Każda, nawet najzdrowsza relacja, ma swoje wzloty i upadki. Czasami jest wspaniale i masz poczucie, jakbyście byli dla siebie stworzeni, a innym razem masz wrażenie, że coś jest nie tak, tylko nie wiesz co… Jeśli często czujesz, że w relacji coś się nie układa, ale nie potrafisz tego nazwać – uważaj, to może być gaslighting. Jak rozpoznać tę subtelną formę manipulacji?
Nieporozumienia czy kłótnie są wpisane w nasze relacje. Całkowita zgodność z partnerem jest rzadka albo występuje tylko na początku znajomości, kiedy hormonalna burza maluje nam wszystkie czerwone flagi na różowo. To normalne, że z czasem pojawia się więcej negatywnych uczuć, jeśli jednak osiągną one zbyt wysoki poziom, mogą być dla nas toksyczne – a w takich warunkach łatwo paść ofiarą gaslightingu. Co to takiego i jak go rozpoznać?
Czytaj także: Przemoc w rodzinie, związku lub w pracy zawsze wynika z przewagi sprawcy nad ofiarą. Jak pomagać komuś, kto jej doświadcza?
Czym jest gaslighting?
Jak tłumaczy dr Emily Bashah, psycholożka kliniczna: – Gaslighting to forma manipulacji psychologicznej, w której sprawca próbuje zaszczepić u ofiary wątpliwości co do jej własnej percepcji rzeczywistości, pamięci lub zdrowia psychicznego. Występuje głównie w bliskich relacjach. Jego celem jest sprawienie, by ofiara zaczęła kwestionować własne postrzeganie i osąd sytuacji, co prowadzi do jej zależności od manipulującego i utraty zaufania do własnych zmysłów. Tego rodzaju manipulacja może przybierać różne formy, takie jak zaprzeczanie faktom, wypaczanie informacji czy wprowadzanie ofiary w błąd w celu uzyskania nad nią kontroli.
To wyjątkowo trudna do wyłapania forma przemocy w relacji, ponieważ jest niejawna. Stosujący ją partner nie obraża, nie przeklina, często nawet nie podnosi głosu. Po prostu z całą stanowczością przeczy naszym przekonaniom, często o rzeczach tak subiektywnych jak nasze emocje, i sprawia, że trudno nam zaufać samej sobie.
Dlaczego gaslighting jest szkodliwy dla związku? Jak wyjaśnia dr Bashah: – Ponieważ niszczy podstawy zaufania i szacunku wobec partnera i narusza równowagę sił poprzez przesunięcie kontroli w stronę dominującej osoby.
Być może nie jesteś pewna, czy gaslighting występuje w twoim związku. To nic zaskakującego, że jeśli ktoś regularnie zaprzecza twoim uczuciom i przekonaniom – sama zaczynasz w nie wątpić. Jeśli podejrzewasz, że twój partner stosuje tego rodzaju manipulację – zadaj sobie te 5 pytań. Jeśli odpowiesz „tak” na większość z nich, możesz mieć rację.
1. Czy widzisz, wierzysz i czujesz, że informacja, którą przekazuje ci partner, jest nieprawdziwa?
Stare porzekadło mówi, że gdy głowa i serce kłamią, to brzuch zna prawdę. Być może, gdy twój partner po raz kolejny mówi ci, że przesadzasz lub nie wiesz, co mówisz – ty CZUJESZ gdzieś głęboko w ciele, że coś jest nie tak. Może coś w tobie podpowiada ci, że jego słowa są tylko elementem, który idealnie wpasowuje się w JEGO, a nie TWOJĄ wersję rzeczywistości.
Jeśli nadal nie jesteś przekonana, zadaj sobie kilka uzupełniających pytań polecanych przez dr Bashah: Czy intuicyjnie czujesz, że otrzymujesz nieprawidłowe informacje w celu zastraszenia lub kontrolowania cię? W jaki sposób te informacje nie są zgodne z tym, co intuicyjnie lub faktycznie wiesz, że jest prawdą, lub z tym, co mówią ci inni?
Spróbuj opowiedzieć o niepokojącej cię sytuacji przyjaciołom lub rodzinie i zapytaj ich, co sądzą. Możesz też spróbować spisać ją na kartce i wrócić do niej po kilku dniach. Co mówi ci o niej twoje ciało?
2. Czy rezygnujesz ze swojej sprawczości w związku?
Ważnym sygnałem tego, że w relacji dochodzi do gaslightingu, jest rezygnacja ze sprawczości w związku. Dr Bashah określa sprawczość jako „umiejętność podejmowania decyzji w zgodzie z tym, kim jesteś”.
– Jeśli zaczynasz wierzyć, że jesteś ofiarą, tracisz swoją sprawczość – mówi.
Być może wychowano cię w przekonaniu, że mężczyźni podejmują bardziej racjonalne decyzje niż kobiety i należy im we wszystkim zaufać? Być może wierzysz, że twoje wybory są gorsze od wyborów partnera – a on sam tworzy wrażenie, że wie lepiej, co dla ciebie dobre? Może nosisz w sobie dużo lęku, że nie umiesz o siebie zadbać?
