1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Zdrowie

Astma i sezon alergiczny – jak się leczyć?

Jak rozpoznać astmę? Co trzeba wiedzieć, szczególnie w sezonie alergicznym? (Fot. iStock)
Jak rozpoznać astmę? Co trzeba wiedzieć, szczególnie w sezonie alergicznym? (Fot. iStock)
Wiosna to piękny czas, ale nie dla każdego. Duże stężenie pyłków jest zmorą dla alergików i astmatyków. Astma oskrzelowa jest chorobą, która może znacznie utrudnić codzienność, a w okresie pylenia roślin jeszcze się nasila. Towarzyszą jej często przewlekłe zmęczenie i niedotlenienie, co przekłada się na jakość życia. Z astmą można jednak normalnie funkcjonować, trzeba tylko dobrze opracować leczenie. Jak rozpoznać astmę? Jakie są pierwsze objawy astmy? Czy astmę można wyleczyć? O chorobie i nowych metodach leczenia rozmawiamy z dr hab. n. med. Renatą Rubinsztajn, pulmonolożką, alergolożką z Grupy LUX MED.

Astma – co to za choroba? Jakie są pierwsze objawy astmy?

Astma to przewlekła choroba o podłożu zapalnym. Nazywa się ją również dychawicą. Charakteryzuje sie nawracającymi napadami duszności i świszczącego oddechu. Objawy astmy są różnie nasilone i mogą pojawiać się z różną częstotliwością. W czasie napadu dochodzi do obrzęku błony śluzowej, co powoduje zwężenie dróg oddechowych. Na skutek skurczu oskrzeli pojawiają się duszność, męczący kaszel, ciężki i świszczący oddech (zwłaszcza w nocy i nad ranem). Objawów tych nie należy lekceważyć i warto jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Wiele osób zadaje pytanie: czy astmę można wyleczyć? Chociaż uważa się, że astma nie jest chorobą w pełni uleczalną, możliwa jest remisja. Co to oznacza? Co jeszcze warto wiedzieć na temat choroby? – tłumaczy dr hab. n. med. Renata Rubinsztajn.

Jakie są przyczyny astmy? Czy większe znaczenie mają czynniki genetyczne, czy środowiskowe?
Przyczyn wystąpienia stanu zapalnego dróg oddechowych prowadzącego do pojawienia się charakterystycznych dla astmy objawów jest wiele. Najprostszy podział wyróżnia astmę alergiczną i niealergiczną. U chorych na astmę alergiczną stwierdza się klinicznie istotne uczulenie na alergeny wziewne całoroczne lub sezonowe. Badamy to, wykonując punktowe testy skórne lub panele alergenowo swoistych przeciwciał IgE (oznacza to, że dla konkretnego alergenu, np., kota, produkowane są przeciwciała IgE, które możemy oznaczyć w tzw. panelach sIgE). Chorzy na astmę alergiczną mają często objawy także innych chorób atopowych, np. alergicznego nieżytu nosa. Większość chorych na astmę ma atopię.

Warto wspomnieć, że alergii nabywamy w różnych okresach życia. Nie jest tak, że ktoś, kto nie miał alergii w dzieciństwie, to już jej nie nabędzie. Pojawia się ona często jako skutek narażenia na różne alergeny i skażenia środowiska.

Astma niealergiczna zwykle pojawia się u osób dorosłych. Jej przyczyną mogą być infekcje dróg oddechowych. U chorych na astmę niealergiczną objawy mogą wystąpić na przykład po wysiłku fizycznym lub lekach z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Ta postać astmy często współistnieje z przewlekłym, niealergicznym nieżytem nosa, zapaleniem i polipami zatok. Zwykle ma też cięższy przebieg.

