1. Zwierciadlo.pl
  2. >
  3. Psychologia

Dążenie do ideału – słuszna droga czy pułapka? Zastanawiają się Katarzyna Miller i Wojciech Eichelberger

Ideały są siłą napędową naszego życia, ale też zmorą tego świata. (Fot. iStock)
Ideały są siłą napędową naszego życia, ale też zmorą tego świata. (Fot. iStock)
Idealny partner, idealny dom, idealna praca. Ideał rodziny, ideał matki Polki, Polaka patrioty. Ideał Miłości, Dobra, Boga... Ideały są siłą napędową naszego życia, ale też zmorą tego świata, skoro pod ich sztandarem dokonano największych zbrodni. Czy ludzkość dorosła do idealizmu? – pytamy Katarzynę Miller i Wojciecha Eichelbergera.

Wielu ludzi uważa, że oni sami, ich związki albo życie powinny być idealne. Co takie myślenie powoduje?
K.M.:
Napędza do zmian, ale może mieć aspekt dołujący – kiedy porównujemy siebie z owym ideałem. Wówczas bilans zawsze wychodzi ujemny. Taką tendencję mają osoby w dzieciństwie przez rodziców kochane „warunkowo”. Dziecko wiecznie aspiruje, próbuje dążyć do narzuconego mu wyśrubowanego ideału. Ma nadzieję, że mu się kiedyś uda zadowolić rodziców, zasłużyć na miłość. A jak wiemy, ideału nie da się osiągnąć. Tacy dorośli wiecznie żyją wizją, że będzie dobrze. Kiedyś. Kiedy już zdobędą nowe auto, nowego mężczyznę czy żonę, większy dom. I to „kiedyś” nie następuje nigdy. Są wiecznie nienasyceni i niespełnieni.

W.E.: Wielu rodziców chce być rodzicami idealnymi. A idealni rodzice muszą mieć dzieci idealne. Wtedy zaczyna się przemoc.

K.M.: Co potem my musimy odkręcać w gabinetach. Bo dziecko, które się całe życie uczyło na szóstki i udowodniło, że rodzina jest idealna, że ono jest idealnym dzieckiem, musi się jakoś pozbierać i zacząć normalnie żyć.

W.E.: Idealizm, a właściwie idealizowanie innych jest niebezpieczną postawą w stosunkach między ludźmi. W ten sposób wypieramy ze świadomości to, co w drugim człowieku trudne, negatywne, naganne. Nie chcemy z powodu tej osoby przeżywać rozczarowania, gniewu czy okazywać wobec niej dezaprobaty, więc ją idealizujemy. Żyjemy w odrealnionej relacji z odrealnioną osobą i za wszystko obwiniamy siebie.

Częstym źródłem niepowodzeń w związkach jest idealizowanie miłości. Sami sobie zadajemy wiele bólu i cierpienia niekończącym się czekaniem na idealną miłość z idealnym partnerem, zamiast zacząć żyć. Idealizujemy rodzinę. Uznajemy ją za źródło wszelkich cnót: miłości, uczciwości, wsparcia, szacunku, ciepła, patriotyzmu, a także najlepszej edukacji seksualnej. Ale w rzeczywistości sytuacja wygląda bardzo smutno.

K.M.: Najwięcej wypadków jest w domu, najwięcej morderstw w rodzinie, najwięcej przemocy, molestowania. Nie chcemy tego widzieć, więc... idealizujemy dzieciństwo. Wszyscy wzdychają, ach, cudne dzieciństwo, choć wiemy, że to bolesny czas, pełen problemów nas przerastających. Oczywiście większość to jakoś przeżywa i nawet wychodzi na prostą, ale by mówić, że to był szczęśliwy czas, należy ładnie wszystko wyprzeć.

W.E.: Idealizowanie to lukrowanie, zamiatanie pod dywan, żeby ładnie wyglądało. Taka postawa uniemożliwia trafną diagnozę, a tym samym jakiekolwiek skuteczne działanie naprawcze.

