„Decyzjami, słowami i gestami tworzymy dla innych instrukcję obsługi naszej osoby. I potem w kontakcie z nami ci inni wyciągają tę instrukcję i zgodnie z nią postępują” – mówi psychoterapeutka Małgorzata Liszyk-Kozłowska, wyjaśniając, na czym powinno polegać stawianie granic.
Znajoma została zatrudniona na stanowisku dyrektora. Ale gdy pierwszego dnia przyszła do pracy, dowiedziała się od szefa, że w stopce e-mailowej ma wpisywać „kierownik”. Nie zgodziła się. Stoczyła walkę o nazwę stanowiska, postawiła na swoim, ale szef był zniesmaczony i stwierdził, że to nieistotny szczegół. Przesadziła czy słusznie zdecydowała się na obronę własnych granic?
Powiedziałabym, że zadbała o swoje granice. Rozmawiamy o kobiecie, która jest ambitna, pewnie musiała ciężko pracować, by dojść tam, gdzie teraz jest, więc ma prawo oczekiwać, by traktowano ją tak, jak na to zasłużyła. Nie zapominajmy też, że została podpisana określona umowa i to szef próbował ją złamać. Myślę, że gdyby ta kobieta odpuściła, mogłoby to być odebrane jako sygnał, że można ją lekceważyć.
Sądzisz, że stawianie granic było warte jej nerwów i napiętych relacji z szefem?
No właśnie – wiele osób odpuszcza dla świętego spokoju. Pytanie tylko, czy za jakiś czas ten święty spokój nie doprowadziłby do wojny. Chociaż wygląda na to, że ta kobieta poniosła pewne koszty trwania przy swoim, to nie wiemy, czy gdyby tego nie zrobiła, koszty za pół roku nie byłyby większe. Czy nie okazałoby się, że ma poważniejszy problem, bo np. szef nie liczy się z jej zdaniem. Rozumiem, że kiedy zaczynamy nową pracę, bardzo staramy się dobrze wypaść, nie chcemy wejść w żaden konflikt, ale nie warto pochopnie oddawać pola. Zadajmy sobie pytanie: „Za jaką decyzję sobie podziękuję za kilka miesięcy?”. Pamiętajmy, że wchodząc w relację, zarówno zawodową, jak i prywatną, zachowujemy się trochę jak psy – obwąchujemy się, sprawdzamy, czy druga osoba pachnie siłą, czy słabością, znaczymy swój teren.
Trochę mnie zaskakujesz.
Tak? To weź do ręki komórkę i przejrzyj listę kontaktów. Jestem przekonana, że bez problemu określisz, na jak dużo w stosunku do każdej osoby możesz sobie pozwolić. Z kim spotkanie możesz przełożyć, odwołać w ostatniej chwili i kto się nie obrazi, kiedy nie dotrzymasz obietnicy. Z kim, mówiąc brzydko, możesz utrzymać relację niskim kosztem.
Ale przecież świadomość, że koleżanka się nie obrazi, jeśli odwołam z nią spotkanie, nie musi oznaczać, że jej nie szanuję – to po prostu rozsądne stawianie granic!
Oczywiście! Wszystko zależy od charakteru relacji i tego, czy jest w niej równowaga. Czy obie jesteście w stosunku do siebie wyrozumiałe i zwykle dotrzymujecie słowa. Czy też może tylko jedna ze stron zawsze się spóźnia, zapomina i potrzebuje pomocy. Czy nie jest przypadkiem tak, że na spotkanie z tą koleżanką spóźniasz się nie tylko ty, lecz także spóźniają się wszyscy znajomi? Albo czy to nie na nią wszyscy w pracy zrzucają swoje obowiązki?
No tak, są kobiety, które nie wiedzą, jak stawiać granice, a potem narzekają, że wszyscy je wykorzystują.
I dopóki tak myślą, to raczej nic się w ich życiu nie zmieni. Mówiąc: „Ludzie mnie nie szanują, lekceważą”, zachowują się tak, jakby zupełnie nie miały na to wpływu, prezentują jakiś rodzaj ubezwłasnowolnienia. Tymczasem to one są w dużym stopniu odpowiedzialne za to, jak traktują je inni.
Te kobiety często mówią: „Po prostu jestem za dobra”.
Tym bardziej trudno się dziwić, że tkwią w tej sytuacji. Jak mają ją zmienić, jeśli uległość jest dla nich dowodem dobroci? Mają zacząć robić coś, co spowoduje, że we własnym mniemaniu staną się złe? Jest wiele takich mitów, które sprawiają, że trudno nam zadbać o siebie, np. mądry zawsze ustępuje, złość piękności szkodzi czy dobry człowiek pomaga wszystkim, gdy go o to proszą. Tymczasem bycie wciąż tym jedynym, który daje, pomaga, rozumie i odpuszcza, przedkłada cudze potrzeby nad własne – jest dowodem na brak szacunku dla samego siebie. Niszczy też relację.
Dlaczego? Przecież rezygnujemy z obrony własnych granic po to, by właśnie ją utrzymać.
Jeśli ty wciąż inwestujesz w jakąś relację, a druga osoba nie, to nawet jeśli tego nie mówisz, czujesz żal, może złość, masz poczucie krzywdy. W końcu pewnie zaczniesz się od tej niewdzięcznej w swoim mniemaniu osoby odsuwać. Bez słowa i dania jej szansy, by wyjaśnić sprawę. Dlatego dbanie o siebie w relacji jest jednocześnie dbaniem o tę relację.