Na rozwój astmy wpływ mają zarówno czynniki genetyczne, jak i środowisko. Czynniki genetyczne wpływają między innymi na typ zapalenia. Należy pamiętać, że w rozwój astmy zaangażowanych jest wiele genów. Ryzyko wystąpienia alergii IgE zależnej u dziecka zdrowych rodziców wynosi 10–15 proc., natomiast u dziecka, którego oboje rodzice mają alergię – nawet ponad 60 proc. Pewne znaczenie ma płeć (w okresie wczesnego dzieciństwa częściej na astmę chorują chłopcy, a po okresie dojrzewania częściej choroba jest rozpoznawana u dziewczynek). Czynniki środowiskowe, modyfikujące czynniki genetyczne, to przede wszystkim: dym tytoniowy (palenie czynne i bierne), alergeny oddechowe, czynniki infekcyjne, dodatki do pokarmów i leków, czynniki zawodowe oraz wszystko to, co dzisiaj nazywamy smogiem – i na co jesteśmy codziennie narażeni. Opublikowane niedawno badania, przeprowadzone w Krakowie, udowodniły, że cząsteczki zawarte w smogu PM 2,5 wywołują reakcję alergiczną u osób dotychczas zdrowych. Czyli istnieje reakcja alergiczna na smog.

Astmę rozpoznajemy nie tylko u dzieci i ludzi młodych. Dzisiaj wiemy, że można ją rozpoznać także u osób w wieku podeszłym. Rozpoznanie to, z uwagi na szereg chorób towarzyszących, jest znacznie trudniejsze.

Mamy różne rodzaje astmy. Mówi się na przykład o astmie na tle nerwowym.
Stres może wywołać uczucie duszności, kaszel, ucisk w gardle lub klatce piersiowej. Jest to dla lekarza duże wyzwanie diagnostyczne. Gdy się denerwujemy, mamy poczucie zagrożenia, często robi nam się duszno, gorąco. Taka reakcja może wystąpić zarówno u chorego na astmę, jak i u osoby zdrowej. Objawy mogą być także maską innej choroby. Mam w pamięci pacjenta, który przez kilka lat leczony był nieskutecznie na astmę, a przyczyną jego dolegliwości były depresja i stany lękowe.

Astma jest schorzeniem, które ma zawsze podłoże zapalne. Jest to zapalenie dróg oddechowych. Niemniej jednak czynnik wywołujący objawy może być w każdym przypadku inny. Wcześniej wspominałam już o astmie alergicznej, związanej z reakcją na alergeny środowiskowe, i astmie niealergicznej, której początek mógł być związany z infekcją.

Jako szczególne postaci astmy należy wyróżnić astmę wysiłkową (powysiłkowy skurcz oskrzeli), wywołaną niesterydowymi lekami przeciwzapamymi (tzw. astma aspirynowa), oraz astmę zawodową (która może mieć także charakter alergiczny).

Stany zapalny często kojarzymy z wirusami lub bakteriami…
Zapalenie u chorych na astmę może być różne. Najczęściej mamy do czynienia z zapaleniem eozynofilowym lub neutrofilowym. Już samo to świadczy o różnorodności tej choroby, przebiegu i reakcji na leki. Poza tym nie możemy mylić zapalenia z zakażeniem – to są dwie różne rzeczy.

Niemniej zakażenie (bakteryjne lub wirusowe) może powodować zaostrzenie astmy. Poza czynnikiem infekcyjnym zaostrzenie może być wywołane przez inne czynniki związane z jej etiopatogenezą (alergeny, leki, wysiłek, zanieczyszczenie powietrza, zimne powietrze, stres, dym tytoniowy). Tzw. utrata kontroli choroby może także wynikać z nieodpowiedniego leczenia lub zmniejszenia dawek leków przez pacjenta, który w okresie poprawy odstawił lub zmniejszył dawki leków.

Czyli nieważne, na jakim tle występuje astma i jakie są objawy astmy, pacjent zawsze ma stan zapalny?
Tak, stan zapalny jest zawsze. Czynniki wywołujące objawy mogą być różne. Mogą to być: (wspomniany już) wysiłek, stres albo alergeny: pyłki traw, drzew, sierść psa lub kota, a także inne, jak roztocza kurzu domowego. Osoby uczulone na alergeny kota, które nie mają objawów choroby bez kontaktu z alergenem, mogą zareagować napadem duszności, przebywając w domu, w którym jest kot.

Czy można zapobiec astmie?
Zasady prewencji powinniśmy przestrzegać szczególnie w rodzinach, gdzie rodzice (jeden z nich lub oboje) mają astmę, w rodzinie występuje atopowe zapalenie skóry lub u dziecka pojawia się alergia pokarmowa. Powinniśmy starać się zminimalizować stężenie alergenów w środowisku domowym. Dotyczy to szczególnie roztoczy kurzu domowego i alergenów zwierząt. Bardzo ważny jest wpływ dymu tytoniowego. Uważa się, że prewencja pierwotna w okresie prenatalnym to ograniczenie narażenia na dym tytoniowy. Palenie w czasie ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia chorób układu oddechowego przebiegających ze świstami, w tym astmy. Dzieci narażone na bierne palenie mają mniejszą pojemność płuc i większe ryzyko rozwoju choroby. Bardzo ważnym elementem prewencji jest karmienie dziecka piersią co najmniej 4–6 miesięcy. Zaleca się także ostrożność przy wprowadzaniu do diety dziecka nowych alergenów.

Jak rozpoznać astmę? Czy dzisiejsza diagnostyka czymś się wyróżnia?
W rozpoznawaniu astmy najważniejszy jest wywiad. Pytamy o objawy, o czynniki, które wywołują kaszel, duszność. Pytamy pacjenta o choroby towarzyszące, atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa. Pytamy o choroby alergiczne w wieku dziecięcym oraz o wywiad rodzinny. Zawsze warto zapytać o warunki mieszkaniowe (grzyb na ścianie, insekty, takie jak karaluchy, czy obecność zwierząt), zawód. Na podstawie samego wywiadu można już wstępnie dokonać rozpoznania astmy. Po zbadaniu pacjenta kierujemy go na badania dodatkowe, między innymi na spirometrię, która pozwala ocenić w sposób obiektywny czynność płuc. Dzięki temu badaniu chcemy wykazać zmienność obturacji. U pacjentów bez objawów w momencie badania spirometria może być prawidłowa. Należy to badanie powtarzać. Niestety obecnie, z uwagi na sytuację pandemiczną, dostęp do tego badania jest mocno ograniczony. Warto w dzisiejszej rzeczywistości poprosić pacjenta o zakup pikflometru i pomiary szczytowego przepływu wydechowego (PEF). Analiza wyników badania może wnieść cenne informacje i ułatwić rozpoznanie.

Czy astmę można wyleczyć?
Astma jest chorobą przewlekłą. Nasilenie objawów astmy zmienia się w okresie rozwojowym. U około 50 proc. chorych obserwuje się ustąpienie objawów astmy w okresie dojrzewania, czego nie należy interpretować jako „wyleczenie”, a jedynie remisję (w drogach oddechowych obecny jest subkliniczny stan zapalny). Zwiększone ryzyko nawrotu dolegliwości dotyczy głównie dzieci o ciężkim przebiegu choroby z dużą liczbą zaostrzeń, z obecnością innych chorób atopowych i dodatnim wywiadem rodzinnym.

Astma jest chorobą przewlekłą, a celem jej leczenia jest to, żeby pacjent żył tak jak jego rówieśnicy, uczył się, pracował, realizował w miarę możliwości swoje pasje. Postępowanie u chorych na astmę powinno ograniczyć ekspozycję na alergeny, na które jesteśmy uczuleni, oraz ekspozycję na dym tytoniowy. Powinniśmy leczyć choroby towarzyszące, pogarszające przebieg choroby, jak infekcje układu oddechowego, refluks żołądkowo-przełykowy, choroby górnych dróg oddechowych, otyłość i choroby psychiczne. Bardzo ważnym elementem w strategii leczenia astmy jest edukacja. W chwili obecnej dysponujemy bardzo dobrymi lekami wziewnymi, które pozwalają pacjentom dobrze funkcjonować.

Wiemy już jakie są objawy astmy i przyczyny astmy. Jak wyglądają dzisiaj dostępne metody leczenia?
Intensywność leczenia astmy uzależniona jest od natężenia objawów. Jako lekarze wyposażeni jesteśmy w doskonałe światowe wytyczne, które pozwalają nam dobrać odpowiednie dawki leków. Podstawą leczenia są leki przeciwzapalne, czyli wziewne glikokortykosteroidy. W zależności od nasilenia objawów dobieramy dawkę leku w monoterapii lub dołączamy leki rozszerzające oskrzela.

Nowoczesne leki przeciwzapalne są bezpieczne, charakteryzują się dużą depozycją płucną. Dawkę dobieramy zawsze tak, aby była to najniższa dawka kontrolująca objawy pacjenta. Dużym ułatwieniem jest połączenie leku rozszerzającego oskrzela i przeciwzapalnego w jednym inhalatorze. Poprawia to zdecydowanie współpracę z chorym i poprawia kontrolę choroby. Jeszcze raz podkreślam, że leki są bezpieczne i przy przestrzeganiu zaleceń lekarza nie powinniśmy obawiać się objawów niepożądanych.