– Jeśli postrzegasz swojego partnera jako „zbawcę”, a siebie jako ofiarę, możesz wpaść w pułapkę, w której zrzekasz się swojej sprawczości – przestrzega dr Bashah. Uważaj, to może być właśnie gaslighting.
3. Czy doświadczasz nierównowagi sił w związku z powodu kłamstw i manipulacji?
Wiele niesłusznych czynników może sprawić, że uwierzymy w to, że nasz partner jest od nas „lepszy” lub „silniejszy”. Może być to przewaga ekonomiczna, gdy poddajemy się wpływom partnera, ponieważ wierzymy, że ma prawo górować nad nami z powodu swoich wyższych zarobków. Mogą być to nasza niska samoocena i wewnętrzne przekonanie o swojej „gorszości” czy „wybrakowaniu”. Jeśli jednak w wyniku działań i zachowań partnera wierzysz w to, że masz mniejszy wpływ na relację – zachowaj czujność.
Jeśli nie jesteś pewna, możesz zadać sobie następujące pytania, którymi podzieliła się dr Bashah: Czy uważasz, że twoja wartość jest gorsza od wartości partnera w wyniku tego, jak cię traktuje? Czy potrafisz wskazać, kiedy oddałeś swoją indywidualność w związku i co na to wpłynęło?
4. Czy uważasz, że zdradziłaś samą siebie?
To może być jedno z najważniejszych pytań w tym zestawieniu. Jeśli będąc w tej relacji, czujesz, że zaniedbujesz samą siebie lub że jesteś w związku kosztem zaufania do samej siebie – to może być objaw manipulacji przez partnera.
Może w głębi serca wiesz, że pozostałaś w tym związku, mimo że wiedziałaś, że coś jest nie tak? Czy złościsz się na siebie? Czy nie potrafisz być ze sobą w kontakcie?
Ofiary manipulacji często boją się wyrażać złość w kierunku partnera – obawiają się odrzucenia lub agresywnej reakcji. Dlatego przenoszą tę złość na bezpieczniejszy grunt – na siebie. Z katastrofalnym skutkiem dla swojej samooceny.
– Czasami okłamujemy siebie i innych dla własnej ochrony – tłumaczy dr Bashah. Jeśli musisz okłamywać samą siebie, by móc wytrwać w tej relacji, może być ona pełna ukrytej manipulacji.
5. Czy bronisz lub ukrywasz zachowania partnera, aby go chronić?
Czasem nasi przyjaciele czy rodzina widzą, że związek nam nie służy. Mimo że w głos mówimy, że wszystko jest w porządku, to nasze gesty czy spojrzenia zdradzają, że jest inaczej. Jeśli mimo troski najbliższych nie przyznajesz, że coś jest nie tak albo okłamujesz ich, żeby nie wzbudzać podejrzeń – to czytelny sygnał, że gaslighting wyrządza w twoim życiu potężne szkody.
Czy bronisz lub ukrywasz zachowania partnera, aby ukryć własny wstyd? Czy boisz się partnera lub tego, co będzie „potem”, gdy „to” już się skończy?
Czytaj także: 9 oznak, że jesteś w związku z narcyzem i pora się ewakuować. Psycholożka wymienia najczęstsze zachowania toksycznego partnera
Co powinnaś zrobić, jeśli jesteś w związku, w którym występuje gaslighting?
Jeśli odpowiedziałeś „tak” na którekolwiek lub wszystkie z tych pytań, to warto szczerze ocenić swój związek z partnerem. Być może czeka cię trudna rozmowa, po której on nie przyzna się do zarzucanych mu czynów. Może będziesz musiała zakończyć relację i żyć ze świadomością, że druga osoba nigdy nie zgodzi się z twoją wersją zdarzeń.
Jak mówi dr Bashah, kluczowe jest odzyskanie sprawczości. – Możesz porozmawiać o swoim związku z psychoterapeutą, a także rozważyć, w jaki sposób przyczyniłaś się do utraty poczucia własnej wartości, sprawczości i szacunku do siebie – wyjaśnia. „Zamiast obwiniać kogoś lub coś za swoje straty, zastanów się, jak zmienić siebie, aby odzyskać swoją moc”.
Ponadto, oprócz rozmowy z licencjonowanym terapeutą lub psychologiem, możesz zwrócić się do zaufanych przyjaciół i rodziny, którzy dobrze cię znają i mogą zaoferować obiektywną perspektywę.
Jak wyjaśnia dr Bashah: – Gaslighting staje się trudny do udowodnienia, ponieważ jest nieuchwytny, w przeciwieństwie do przemocy fizycznej. Uzyskanie perspektywy od innych może pomóc nam potencjalnie zobaczyć nasze własne ślepe punkty i obrony oraz zapewnić potwierdzenie.
Pamiętaj, jeśli doświadczasz przemocy, zawsze możesz sięgnąć po pomoc:
- Linia Pomocowa Centrum Praw Kobiet: 800 107 777
- Antyprzemocowy Telefon Zaufania „Niebieska Linia”: 22 668 70 00
- Telefon Zaufania dla Osób Dorosłych: 116 123
Źródło: 'If You Answer 'Yes' to Any of These 5 Questions, You May Be in a Gaslighting Relationship, Says a Psychologist' [dostęp: 06-08-2024], https://parade.com/living/questions-that-show-you-are-in-gaslighting-relationship-according-to-psychologist