Mogę też tak długo znosić czyjąś niesłowność czy niesumienność, aż w końcu wybuchnę. Niekoniecznie z ważnego powodu.
Tak. I ten wybuch może być zupełnie nieadekwatny do sytuacji, a dla drugiej strony będzie szokiem. Bo jeśli wcześniej jakieś zachowanie było długo akceptowane, dlaczego nagle zaczęło przeszkadzać? Czasem nawet taki wybuch bywa powodem zakończenia znajomości, bo okazuje się, że wchodząc w relację, każda osoba była przekonana, że na coś innego się umawia. Dlatego najlepiej od początku otwarcie mówić o tym, co się dla nas liczy. Jeśli dla kogoś bardzo ważna jest np. punktualność, to musi nauczyć ludzi, z którymi się spotyka, że dla niego kwadrans akademicki nie istnieje. Jedni to uszanują, a inni nie – wtedy być może znajomość się nie rozwinie.
A jeszcze inni powiedzą: „Przesadzasz, czepiasz się drobiazgów”.
To już będzie manipulacja i umniejszanie drugiego człowieka. Jeśli nam zależy na relacji z kimś, kto nie znosi telefonów po 21, to będziemy dzwonić wcześniej, zamiast przekonywać go, że 21 to wczesna godzina.
Dlaczego czasem tak trudno nam nauczyć się, jak stawiać granice w pracy oraz poza nią?
Często powodem jest zaniżona samoocena. Żyjemy w przekonaniu, że tacy, jacy jesteśmy, z naszymi wartościami i osobowościami, nie zasługujemy na to, by inni chcieli z nami być. Próbujemy więc zrobić coś więcej, zasłużyć na to, by nas lubili.
A nie jest tak, że najbardziej lubiani są ci, dla których nie jest problemem, że ktoś się spóźni czy o czymś zapomni?
Nie wiem, czy są lubiani, bo to zależy od wielu czynników. Na pewno są wygodni. Nie do końca też wierzę, że im jest tak całkowicie i zawsze wszystko jedno, że za każdym razem im pasuje. Myślę, że często nie protestują, bo sądzą, że nie mają innego wyjścia. Pozwalają się źle traktować, licząc na to, że ktoś ich doceni. A będzie odwrotnie, co jeszcze obniży ich niską samoocenę. Powstanie błędne koło. Oczywiście nie mówię, żeby popadać w drugą skrajność i spędzać życie z nosem przy ziemi, węsząc, czy ktoś przypadkiem nie chce nas wykorzystać. Dorosły człowiek potrafi się wykazać pewną elastycznością. Mnie chodzi o to, by nie przesadzać z gotowością do dopasowywania się.
Czy jeśli pozwalamy, by ktoś nas lekceważył, ryzykujemy, że inni pójdą w jego ślady? W myśl zasady: „Jeśli ona wciąż pożycza Zenkowi pieniądze, mimo że on nie oddaje na czas, to pewnie nic się nie stanie, jeśli ja też się o tydzień spóźnię”.
Oczywiście. Może nie kiedy jedna, ale gdy wiele osób traktuje kogoś w ten sam sposób, to my zaczynamy się zastanawiać, czy nie ma w tym jakiejś racji.
A jak to wygląda w życiu zawodowym? To znaczy: jak stawiać granice w pracy? Szefowie bywają różni, a pracę nie tak łatwo zmienić, więc często można usłyszeć, że ktoś godzi się na złe traktowanie z lęku przed zwolnieniem. A może właśnie, jeśli się postawi, poprawi swoją pozycję?
Niestety, nie ma na to gwarancji. Jestem przekonana, że warto stawiać granice, ale nie chcę też opowiadać bajek, że każdy szef nas dzięki temu doceni. Czasami trafiamy w tak toksyczne środowisko, że nasz sprzeciw może rzeczywiście skończyć się utratą pracy. Na pewno więc nie będę przekonywać, np. osób w trudnej sytuacji finansowej, żeby stawały do walki z przełożonymi.
Co poradzisz tym, które będą chciały się zbuntować i zdecydują się na stawianie granic dla zadbania o własny komfort pracy?
Żeby zastanowiły się nad celem. Jeśli np. szef regularnie odnosi się lekceważąco do swoich pracownic, to moim celem nie będzie zmiana jego stosunku do kobiet, tylko to, by powstrzymał się od nieprzyjemnych uwag w mojej obecności. Oczywiście gdyby to miał być mój przyjaciel czy mąż, interesowałyby mnie jego osobiste poglądy i wartości. Zależałoby mi na tym, żeby były podobne do moich, jednak jeśli chodzi o osoby z pracy, taka zgodność nie zawsze jest możliwa. Mogę jednak spokojnie i grzecznie poprosić szefa, żeby w rozmowie ze mną używał innych słów. W budowaniu swoich granic nie chodzi o to, by zmieniać innych ludzi, tylko by wysyłać jasny komunikat o tym, jak chcemy być przez nich traktowani. Nie każmy im się tego domyślać. Nie ma co liczyć, że ktoś do nas przyjdzie i powie: „Wygodnie ci się siedzi w tym kąciku? Bo ja przygotowałem dla ciebie tron”.
Małgorzata Liszyk-Kozłowska jest psychoterapeutką i autorką książek: „Życie we dwoje”, „Lepiej żyć po swojemu” i „Skąd się biorą dorośli”. Prowadzi Pracownię Rozwoju Osobistego „Maliko”.