Około 5 proc. pacjentów chorujących na astmę to chorzy na astmę ciężką, którzy pomimo przyjmowania maksymalnych dawek leków wziewnych mają częste zaostrzenia. Konieczne jest u nich leczenie systemowymi glikokortykosteroidami. Chorzy ci często wymagają hospitalizacji. Obecnie nadzieją na powrót do normalnego funkcjonowania są dla tych chorych leki biologiczne. W chwili obecnej mamy 3 leki przeznaczone do leczenia chorych na astmę ciężką w ramach programu lekowego NFZ. Zawsze warto zapytać swojego lekarza o taki program. Lista ośrodków prowadzących leczenia biologiczne astmy jest umieszczona na stronie NFZ. Chciałabym zwrócić szczególną uwagę na to, że to nie są leki „dla wybranych”. Kryteria włączenia do programu lekowego są ściśle opisane i trzeba je spełnić w momencie kwalifikacji do leczenia.

Co w tym przypadku oznacza termin „leki biologiczne”?
Leki biologiczne to przeciwciała monoklonalne. Omalizumab jest przeciwciałem blokującym wolne IgE, czyli immunoglobulinę E, która odpowiedzialna jest za reakcje alergiczne typu I. Nie dochodzi w ten sposób do połączenia IgE z receptorem i zapoczątkowania reakcji. Dzisiaj wiemy, że lek ten ma także działanie pozareceptorowe. Z kolei druga grupa leków (mepolizumab i benralizumab) wpływa na liczbę eozynofili. Zapalenie dróg oddechowych, które mamy w astmie, często jest zapaleniem eozynofilowym. Zmniejszenie liczby eozynofilii zmniejsza stan zapalny i łagodzi objawy choroby.

Nie jest jednak tak, że te leki zastępują natychmiast dotychczasowe leczenie. Po uzyskaniu poprawy klinicznej intensywność leczenia lekami wziewnymi zmniejszamy pod ścisłym nadzorem lekarza prowadzącego.

Zapewne trudno, z uwagi na objawy, zaniedbać taką chorobę jak astma. Zakładam, że większość pacjentów dąży do jej zaleczenia.
Powiem Pani, że astmę można zaniedbać. Można się dusić i dalej palić papierosy, można się dusić i brać tylko leki rozszerzające oskrzela, bo odczuwamy po nich szybką, ale krótką poprawę, ale nie leczyć przyczyny. Można nie przyjmować leków przeciwzapalnych z obawy przed wzrostem masy ciała czy problemów z cerą. W każdym przypadku ważna jest edukacja, wytłumaczenie pacjentowi, jaka jest przyczyna choroby i jak możemy ją leczyć. Obecnie dostępne leki są naprawdę bezpieczne. Możemy odpowiednio dobrać inhalator (proszkowy lub ciśnieniowy), tak aby dostosować się do preferencji pacjenta. Należy pamiętać, że często przyczyną braku efektów leczenia jest nieprawidłowa inhalacja leków wziewnych. Lek źle przyjęty nie ma szansy działać. Edukacja pacjenta jest ważna na każdym poziomie. Wypisując lek, powinniśmy mieć czas, żeby pokazać, jak prawidłowo wykonać inhalację. Idealną (ale nierealną w dzisiejszej rzeczywistości) sytuacją byłoby – po wykupieniu leku – spotkanie z lekarzem lub pielęgniarką i – po instruktażu – zainhalowanie pierwszej dawki leku pod nadzorem.

Dr hab. n. med. Renata Rubinsztajn, specjalistka chorób wewnętrznych, chorób płuc i alergologii. Przez wiele lat łączyła pracę z pacjentem z pracą dydaktyczną i naukową. Jest członkinią Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Chorób Płuc i European Respiratory Society. Specjalizuje się przede wszystkim w leczeniu chorób obturacyjnych układu oddechowego – astmy, w tym astmy ciężkiej i przewlekłej, oraz obturacyjnej choroby płuc (POChP) – a także w diagnostyce chorób alergicznych.

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze