka, bo to dla niej zielarki były konkurencją. Wrzask, który się podnosi, gdy idziemy do lekarza niekonwencjonalnego, ma więc także wymiar ekonomiczny, dajemy zarobić konkurencji.

Mamy przecież demokrację?! W jaki sposób biowładza jest sprawowana?
Dyscyplinuje nas standardami mądrego i racjonalnego postępowania, które – niepisane – fruwają w powietrzu. Jak bohater komedii „Mieszczanin szlachcicem” nie wiedział, że mówi prozą, tak my nie wiemy, że jesteśmy we władzy dyskursu biowładzy. Foucault pisze, że ten dyskurs daje jednym prawa do orzekania o losie innych i marginalizuje pozostałe drogi, dyktując praktyki postępowania ze sobą samym. Trzeba im sprostać, bo inaczej spotka nas kara, czyli choroba. I nam się wydaje, że sami stanowimy o sobie, sami wybieramy ścieżkę leczenia. Tymczasem nie mówimy, lecz „jesteśmy mówieni”, bo zewsząd nas pouczają, że tędy się chodzi „normalnie”, a tamtędy „przesądnie”. Za naszym z pozoru wolnym i racjonalnym wyborem stoją miliardy słów i obrazów, które wskazują drogę. Masz się zapisać do takiej instytucji, łykać leki, które ci przepisano, i pokornie pozwolić sobie robić zastrzyki w pupę. A jak nie, zostaniesz napiętnowany i trzeba się od ciebie trzymać z daleka. Człowiek albo należy do systemu, albo trafia poza jego granice. Wolałbym dostać moje pieniądze, które poszły na ubezpieczenie zdrowotne, i sam decydować, jak, gdzie i czym będę się leczyć. Jednak zostały one oddane systemowi, co ogranicza moją wolność. A tam, gdzie ją mam, sugeruje się mi upojnie, co jest dobre, a co złe w trosce o zdrowie.

Ograniczeniem jest m.in. lista dopuszczalnych leków. O takiej sytuacji mówi oscarowy film „Witaj w klubie”. Jak ratować się przed biowładzą?
Odczarowywać ją, czyli o niej mówić. Skoro jest węzeł gordyjski, ale nie ma miecza do jego przecięcia, bo mogłaby nim być władza polityczna, a jest powiązana z władzą medyczną, to spróbujmy go rozluźnić. Szukajmy lekarzy, wielkich lekarzy, którzy nie dali się zwieść dyktaturze jednego paradygmatu, tej pozornej naukowości, redukcji człowieka do ciała mechanizmu, nie dali się zwieść Kościołowi medycyny. Ja sam, mając różne dolegliwości, wiem, że najlepiej pomagają środki bogate. Medycy powinni zatem dokonać integracji różnych widzeń, metod, paradygmatów – taki jest ratunek. Nie może być myślenia albo-albo. Rozdwojona wizja jest wizją diabelską. Nie na darmo diabolos to „rozdwojnik, kłamca”. Obie strony muszą zaakceptować siebie, bo i jedni, i drudzy mają część racji, tylko część.

Zbigniew Mikołejko, profesor, filozof i historyk religii. Kieruje Zakładem Badań nad Religią w PAN. Autor wielu książek, m.in. „Żywoty świętych poprawione” i najnowszej – „We władzy wisielca. Z dziejów wyobraźni Zachodu”.

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze