Odkleszczowe zapalenie mózgu to poważna choroba, której da się uniknąć. Można się bowiem na nią zaszczepić.
Odkleszczowe zapalenie mózgu to choroba wirusowa, którą można się zarazić po ukąszeniu kleszcza. Niebezpieczne jest już samo ugryzienie, ponieważ – w odróżnieniu od bakterii wywołujących boreliozę – wirus odpowiedzialny za odkleszczowe zapalenie mózgu znajduje się w ślinie pajęczaka. Niestety nawet szybkie usunięcie kleszcza z ciała, co jest kluczowe w przypadku boreliozy, nie chroni przed ryzykiem zakażenia wirusem powodującym odkleszczowe zapalenie mózgu.
Nie wszystkie kleszcze są nośnikiem wirusa czy krętek Borelii. Szacuje się, że zakażonych nimi jest 30 proc. pajęczaków. Niestety ich populacja z roku na rok rośnie – w czasie łagodnych zim larwom kleszczy łatwiej przetrwać i w sezonie wykluwa się ich coraz więcej. Na mapie kleszczy, aktualizowanej co roku, widać, że najwięcej pajęczaków występuje w tym sezonie w województwach warmińsko-mazurskim, mazowieckim i podlaskim.
Odkleszczowe zapalenie mózgu może przebiegać bezobjawowo, chorobę potwierdzają wówczas jedynie badania krwi na obecność przeciwciał. U ⅓ zakażonych występują objawy grypopochodne, typu gorączka i bóle mięśniowe. Niestety u ⅓ zakażonych wirusem powodującym odkleszczowe zapalenie mózgu choroba przechodzi w fazę neurologiczną, kiedy dochodzi do zajęcia struktur w centralnym układzie nerwowym – najczęściej opon mózgowo-rdzeniowych, a w cięższych przypadkach: mózgu oraz rdzenia kręgowego. Występują wtedy: wysoka gorączka, silny ból głowy oraz sztywność karku, napady padaczkowe, porażenia, zaburzenia równowagi i świadomości. Niezbędna jest wówczas hospitalizacja. Na odkleszczowe zapalenie mózgu narażeni są wszyscy, niezależnie od wieku. Wiadomo jednak, że choroba dwukrotnie częściej dotyka mężczyzn, a ciężki przebieg odnotowuje się aż trzy razy częściej u mężczyzn niż u kobiet. Ryzyko poważniejszych komplikacji jest także większe u osób starszych.
Na odkleszczowe zapalenie mózgu nie ma lekarstwa. Leczy się je jedynie objawowo, zbijając gorączkę i osłaniając ból mięśni. W ostrym przebiegu choroby podaje się również choremu w szpitalu leki zapobiegające obrzękowi mózgu.
Jedyną dostępną ochroną przed odkleszczowym zapaleniem mózgu jest szczepionka. Niestety nie jest refundowana, kosztuje ok. 400 zł. Podaje się ją w trzech dawkach (pierwsza dawka, druga dawka po 1 do 3 miesiącach od pierwszej, trzecia dawka po 9–12 miesiącach od drugiej). Z tego względu najlepiej zaszczepić się pierwszą dawką jeszcze przed okresem aktywności kleszczy, czyli pod koniec zimy. Jeżeli zależy nam na szybkim uodpornieniu, drugą dawkę można podać po 2 tygodniach po pierwszej.
Po zaszczepieniu na odkleszczowe zapalenie mózgu odporność utrzymuje się co najmniej 3 lata (lub 12–18 miesięcy w przypadku przyspieszonego schematu), zalecane są więc dawki przypominające.
Trudno zrezygnować z wycieczek do lasu i spacerów po łąkach z obawy przed spotkaniem z kleszczami. Aby zminimalizować ryzyko ugryzienia i zainfekowania chorobą odkleszczową, warto stosować repelenty (najskuteczniejsze są te zawierające ikarydynę, substancję odstraszającą pajęczaki), odpowiednio się ubierać (długie skarpetki, spodnie, bluzki z długim rękawem, nakrycie głowy), a po spacerze zmienić ubranie i dokładnie się obejrzeć, pamiętając, że kleszcze najbardziej lubią miękkie i ciepłe miejsce na ciele. Umiejscawiają się zazwyczaj w pachwinach, na brzuchu, szyi, za uszami i na głowie we włosach.
Jeśli zauważymy na skórze kleszcza, trzeba go jak najszybciej usunąć, uważając, aby nie ściskać odwłoka – to tam, w jelitach kleszcza, znajdują się krętki Borelii, które pod wpływem nacisku łatwiej dostaną się do organizmu człowieka. Kleszcza przed wyjęciem niczym nie smarujemy, do usunięcia go używamy specjalnej pęsety lub lassa (możne je kupić w aptece). Można to zrobić również palcami – trzeba wówczas chwycić kleszcza jak najbliżej przy skórze i pociągnąć zdecydowanym ruchem prostopadle w górę.