Cukrzyca – z czego wynikają problemy skórne?

Zmiany skórne u osób z cukrzycą, pojawiają się u ok. 30% chorych, niekiedy jeszcze przed wystąpieniem klinicznych objawów choroby.  W przypadku podwyższonego poziomu cukru we krwi dochodzi do nieenzymatycznego procesu glikacji, czyli patologicznego połączenia cukru i białka lub lipidu. Proces ten przebiega powoli i prowadzi do zmiany aktywności biologicznej białek, a także sposobu ich rozkładu. Produkty glikacji mogą łączyć się z wieloma białkami, prowadząc do powstawania nieprawidłowego kolagenu z wiązaniami krzyżowymi, odpowiedzialnymi za objawy zgrubienia i sztywności skóry. Do białek tkanki łącznej, z których zbudowane są naczynia krwionośne, przyłączają się cząsteczki powstałe w procesie glikacji, doprowadzając do ich uszkodzenia. Glikacja ma również niekorzystny wpływ na funkcje keratynocytów i ich przyspieszone starzenie. Charakterystyczne zmiany skórne związane z cukrzycą to świąd i suchość skóry, obumieranie tłuszczowate (necrobiosis lipoidica), ziarniniak obrączkowaty (granuloma annulare),  cheiroartropatia czyli zespół ograniczenia ruchomości stawów, rogowacenie ciemne (acantosis nigricans), związane z insulinopornością, dermopatia cukrzycowa, rumieniec cukrzycowy, stopa cukrzycowa i niekiedy wykwity pęcherzowe. Praktycznie u wszystkich pacjentów z cukrzycą występuje umiejscowiony lub uogólniony świąd skóry, związany głównie z nasiloną suchością, zaburzeniami funkcjonowania bariery naskórkowej oraz nieprawidłowościami  w obrębie gruczołów łojowych.

Najczęstsze problemy skórne diabetyków

Pacjenci z cukrzycą narażeni są na częste bakteryjne, grzybicze i wirusowe infekcje skóry. Ma to związek  z uszkodzeniem bariery naskórkowej, a także z zaburzeniami humoralnej i komórkowej odpowiedzi immunologicznej. Wskutek tego, dochodzi do opóźnionej lub nieadekwatnej reakcji komórek odpornościowych na obecność drobnoustrojów chorobotwórczych i szybkiego rozwoju zakażeń bakteryjnych lub grzybiczych. Bardzo powszechne u diabetyków są zmiany skórne w fałdach skórnych tzw. wyprzenia (intertrigo) o etiologii drożdżakowej, czasem bakteryjnej. Uszkodzenie drobnych naczyń i nerwów utrudnia prawidłowe gojenie się ran i naprawę tkanek.

Powikłania cukrzycy spowodowane wysokim poziomem cukru we krwi, jak neuropatia cukrzycowa, powodują zaburzenia funkcji nerwów. Włókna nerwowe w nogach i stopach nie dostarczają prawidłowo impulsów do gruczołów potowych, co jest niezbędne do utrzymania prawidłowego poziomu nawilżenia w tej okolicy. Powoduje to bezpośrednie ryzyko rozwoju stopy cukrzycowej. 

Rola emolientów w pielęgnacji skóry diabetyków

Prawidłowo zbudowana bariera naskórkowa powinna chronić skórę przed utratą wody, wnikaniem patogenów oraz alergenów. Dzięki temu zmniejszamy suchość, świąd i ryzyko podrażnień, zgrubień i sztywności skóry. Utrzymanie odpowiedniego nawilżenia skóry w cukrzycy jest jednym z najłatwiejszych sposobów, aby zapobiec problemom skórnym. Dlatego pacjenci z cukrzycą powinni systematycznie stosować emolienty - preparaty przywracające prawidłowe funkcjonowanie bariery naskórkowej. Mechanizm ich działania polega na tworzeniu warstwy okluzyjnej, co zapobiega utracie wody, mają również zdolność przyciągania cząsteczek wody oraz odbudowy i regeneracji bariery naskórkowej. Zawierają oleje i lipidy, przez co wypełniają szczeliny pomiędzy komórkami warstwy rogowej. Niektóre składniki emolientów, ze względu na swoje właściwości, przyciągają cząsteczki wody z głębszych warstw naskórka, wiążą je i utrzymują w obrębie warstwy rogowej. Należą do nich humektanty, takie jak np. gliceryna, mocznik, pantenol, kwas hialuronowy, mleczany, sorbitol, sól sodowa kwasu pirolidonokarboksylowego. Humektanty, ściągając wodę do bardziej powierzchownych warstw naskórka, mogą przyczynić się do zwiększenia jej utraty w innych warstwach, stąd emolienty oprócz humektantów powinny zawierać  składniki o własnościach okluzyjnych.

Na powierzchni skóry znajdują się bakterie naturalnej fizjologicznej skóry, która stanowi barierę ochronną przed patogenami. Rolą tych bakterii jest zmienianie i utrzymywanie środowiska niesprzyjającego rozwojowi drobnoustrojów chorobotwórczych. Dlatego tak ważne jest stosowanie preparatów pielęgnacyjnych, zawierających probiotyki, które poprzez korzystny wpływ na równowagę mikrobiologiczną skóry, wzmacniają mechanizmy ochronne skóry, czynią ją odporną na infekcje.  Niezwykle korzystne jest stosowanie preparatów zawierających prebiotyki np. Biolin (polimer złożony z β-D-fruktofuranozy i D-glukozy), które poprzez stymulację i utrzymanie wzrostu bakterii probiotycznych promują odnowę fizjologicznej flory bakteryjnej skóry. Przyczyniają się do poprawy jej funkcji barierowych oraz zmniejszają ryzyko zakażenia. Prebiotyki zapobiegają namnażaniu się flory chorobotwórczej, przez stworzenie jej niekorzystnych warunków do życia. Namnażanie się, czyli wzrost liczby bakterii flory fizjologicznej powoduje, ze flora patogenna nie ma warunków rozwoju. Równie korzystne działanie odżywcze dla uszkodzonej skóry u pacjentów z cukrzycą, mają dodatkowe składniki w emolientach, takie jak witaminy z grupy A, C, E, B, PP, benfotiaminy oraz antyoksydanty np. olej rokitnika o działaniu przyspieszającym gojenie ran i regenerację skóry.

Amerykańskie Towarzystwo Diabetologiczne (American Diabetes Association, ADA) rekomenduje stosowanie emolientów  w profilaktyce świądu i suchości skóry. Postępowanie takie, opóźnia powstanie późnych powikłań skórnych cukrzycy takich jak zgrubienia, zesztywnienie, szorstkość a także zakażenia skóry. Codzienna systematyczna pielęgnacja, wpływa na poprawę komfortu skóry oraz jej odporność na czynniki zewnętrzne, w tym patogeny. Potwierdzono, że stosowanie emolientów u pacjentów z cukrzycą jest jedną z podstawowych procedur prewencyjnych, przyczyniając się tym samym do poprawy jakości ich życia.

Autor: dr n. med. Agnieszka Szewczyk dla marki Emolium Specjalista dermatolog - wenerolog, klinika Novaderm