Mówili o niej „cesarzowa piękna” lub „kobieta, która wymyśliła piękno”. Polka, mecenaska i promotorka sztuki oraz artystów, założycielka globalnego imperium kosmetycznego. Kim była Helena Rubinstein, najbogatsza kobieta swojej epoki?
Poznajcie biografię pierwszej businesswoman XX wieku oraz nieznane ciekawostki na jej temat.
Wszyscy znamy ją jako Helenę Rubinstein, jednak urodziła się jako Chaja Rubinstein w niezamożnej rodzinie podkrakowskich kupców w 1872 roku. Była najstarszą z ośmiu córek Hirsza i Gitel Schneidel (z domu Silberfeld). Matka wyjątkowo dbała o urodę córek, aby móc później wydać je jak najlepiej za mąż. Chaja zakończyła swoją edukację na szkole powszechnej, ale w międzyczasie nauczyła się rachunkowości w sklepie ojca.
Po ukończeniu szkoły rodzice mieli dla niej zaaranżowane małżeństwo. Helena lubiła koloryzować swój życiorys i często zmieniała jego wersję. Według jej opowieści ojciec chciał ją wydać za starszego wdowca, na co nie chciała się zgodzić, zwłaszcza, że była zakochana w nieżydowskim studencie medycyny. Tego związku natomiast nie akceptowali rodzice.
Helena Rubinstein po przeprowadzce z Polski do Australii, 1902 rok (Fot. Mondadori via Getty Images)
To właśnie ten konflikt sprawił, że młoda Helena Rubinstein postanowiła uciec do ciotki Heleny, która mieszkała w Wiedniu. Nie był to jednak wyjazd za granicę – Wiedeń był wówczas stolicą Cesarstwa Austro-Węgierskiego, którego częścią w wyniku zaborów był Kraków.
Zatrudniła się tam w rodzinnym sklepie z futrami i nabrała ogłady. Nauczyła się też ważnej zasady, że luksus wymaga wysokiej ceny.
W 1897 roku wyemigrowała do Australii. To właśnie podczas rejsu statkiem na antypody zmieniła swoje imię. Na liście pasażerów wpisała się jako Helena.
Życie młodej żydowskiej imigrantki nie było jednak usłane różami. Musiała znosić seksualne napastowanie jednego z krewnych, apodyktyczny wuj Bernard nie szczędził jej fizycznej pracy, dodatkowo opiekowała się dzieckiem kuzynki.
Helena Rubinstein zachwycała Australijczyków swoją nieskazitelną, porcelanową cerą, o którą dbała używając kremu stworzonego według receptury swojej matki. Młoda Polka wkrótce zaczęła wyrabiać swój krem z lokalnych składników i sprzedawać go miejscowym pod nazwą „Valaze”.
Dzięki zarobionym w ten sposób pieniądzom, w 1902 roku otworzyła swój pierwszy sklep, a następnie pierwszy w historii salon piękności w Melbourne i innych australijskich miastach.
Helena Rubinstein w 1905 roku (Fot. ullstein bild/ullstein bild via Getty Images)
W 1905 roku Helena Rubinstein przyjechała do Krakowa, ale mówi się, że wówczas spotkała się tylko z matką. Podobno już nigdy nie widziała się ze swoimi rodzicami, którzy zmarli w 1911 roku na zapalenie płuc.
Podczas wizyty w Polsce postanowiła zatrudnić w swojej firmie siostry. Na pierwszy „rzut” zabrała ze sobą Cześkę i kuzynkę Lolę Beckman, które zostały jej asystentkami i miały absolutny zakaz rozmawiania z dziennikarzami.
Helena Rubinstein odnosiła sukces zawodowy, ale okupiony był 18-godzinnym dniem pracy. Pomimo tego była w stanie znaleźć czas na życie prywatne. W 1908 roku Polka otworzyła swój sklep w Londynie. To właśnie w tym mieście poznała swojego pierwszego męża – pochodzącego, jak ona sama, z Podgórza polskiego Żyda Edwarda Titusa.
Nie była to miłość od pierwszego wejrzenia. Edward był dziennikarzem i doskonale sprawdzał się jako współpracownik Heleny. Początkowo łączyła ich przyjaźń, mężczyzna pisał o niej pochlebne artykuły, tworzył kampanie i wymyślał opakowania do jej kosmetyków. To właśnie on nadał jej słynny przydomek „Madame”.
Helena Rubinstein wyszła za mąż po raz pierwszy w dojrzałym, jak na tamte lata, wieku – miała 34 lata. Nie była jednak przekonana do szczerości uczuć swojego wybranka. Od początku miała podejrzenia, że Edward żeni się z nią tylko dla pieniędzy – w dniu ślubu jej majątek był już wart pół miliona dolarów.
Jej teorię mogły potwierdzać liczne zdrady męża, z którymi specjalnie się nie krył. Do pierwszego aktu niewierności miało już dojść w podróży poślubnej.
- W czasie naszej podróżnej poślubnej zostawiłam go we Francji, bo zadawał się z inną kobieta. Byłam niedoświadczona, gdyż jeślibym posłuchała głosu rozsądku, to już nigdy więcej bym do niego nie wróciła – wspominała po latach sama Helena Rubinstein.
Helena Rubinstein i Edward Titus doczekali się dwóch synów: Roya Valentine’a i Horacego, a małżeństwo przetrwało 30 lat.
Helena Rubinstein we Francji w 1934 roku (Fot. Roger Viollet via Getty Images)
Sukces, jaki Helena Rubinstein odniosła w Londynie, sprawił, że zamarzyła o Paryżu. I to marzenie spełniła. W 1909 roku otworzyła swój pierwszy paryski sklep, a trzy lata później razem z Edwardem przeprowadziła się do francuskiej stolicy. Wówczas Mańka Rubinstein została przedstawicielką firmy w Londynie.
Paryż miał ogromny wpływ na Helenę. Miasto było wówczas uważane za europejskie centrum kultury i to właśnie wtedy Rubinstein poznała wielu artystów. Stała się znawczynią i koneserką sztuki.
Paryż odegrał w jej życiu tak ogromną rolę, że już do śmierci był jej europejskim domem, pomimo późniejszej przeprowadzki do Stanów Zjednoczonych.
Nie trzeba było długo czekać na dalszą ekspansję. Już w 1915 roku Helena przeprowadziła się z rodziną do Stanów Zjednoczonych, ale nie pozbyła się swoich europejskich nieruchomości. Za oceanem jej interes znów kwitł. Kolejne sklepy powstawały w coraz bardziej prestiżowych lokalizacjach i kolejnych miastach, m.in. w Chicago, Bostonie i Filadelfii.
Helena Rubinstein miała wyjątkowego nosa do interesów, który w połączeniu z jej uporem, pracowitością i determinacją był miksturą zapewniającą sukces. W 1928 roku sprzedała amerykański oddział przedsiębiorstwa firmie Lehman Brothers za bagatela 7 milionów dolarów. Nie podobało się jej jednak, jak nowi właściciele kierują jej biznesem, dlatego podczas wielkiego kryzysu lat 30. odkupiła swoją firmę za ułamek wcześniejszej kwoty.
W 1936 roku Helena Rubinstein otworzyła swój flagowy butik przy 5 Alei. Był to 7-piętrowy kompleks wypełniony dziełami sztuki, a o jego ofercie rozpisywały się wszystkie najważniejsze amerykańskie czasopisma.
Helena nie lubiła odmowy. Kiedy w 1941 roku odmówiono jej wynajmu mieszkania z powodu jej żydowskiego pochodzenia, kupiła cały budynek przy Park Avenue. Wprowadziła się do apartamentu, który miał 36 pokoi i taras na dachu.
Po rozstaniu z Edwardem Titusem nie ukrywała swojego rozgoryczenia. Zwykła mówić: starzeję się i nie mam domu ani życia rodzinnego, które jest dla mnie bardzo ważne. Jednak dość szybko na jej drodze stanął gruziński książę Artczil Gouerill Tczkoni.
Książę był młodszy od Heleny o 23 lata, był wysoki, przystojny, miał kręcone włosy i zaraźliwy śmiech. Był jednak biedny i wiele osób kwestionowało jego arystokrackie korzenie. Helenę do siebie przekonał na tyle, że w 1938 roku została jego żoną. Nie ukrywała, że podoba jej się jej nowy książęcy tytuł i kazała się też tak do siebie zwracać.
Jego wesołe usposobienie sprawiło, że polubiła go cała skłócona rodzina Rubinsteinów.
