Popękane kąciki ust, zwane potocznie zajadami, najczęściej kojarzymy z brakiem witamin w organizmie. Czy słusznie? Okazuje się, że niekoniecznie. Lek. Katarzyna Bukol-Krawczyk, specjalista medycyny rodzinnej z Grupy LUX MED, wyjaśnia, jakie są główne przyczyny tego problemu.
Czy pękające kąciki ust to przypadłość, z którą często się Pani spotyka?
Prawdę mówiąc, rzadko ktoś udaje się z tym problemem do lekarza.
A powinien? Jakie są przyczyny?
Uważa się powszechnie, że główną przyczyną pękających kącików ust jest brak witamin z grupy B.
Muszę jednak zaznaczyć, że witaminy z grupy B są bardzo powszechne i trudno jest mieć ich niedobór. Gdy sprawdzimy w różnych źródłach, w czym one występują, to okaże się, że znajdziemy je w większości dostępnych produktów: w zbożach, kaszach, warzywach, owocach. Jeśli jemy głównie białe pieczywo, to w ten sposób nie dostarczymy sobie witam… Wystarczy jednak, że ktoś stosuje w miarę rozsądną, różnorodną dietę, a problem awitaminozy, szczególnie gdy chodzi o niedobory witamin z grupy B, w ogóle nie powinien u niego wystąpić.
Pękające kąciki ust mają zwykle inne przyczyny i są nimi problemy gastryczne. Do najczęstszych przyczyn zaliczyć można refluks żołądkowo-przełykowy. Jeszcze innym źródłem zajadów mogą być schorzenia stomatologiczne lub nieodpowiednia proteza.
Ale jak refluks może wpływać na pękające kąciki warg?
Opary kwasu solnego z żołądka, które wydostają się na zewnątrz, mocno podrażniają śluzówkę. Kwas solny, który ma żrące działanie, dodatkowo powoduje zmiany na języku i w obrębie jamy ustnej, a nawet na twarzy. Dlatego, gdy mamy refluks żołądkowo-przełykowy, często występują chrypka lub kaszel – jako efekt podrażnienia. Skutkiem refluksu mogą być też popękane kąciki ust.
Dopytam jeszcze o osoby, które nie spożywają mięsa. Czy na pękające kąciki ust może mieć wpływ brak jakiejś konkretnej witaminy z grupy B?
W tym wypadku problemem może być brak witaminy B12, ale ona nie wpływa na skórę. B12 jest przede wszystkim odpowiedzialna za prawidłową wielkość krwinek czerwonych, a także ma znaczenie dla układu nerwowego i błon śluzowych.
Spotkałam się też z opinią, że na pękające kąciki ust wpływa niedobór żelaza i cynku.
Może się tak zdarzyć, ale warto zwrócić uwagę na jedną rzecz: o ile poziom żelaza w organizmie bardzo łatwo jest zbadać (wystarczy podstawowa morfologia), poziomu cynku już nie zbadamy. Jest to pierwiastek śladowy, więc występuje w bardzo małych ilościach. Potrzebujemy go do prawidłowego funkcjonowania skóry, choć w bardzo niewielkiej dawce. Więc teoretycznie jest to możliwe, że na popękane kąciki ust wpływa niedobór cynku, ale nie da się tego zbadać.
Co na pękające kąciki ust będzie najlepszą profilaktyką? Czy kupowanie suplementów to dobry pomysł?
We wszystkich preparatach multiwitaminowych z minerałami jest zawsze duża ilość witamin z grupy B (bo o nich najczęściej mówimy przy tym problemie). Producenci wszelkich suplementów dodają je do swoich produktów bez umiaru, ponieważ witaminy z grupy B nie mogą być dla nas w żaden sposób toksyczne – są rozpuszczalne w wodzie, więc ich nadmiar wydalamy z moczem. Załóżmy, że mamy popękane kąciki ust i zdecydujemy się na suplementację. Jeśli zużyjemy 1–2 opakowania i zobaczymy, że po dwóch miesiącach nie ma żadnej poprawy – jest to dla nas informacja, że nie tędy droga i pękające kąciki ust to nie jest problem niedoborów. Trzeba więc znaleźć inne przyczyny niż brak witamin.
Czy pękające kąciki ust mają też przyczyny związane z higieną jamy ustnej?
Jak najbardziej. Takimi czynnikami mogą być nieodpowiednie protezy, paradontoza czy kamień nazębny.
A infekcje bakteryjne lub grzybicze?
W przypadku infekcji grzybiczych mamy nie tylko pękające kąciki ust, ale zmiany widać w całej jamie ustnej. Infekcjom towarzyszą najczęściej zapalenie języka i zapalenie śluzówek – te problemy są widoczne. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że grzybica jamy ustnej nie rozwija się tak łatwo. Głównie występuje u osób z mocno obniżoną odpornością, u osób leczonych sterydami albo po długiej terapii antybiotykowej. W jamie ustnej mamy rozwinięte silne mechanizmy obronne: wiele substancji antybakteryjnych czy przeciwgrzybiczych (np. lizozym w ślinie), a także substancji ochronnych. Dlatego u osoby zdrowej grzybica się nie rozwinie.
Jedną z przyczyn występowania grzybic w jamie ustnej są sterydy wziewne. Pacjenci zwykle nie stosują się do zaleceń, jeśli chodzi o ich przyjmowanie, bo po każdym użyciu powinni płukać jamę ustną i wypluwać to, co zostało na śluzówkach po inhalacji. Tak samo po nebulizacjach u dzieci – przepłukujemy dziecku buzię i myjemy twarz. Sterydy osłabiają nasze naturalne mechanizmy odpornościowe i wówczas łatwiej nabawić się infekcji w obrębie jamy ustnej.
Jeśli chodzi o infekcje bakteryjne, to popękane kąciki ust mogą też być związane z liszajcem (czyli zapaleniem bakteryjnym). Wówczas wokół kącików ust pojawiają się żółte strupy. U dzieci takie bakteryjne zakażenia, powodowane przez gronkowca złocistego, są infekcjami przedszkolnymi i żłobkowymi. Dzieci często wkładają zabawki czy kredki do buzi, zamieniają niechcący kubki, a ponieważ gronkowiec utrzymuje się na różnych przedmiotach, łatwo się nim zarażają.
A gdy już rozwinie się infekcja, która powoduje pękające kąciki warg, to jak ją leczymy?
Te liszajce przedszkolno-żłobkowe leczymy zwykle miejscowo, stosując maść z antybiotykiem działającym na gronkowca. Nie są to infekcje wewnątrz organizmu, dotyczą tylko kącików ust i policzków.
Jeśli chodzi o grzybice jamy ustnej, to wszystko zależy od pacjenta i od stopnia nasilenia infekcji. Albo jest to leczenie lekami doustnymi, albo wystarczą płukanki i żele przeciwgrzybiczne. Wszystkie leki są na receptę.
Co można stosować na pękające kąciki ust, gdy problem dopiero się zaczyna? Jak mu zapobiec w tak zwanych domowych warunkach?
To, co możemy zastosować na własną rękę, to octenisept, który ma działanie bakteriobójcze, wirusobójcze i grzybobójcze. Przykładamy go więc miejscowo na popękane kąciki ust. Dobrze jest potem natłuścić skórę, na przykład linomagiem. Skóra „lubi” być natłuszczona, wówczas lepiej działa jej naturalna bariera hydrolipidowa.
Można też zastosować maść z witaminą A, co często daje dobry efekt. I tu też zwracam uwagę na to, że ciągle mówimy o niedoborach witamin z grupy B, a na pękające kąciki ust stosujemy maść z witaminą A. I co ciekawe, ona nam pomaga. Mamy więc kolejny przykład, który podważa zasadność tej teorii, że przyczyną zajadów jest głównie niedobór witamin z grupy B.
Czy to jest w takim razie mit, że gdy mamy brak witaminy B, to często mamy też pękające kąciki ust?
Nie, to nie jest mit. Proszę jednak pamiętać, że większość witamin, i niedoborów z nimi związanych, została opisana pod koniec XIX wieku i w pierwszej połowie XX wieku. Gdy zestawimy nasze obecne modele żywieniowe z ówczesnymi – to są dwa różne światy. Jemy zupełnie inaczej. Przykładem jest choćby to, że od dawna nikt nie widział szkorbutu w Europie… ale jak szukamy informacji „czym się objawia niedobór witaminy C”, to przeczytamy, że jednym z głównych objawów jest szkorbut, czyli gnijące dziąsła. Podobnie jest z witaminami z grupy B: typowym objawem ich niedoboru była pelagra (czerwona skóra, żywoczerwone policzki). Ja osobiście znam to schorzenie tylko z książek, ponieważ nie mamy już tak dużych niedoborów witaminowych.
Podkreślam więc, że to nie mit, ale jest to wiedza książkowa, a nie kliniczna, dlatego ma niewiele wspólnego z rzeczywistością.
Podsumowując?
Jeśli chodzi o popękane kąciki ust, to na pierwszym miejscu położyłabym nacisk na higienę jamy ustnej: płukanie jamy ustnej, mycie zębów dwa razy dziennie, płukanie protez, natłuszczanie kącików ust. Jeżeli takie zabiegi nam nie pomagają i zrobiliśmy już wszystko, co można zrobić bez pomocy lekarskiej, to trzeba się zastanowić, czy przyczyną nie jest jakiś gastryczny problem (najczęściej refluks żołądkowo-przełykowy, który należy leczyć).
Katarzyna Bukol-Krawczyk: lekarka rodzinna oraz dietetyczka kliniczna i sportowa, od wielu lat pracuje w Grupie LUX MED i działa w organizacji pozarządowej.