Jeśli wdzięczność ma wspomóc nasz dobrostan, powinna być spontaniczna, musimy też sami uważać ją za coś cennego.
Wdzięczność jest wtedy, gdy doceniamy czyjąś pomoc, dobro albo po prostu obecność, ale to także umiejętność dostrzegania dobrych rzeczy wokół siebie i w sobie, a także uznanie wartości tego, co nas spotyka. To jedno z najzdrowszych ludzkich uczuć, buduje taką postawę wobec życia, która podnosi dobrostan psychiczny i dotyczy to zarówno okazywania wdzięczności, jak i jej otrzymywania. Zbadano, że kobiety częściej doświadczają wdzięczności i częściej ją okazują. To kwestia różnic biologicznych w budowie mózgu i układu hormonalnego, ale dzieje się tak też ze względu na trening kulturowy. Kobiecie w większym stopniu niż mężczyznom pozwala się na doświadczanie bezradności i przyjmowanie pomocy od innych. Jeżeli ja komuś jestem wdzięczna za to, że mi pomógł, to znaczy, że godzę się na wizję siebie jako osoby, która potrzebuje pomocy, jest chwilowo bezradna. Żeby okazać wdzięczność, trzeba więc mieć pokorę, bo jak się ma pychę, to człowiek uważa, że inni, obdarowując go, chcą go pomniejszyć. Dają mu coś, żeby pokazać, że mu czegoś brakuje albo że on sam nie daje rady.
Wdzięczność to pojemne uczucie – ma aspekt społeczny, dzięki niej buduje się więzi i zaufanie między ludźmi, częściowo opiera się więc na regule wzajemności. Ktoś jest mi wdzięczny i stara się mi to jakoś okazać, niekoniecznie w materialny sposób, bo wdzięczność ma także wymiar deklaracyjny, słowny, a przede wszystkim duchowy. Gdybyśmy ograniczyli wdzięczność do społecznych reguł, to chodziłoby tylko o rewanż, przekonanie, że ktoś jest mi coś winien. Ale jest też jej drugi składnik – przyjemniejszy, emocjonalny; wdzięczność to uczucie, które odczuwamy. Jednak nie wszyscy są do wdzięczności zdolni. Warunkiem jej odczuwania jest empatia i otwartość na emocje, dlatego osoby, które patrzą na świat przez szkiełko i oko, są krańcowo racjonalne, mają z nią trudność. W ich przypadku praktykowanie wdzięczności w celu poprawy samopoczucia może nie zadziałać. Jeśli wdzięczność ma wspomóc nasz dobrostan, ma być spontaniczna i musimy też uważać ją za coś cennego. Trudno wymusić wdzięczność, wmówić ją sobie, bo trudno wymusić uczucia. Niestety, rodzice dość często oczekują obligatoryjnej wdzięczności od swoich dzieci, domagają się jej wręcz. A wymuszona wdzięczność nie ma sensu, bo staje się wtedy powinnością czy obowiązkiem. To mogą być puste gesty czy słowa, ale nie idzie za tym wewnętrzny stan.
Czasami jest też tak, że towarzyszący nam zbyt długo stres blokuje nasze emocje, w tym wdzięczność. Podobnie mało co czujemy, jeśli jesteśmy w depresji. Ale jeśli ktoś jest w taki sposób zamrożony, to wciąż jest nadzieja, bo z czasem może się odmrozić. Gorzej wygląda to w przypadku osób narcystycznych, psychopatycznych czy roszczeniowych. Te ostatnie uważają, że wszystko im się należy. Czerpią korzyści ze swojego poczucia krzywdy, uważając, że cierpienia, których doświadczyły, dają im prawo do wszelkich roszczeń, więc cokolwiek by dostały, to i tak nie będzie to dla nich wystarczające.
Jeśli ktoś mówi: „Nie po to coś robię, żeby ktoś był mi wdzięczny”, to mija się z prawdą. Potrzebujemy zarówno okazywać wdzięczność, jak i żeby ktoś był nam wdzięczny. Nie dlatego, że jesteśmy interesowni i liczymy na rewanż. Wdzięczność nie jest zapłatą, tylko reakcją, która pokazuje, że warto było działać. A najcudniejszą formą wdzięczności jest dla mnie wdzięczność za życie, czyli postawa „na tak” pomimo wszystko. To wdzięczność wobec świata, wobec siły wyższej, jakkolwiek ją rozumiemy, wobec faktu istnienia, bo to jest radość istnienia, która nie towarzyszy nam bez przerwy, ale w chwilach, kiedy doświadczamy szczęścia.
Wysłuchał Dariusz Janiszewski.
Katarzyna Miller, terapeutka. Pisze książki, wiersze, śpiewa.