Nieprawidłowe żywienie, obok używek i niskiej aktywności fizycznej, jest głównym czynnikiem ryzyka przewlekłych chorób niezakaźnych, do których należą między innymi cukrzyca, choroby układu krążenia, otyłość oraz nowotwory. Efektem niewłaściwie dobranej diety jest również niedożywienie, które wydłuża okres rekonwalescencji chorego oraz wpływa negatywnie na jakość życia i jego długość.
Podczas pobytu w szpitalu stan odżywienia chorych ulega pogorszeniu u ⅓ prawidłowo odżywionych pacjentów oraz u ⅔ pacjentów z wcześniej zdiagnozowanym niedożywieniem. Co ważne, opisywane niedożywienie nie tyczy się tylko osób hospitalizowanych. Jest to problem, z którym zmagają się również przewlekle chorzy pacjenci w trakcie rekonwalescencji. Efektem tego mogą być poważne konsekwencje zdrowotne.
Niedożywienie to choroba określana jako „stan wynikający z braku wchłaniania lub braku spożywania składników odżywczych, prowadzący do zmiany składu ciała […], wpływający niekorzystnie na wynik leczenia choroby podstawowej”.
Warto zaznaczyć, że niedożywienie może być efektem zwiększonego zapotrzebowania na składniki odżywcze, jak to ma miejsce np. u pacjentów leczonych onkologicznie. Co ważne, może również dotyczyć osób z nadwagą i otyłością, stosujących dietę niedoborową pod kątem odżywczym. Dlatego tak ważne jest indywidualne spojrzenie na pacjenta oraz dobranie właściwej terapii żywieniowej – w miarę jego potrzeb, możliwości i obecnego stanu zdrowia.
Obciążenie chorobą przewlekłą i/lub toczący się stan zapalny są jedną z głównych przyczyn rozwijającego się niedożywienia. Do tego dochodzą: zmniejszona podaż posiłków i zaburzenia wchłaniania składników odżywczych. W zależności od miejsca występowania choroby mogą pojawić się również problemy z połykaniem, zmniejszony apetyt oraz nudności i wymioty.
Ważnym, niejednokrotnie pomijanym elementem jest stres wywołany pobytem w szpitalu, diagnozą czy formą leczenia. Pacjenci poddani hospitalizacji dosyć często tracą zainteresowanie posiłkami, pogłębiając tym samym stopień niedożywienia.
Możemy wyróżnić 3 główne typy niedożywienia:
- Ogólne wyniszczenie organizmu typu marasmus, będące skutkiem przewlekłego niedoboru energii i białka, w efekcie czego dochodzi do dużej utraty kilogramów i w konsekwencji m.in. obniżenia odporności. Przyczynami tego typu niedożywienia mogą być: długotrwałe głodzenie się, urazy i stany pooperacyjne.
- Niedożywienie białkowo-energetyczne typu kwashiorkor, zwane inaczej niedożywieniem stresowym, które pojawia się w następstwie ciężkiej choroby, urazu lub rozległego stanu zapalnego. Zazwyczaj rozwija się szybko i w krótkim czasie prowadzi do obrzęków i zaburzeń elektrolitowych.
- Mieszany, będący połączeniem dwóch powyższych typów niedożywienia, który obserwuje się przy nasilonym wyniszczeniu organizmu.
Duże znaczenie ma również jakościowa odsłona niedożywienia, wiążąca się z nieprawidłowymi nawykami żywieniowymi oraz z zaburzonym procesem wchłaniania i przyswajania podstawowych składników pokarmowych. Kluczowym działaniem okazuje się dokładna ocena stanu odżywienia chorego, która pozwoli na szybkie wdrożenie terapii żywieniowej i ewentualnych działań farmakologicznych.
Symptomy niedożywienia mogą być różne i w dużej mierze zależą od jego rodzaju. Sprawdź, jakie są każdego typu.
W przypadku osób dorosłych o niedożywieniu mówimy, gdy ich:
- masa ciała spada powyżej 10–15 proc. w ciągu pół roku oraz powyżej 5 proc. w ciągu ostatniego miesiąca;
- BMI wynosi poniżej 18,5 (w przypadku osób w wieku 18–65 lat) oraz poniżej 20 (w przypadku osób po 65 roku życia).
Długotrwałe i nieleczone niedożywienie niesie za sobą wiele konsekwencji zdrowotnych, z których na wstępie wymienić należy spadek odporności. Na skutek obniżonej masy ciała i pojawiającej się anemii dochodzić może do zwiększonego ryzyka powikłań infekcyjnych, wydłużonego procesu gojenia się ran i tym samym dłuższej hospitalizacji i całego okresu rekonwalescencji.
Wraz ze stopniem zaawansowania niedożywienia mogą pojawić się także:
- zaburzenia czynności przewodu pokarmowego,
- niewydolność narządów wewnętrznych,
- zaburzenia gospodarki wodno-elektrolitowej,
- sarkopenia,
- zaburzenia psychiczne.
Najważniejszym krokiem do sukcesu w leczeniu niedożywienia jest stworzenie dobrego planu żywieniowego, który zahamuje pogłębiający się stan zapalny organizmu oraz zapobiegnie występowaniu ewentualnych powikłań, skracając ogólny czas rekonwalescencji. Dobrze zbilansowana dieta jest równie ważna jak leczenie farmakologiczne, gdyż hamuje rozwój choroby, wyrównuje procesy metaboliczne oraz wpływa korzystnie na jakość życia pacjenta.
Przebyta bądź tocząca się choroba oraz stres związany z leczeniem i pobytem w szpitalu przemawiają za przygotowaniem indywidualnych rozwiązań żywieniowych. Dieta nie powinna obciążać przewodu pokarmowego, w związku z tym nie zaleca się podawania posiłków mocno przyprawionych, wzdymających bądź długo zalegających w żołądku. Dobrze sprawdzą się dania gotowane, duszone lub pieczone, podawane w częstszych odstępach czasowych. Ich konsystencja oraz forma podania zawsze powinny być dostosowane do możliwości i potrzeb chorego. Zastosowana interwencja żywieniowa powinna opierać się na zwiększonej podaży pełnowartościowego białka, które zapewni uzupełnienie niedoborów i pobudzi procesy odnowy komórek oraz tkanek. W diecie nie powinno zabraknąć również źródeł tłuszczu, w szczególności tego pochodzenia roślinnego oraz węglowodanów stanowiących ponad połowę dziennego zapotrzebowania energetycznego.
Żywność specjalnego przeznaczenia medycznego
Zaawansowanie choroby przewlekłej, postępujące niedożywienie, a także towarzysząca temu niechęć do jedzenia prowadzą do szybszego zużycia rezerw organizmu. W takiej sytuacji sama dieta może nie wystarczyć i niezbędne jest uzupełnienie jej żywnością specjalnego przeznaczenia medycznego, taką jak Nutridrink Protein. Jest to doustny preparat odżywczy, stosowany pod nadzorem lekarza, skierowany do chorych z niedożywieniem i ryzykiem jego rozwoju w chorobach przewlekłych, wymagających zwiększonej podaży białka, np. w czasie rekonwalescencji, w okresie okołooperacyjnym, w chorobie nowotworowej. Forma płynna preparatu oraz szeroki wybór smaków ułatwiają jego spożycie, zaspakajając tym samym preferencje i potrzeby żywieniowe pacjenta. Może być stosowany jako uzupełnienie diety pomiędzy podstawowymi posiłkami bądź jako dodatek do posiłków w celu zwiększenia ich wartości odżywczej.
Bibliografia:
- Bastek A. i współ., „Niedożywienie, nadwaga i otyłość”, 2020, s. 25–36.
- Escott-Stump S., „Nutrition and Diagnosis-Related Care. 8th ed. Philadelphia”, Wolters Kluwer; 2015.
- Kowala-Piaskowska A. i współ., „Niedożywienie w marskości wątroby”, Hepatologia, 2014, 14, s. 90–93.
- Rychcik K., Gogga P., „Niedożywienie u pacjentów z chorobami nowotworowymi – rola diety w powrocie do zdrowia”, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2020, 26(4), s. 329–335.