Małżeństwo zostało podobno raz skonsumowane i od tego momentu mieli oddzielne sypialnie. Artczil, podobnie jak Edward, nie był wierny Helenie, jednak znacznie lepiej krył się ze swoimi romansami. Niestety nie stronił od alkoholu, który zniszczył jego cerę.
Helena wykorzystała stan męża biznesowo i… stworzyła linię kosmetyków dla mężczyzn.
Ten związek przetrwał 18 lat, Artczil bowiem zmarł niespodziewanie na atak serca w 1955 roku.
Helena Rubinstein w jednym ze swoich salonów kosmetycznych w USA, 1954 rok (Fot. Kurt Hutton/Picture Post/Hulton Archive/Getty Images)
Helena Rubinstein była bez wątpienia innowatorką. To ona była twórczynią pierwszych salonów urody oraz SPA. Intensywne prace laboratoryjne oraz zakupy patentów sprawiły, że dzięki niej do obiegu trafiły takie kosmetyki, jak kremy przeciwzmarszkowe, róż do policzków czy tusz do rzęs w spirali.
To właśnie Helena wprowadziła podział cer na suchą, normalną i tłustą oraz w dużej mierze stworzyła gałąź gospodarki, którą dziś nazywamy branżą beauty.
Każdy, kto odnosi sukces musi liczyć się nie tylko ze zwolennikami, lecz także z krytyką. Podczas, gdy niektórzy zarzucali jej, że przyczyniła się do lansowania nierealistycznych kanonów kobiecej urody i kreowania nieobecnych wcześniej potrzeb i wydatków. Inni przekonywali, że odpowiedziała na potrzeby emancypujących się (zwłaszcza zawodowo) kobiet na całym świecie i dostarczyła im narzędzi budowania pewności siebie i lepszej samooceny.
Helena Rubinstein w swoim apartamencie w Nowym Jorku prowadziła salon artystyczny, w którym brali udział najznamienitsi twórcy i intelektualiści (Fot. Slim Aarons/Getty Images / Stock)
Helena Rubinstein była wielką miłośniczką sztuki. Wspierała wielu artystów, zwłaszcza swoich polskich rodaków, takich jak rzeźbiarz Elie Nadelman czy malarka i scenografka Alicja Halicka. Nie tylko jej mieszkania były wypełnione dziełami sztuki, lecz także salony piękności, które przypominały bardziej muzeum czy galerię.
W swojej kolekcji miała dzieła m.in. Renoira, Moneta, Degasa, Picassa czy Matisse’a, a jej portret namalował Salvador Dali.
Uwielbiała modę, zwłaszcza haute couture. Ubierała się u Diora, Chanel i Balenciagi, nosiła biżuterię Cartiera i Boivin.
Helena Rubinstein zmarła samotnie w 1965 roku w szpitalu w Nowym Jorku w wyniku rozległego wylewu. Miała 92 lata. Zostawiła po sobie majątek o wartości 100 milionów dolarów, który podzieliła w testamencie liczącym 44 strony. Głównymi spadkobiercami została rodzina, ale w formie kapitału w rodzinnym funduszu powierniczym. Złośliwi komentowali, że w ten sposób zmusiła ich do dalszej pracy. W 1973 rodzina Rubinstein sprzedała firmę Heleny za 143 miliony dolarów…
- W składzie przełomowego kremu Heleny Rubinstein, którym podbiła Australię, zawarte były lanolina, wyciąg z ziół, esencja z migdałów i ekstrakt z kory drzewa iglastego.
- Cesarzowa piękna uwielbiała się fotografować i pozować do portretów. Miała ich aż 27, a jeden z nich namalował Salvador Dali.
- Nie była osobą religijną. Nie jadła koszernie i rzadko chodziła do synagogi.
- Helena nie miała też wysublimowanego gustu kulinarnego. Do końca życia jej ulubionym daniem na lunch były udka kurczaka lub jajka na twardo. Na wystawnych przyjęciach dla wyższych sfer podawała kiełbasę krakowską i wódkę.
- Pierwszy mąż Heleny, polski żyd Edward Titus, po rozwodzie z nią kontynuował karierę pisarską. Był autorem słynnej skandalizującej powieści „Kochanek Lady Chatterley”
Artykuł powstał w ramach patronatu „Zwierciadła” nad projektem Herstory organizowanym przez HISTORY Channel.