Ale idealizowanie to nie idealizm, który ma dla mnie w pierwszym odruchu pozytywne konotacje. Jest często cichym i pokornym kultywowaniem jakiegoś ważnego marzenia, które wyznacza nasz życiowy azymut. Dzieje się tak, gdy wiemy, że ideał jest nieosiągalny, ale potrzebujemy do niego dążyć. To często uruchamia nasze działania w pozytywnym kierunku.

K.M.: Postawa idealistyczna związana jest z tak zwanymi wartościami wyższymi, takimi jak honor, sumienie, miłość, wiara, wspólnota, dobro, piękno... W tym sensie można powiedzieć, że bardzo ważne jest, by ludzie mieli idee. Byli idealistami.

W.E.: Ale tu pojawiają się pułapki. Szczególnie gdy zmieniamy ideał w ideologię i zaczyna nam się wydawać, że ideał można zadekretować, z góry go ludziom narzucić i wcielać w życie. Historia jest pełna przykładów idei, które realizowane na siłę zamieniały się nieuchronnie w żałosne karykatury: na przykład komunizm, nacjonalizm, nazizm czy klerykalizm. Bo ideał bywa osiągalny jedynie w wewnętrznym, duchowym wymiarze człowieka.

K.M.: Każdy człowiek, który sobie zadaje pytanie o sens świata, życia, ociera się o idealizm. Wcześnie straciłam wiarę w katolicyzm i stałam się „materialistką”. Liczył się real, bezpośrednie doznanie. Po jakimś czasie stwierdziłam, że takie podejście mnie bardzo ogranicza. I wróciłam na łono idealizmu. W filozoficznym sensie oznacza to, że oprócz życia tu i teraz jest jakaś tajemnica, coś nieznanego, czego nie możemy dojrzeć, dotknąć. Życie z takim nastawieniem jest głębsze, szersze, wyższe. Poczułam wielką ulgę.

Ideału z założenia nie powinno się móc osiągnąć. Co by było, gdybyśmy go tak osiągnęli?
W.E.:
Nuda i bezruch nie do zniesienia!

K.M.: Śmierć za życia. Jak by to było, gdyby jedna róża kwitła wiecznie? Nie więdła. Na co nam inne róże, ogrodnictwo, starania... Jeśli ona jest zawsze, my nie mamy nic do zrobienia. Całe szczęście jest tylko idea róży, prawda? I my ją podziwiamy, chcemy, by owa idea się uzewnętrzniała ciągle i ciągle. Uwielbiam to zdanie Gertrudy Stein: róża jest różą jest różą jest różą. Piękne. Odkrywcze. Głębokie.

W.E.: Czysty zen.

K.M.: I mamy w sobie tę ideę. Wszyscy wiemy, czym jest róża. W tym sensie wszyscy jesteśmy idealistami. Nogi mamy zanurzone w materii, głowę w chmurach, niebiosach, których nie sięgamy.

W.E.: Idealizm i materializm to skrajności, które intuicyjnie odbieramy jako paranoidalnie zafałszowany obraz świata. Dlatego nazwanie kogoś idealistą brzmi lekceważąco i obraźliwie, ale także nazwanie kogoś materialistą brzmi obraźliwie i trochę groźnie.

Mnie się wydaje, że idealista mimo wszystko brzmi lepiej.
K.M.:
Bo materialista każdego wykorzysta, a idealista odda ostatnią koszulę?

W.E.: Idealizm jako skrajność, jako tendencja do przebywania wyłącznie w chmurach, nie jest dobrym sposobem na życie, odcina nas od konkretności istnienia. Z kolei materializm też pozbawia nas równie ważnego aspektu istnienia. Co nam zostaje w takim razie? Jak w jednym spojrzeniu w każdej rzeczy zobaczyć jednocześnie jedno i drugie?

K.M.: Mnie się podoba pragmatyzm i utylitaryzm. Życie pożyteczne, humanistyczne, związane z człowiekiem.

A realizm? Mówi się: bądź realistą, popatrz trzeźwo.
W.E.:
Realista też coś gubi. Bezcenną odrobinę szaleństwa, zdolność do podejmowania ryzyka, zapamiętywania się w czymś. Jak w przypowieści o budowie świątyni. Filozof się przechadza i zauważa trzech mężczyzn ociosujących kamienne bloki. Choć ociosują ten sam kamień za te same pieniądze, mają zupełnie inne miny. Pierwszy ma zaciętą twarz, wali młotem nieskładnie, z całej siły. Co robisz, człowieku?– pyta filozof. Nie widzisz? Haruję jak wół na tej budowie, żeby zarobić na chleb dla rodziny. To materialista. Drugi z wniebowziętą miną pracuje kiepsko, bo popatruje w niebo, a nie na dłuto. A co ty robisz? – pyta filozof. Jak to, nie widzisz? Buduję Dom Boży. To idealista. Trzeci ze spokojem i uwagą ciosa kamień. A co ty robisz? Po prostu ociosuję kamień – odpowiada.

A to kto?
W.E.:
To ten, który przekracza materializm i idealizm z pełnym zaangażowaniem, oddając się całym sobą temu, co robi. Nie idealizuje, nie dewaluuje, nie racjonalizuje swego działania. Nie oddziela siebie od tego, co robi.

K.M.: Niebezpieczne jest to, że idee rodzą się w głowie, głowę mamy natomiast wysoko ponad wnętrznościami, bardzo często więc między tym, co myślimy, a tym, co czujemy, nie ma kontaktu. Jest dużo ludzi typu „pierwsi od moralności”, którzy potępiają wolne związki, a sami zdradzają partnerów. Nie ma konsekwencji między ich poglądami a czynami. Idea zasłania i usprawiedliwia wszystko. To rozszczepienie.

W.E.: Pewien student zapytał pewnego razu wykładowcę filozofii: Czy pan jest szczęśliwy? Czy filozofia przyniosła panu szczęście? - Kolego, czy widział pan kiedyś, żeby drogowskaz szedł drogą, którą wskazuje? – odpowiedział wykładowca. Można i tak. Ale czyż nie lepiej być wędrowcem niż tylko drogowskazem?

K.M.: Gdy ktoś z założenia nie idzie drogą, którą wskazuje, to czysty cynizm.

W.E.: Choć paradoksalnie lepszy bywa cynik, który jest ze sobą w kontakcie, bo można do niego jakoś dotrzeć, przekonać go do zmiany zachowań, niż idealista, który jest zupełnie rozszczepiony. Tak jak pewien nasz polityk, który powiedział o sobie, że jest samym dobrem.

K.M.: To czyste zakłamanie. Prawdziwsze jest stwierdzenie, że mamy w sobie i diabła, i anioła. A jeszcze pośrodku zwykłego człowieka, bo przecież nie wszystko w nas jest czystym złem albo dobrem. Mamy w sobie sporą szarą strefę normalności. Człowiek, który sobie nie zdaje sprawy z tego, że ma w sobie potencjał zła, nie chce tego o sobie wiedzieć, jest niebezpieczny. Bo kiedy owo zło czyni, wypiera to.

W.E.: Takiemu „idealiście” wydaje się, że wszystko, co robi w imię idei, jest dobrem.

Zbrodnie religijne mają takie właśnie podłoże.
W.E.:
Inkwizycja, wyprawy krzyżowe, wojny religijne, nawracanie, rewolucje moralne i kulturowe – to nic innego jak mordowanie milionów ludzi w imię zideologizowanego, paranoidalnie wykoślawionego dobra. Utopijne ideologie są przekleństwem naszego świata. Taka pseudoideowość w sposób nieunikniony zamienić się musi w cynizm. Bo zabijając i krzywdząc innych, czyli czyniąc zło w imię idei dobra, demoralizujemy się i jak powietrza potrzebujemy cynicznych i paranoidalnych uzasadnień naszego postępowania.

K.M.: W dodatku nadal mamy na ustach i sztandarach miłość, miłosierdzie, Boga, postęp...

W.E.: W psychiatrii „idealizm” nazywa się ideą nadwartościową. Człowiek, który się nią kieruje, ma niczym niezachwiane poczucie racji i misji. Jego decyzje i zachowania nie podlegają żadnej dyskusji i nie poddają się żadnej korekcie. To z takiego stanu umysłu rodzą się wszelkie fanatyzmy i fundamentalizmy.

K.M.: Dlatego lgną do nich umysły proste, które chcą się czymś posłużyć, podeprzeć, a nie musieć argumentować, słuchać, rozumieć, widzieć.

Tęsknota za prostym rozgraniczeniem, że tak znaczy tak, a nie oznacza nie, bez światłocienia, przydarza się każdemu...
W.E.:
Świadomy człowiek wie, że to niespełniony ideał. Ale dla wielu ludzi kuszące jest najprostsze rozwiązanie w świecie pełnym niejednoznaczności, coraz bardziej skomplikowanym. Można z góry wiedzieć, co dobre, a co złe, przestać myśleć i czuć i pozbyć się niewygodnego przecież sumienia.

K.M.: Mój szef mawiał na to: cztery cegły w głowie i do tego ułożone w kwadrat. Żadna zmiana nie jest możliwa. Taki idealizm jest maczugą albo kijem bejsbolowym ego. Ideą przez łeb i koniec. W dodatku trup ma się słać gęsto. Aż sami zostaniemy na tym polu.

W.E.: Pewien generał, który zdobywał ostatnią twierdzę katarów, przybiega do biskupa i pyta: Jak odróżnić naszych od katarów? A duchowny na to: Zabijajcie wszystkich, Pan Bóg ich odróżni.

K.M.: To przykład największego niebezpieczeństwa drzemiącego w idealizmie. Pychy. Człowiek o niskim poczuciu wartości i dużym potencjale wielkości jest w stanie utożsamić się z ideą i uznać siebie za proroka, wysłannika.

W.E.: Wręcz za uosobienie idei, za jej czystą emanację. Wtedy tragedia gotowa. Zawsze znajdą się inni opętani, którzy się podłączą i pójdą „czynić dobro”, naprawiać gwałtem świat i innych.

Dlaczego świat się temu poddaje?
K.M.: Bo gdy ktoś idzie przebojem, machając pałą, zwykle zdąży zrobić wiele złego, zanim ci wszyscy pełni wątpliwości i pytań pozbierają się wewnętrznie i staną do walki. Chodzi o to, że ci, którzy myślą, zadają pytania, są w innym miejscu niż ci, którzy znają wszystkie odpowiedzi. Ci drudzy nie tracą energii i czasu na dywagacje i rozważania. Oni działają i nie mają wątpliwości.

Co możemy zrobić?
K.M.: Uratujemy się, jeśli będziemy sobie zdawać sprawę, że idee są jedynie lampami, które świecą z wysoka i oświetlają nam drogę, nie są celem ostatecznym.

W.E.: Gwiazdy marzeń i ideałów są po to, aby wyznaczały kurs, a nie po to, aby je chwytać, przywłaszczać sobie i więzić. Gdy w wystarczającym stopniu zrealizujemy nasz ideał w swoim wewnętrznym świecie, to wiele z tego, co wydawało się nam dotąd zwykłe, banalne, trudne i wymagające natychmiastowej zmiany, ukaże swoje idealne oblicze.

Share on Facebook Send on Messenger Share by email
Autopromocja
Autopromocja

ZAMÓW

WYDANIE DRUKOWANE E-WYDANIE
  • Polecane
  • Popularne
  • Najnowsze