Paszporty Polityki rozdane. Poznajcie najciekawsze osobowości minionego roku

Przez cały ubiegły rok próbowaliśmy nadrobić to, co już straciliśmy przez pandemię. Po 17 miesiącach opóźnienia wszedł do kin nowy Bond, a polska kinematografia pokazała aż 50 premierowych filmów. Z rocznym opóźnieniem odbył się w końcu Konkurs Chopinowski, który wygrał Kanadyjczyk chińskiego pochodzenia – Bruce Liu. Letnie festiwale nadal odwoływano, za to Mata nadrobił cały rok jednym koncertem na warszawskim Bemowie, gromadząc 40 tysięcy młodych słuchaczy. Po lockdownach odrodził się nieco rynek księgarski, jednak pod koniec roku wydawcy otrzymali kolejny cios – ogromny wzrost cen papieru. Organizatorzy imprez kulturalnych nie doczekali się prawnego uregulowania kontroli paszportów covidowych. Na próżno też twórcy wypatrywali ustawy o uprawnieniach artysty zawodowego.

Tygodnik „Polityka” po raz kolejny postanowił przekonać wszystkich, jak bardzo artyści – i ich twórczość – są nam potrzebni. Przyznawane przez nich Paszporty to prestiżowa nagroda dla młodych twórców wyróżniających się wybitnymi osiągnięciami artystycznymi. Artyści nagradzani są w siedmiu kategoriach: film, teatr, literatura, sztuki wizualne, muzyka poważna, muzyka popularna oraz, od 2016 roku, kultura cyfrowa. Od 2002 roku przyznawana jest także nagroda specjalna dla Kreatora Kultury. To wyróżnienie otrzymują osoby lub instytucje, które w sposób szczególny i niestandardowy przyczyniają się do krzewienia kultury polskiej w kraju i na świecie. W ubiegłym roku ogłoszono również nagrodę specjalną – Kultura Zdalna. Wśród nominowanych do Paszportów Polityki 2021 znaleźli się:

• film: Łukasz Grzegorzek, Łukasz Ronduda, Aleksandra Terpińska;
• teatr: Iga Gańczarczyk, Jędrzej Piaskowski i Hubert Sulima, Dominik Strycharski;
• literatura: Łukasz Barys, Elżbieta Łapczyńska, Grzegorz Uzdański;
• sztuki wizualne: Archiwum Protestów Publicznych, Jana Shostak, Mikołaj Sobczak;
• muzyka poważna: Piotr Alexewicz, Teoniki Rożynek, Rafał Rytersk;
• muzyka popularna: Ralph Kamiński, Paweł Szamburski, Ifi Ude;
• kultura cyfrowa: Marcin Borkowski, Tomasz Konrad Ostafin, Anshar Studios (Magdalena Cielecka, Jakub Kwinta, Marcin Rybiński).

Nazwiska zwycięzców ogłoszono 18 stycznia 2022 roku podczas gali transmitowanej na żywo w telewizji TVN, na Facebooku Paszportów Polityki oraz na kanale tygodnika „Polityka” na YouTube. Gospodarzami wydarzenia byli Grażyna Torbicka i redaktor naczelny „Polityki” Jerzy Baczyński, a o oprawę muzyczną zadbał zespół EABS.

Paszporty Polityki 2021 – laureaci

Film: Aleksandra Terpińska, reżyserka, scenarzystka, dokumentalistka, współautorka seriali, reklam i teledysków. Urodziła się w 1983 roku. Ukończyła reżyserię na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach oraz psychologię we Wrocławiu. Już w szkolnych etiudach i nagradzanych krótkometrażówkach zaskakiwała dojrzałością i perfekcyjnym rzemiosłem. Jej „Najpiękniejsze fajerwerki ever” to dystopijna wizja wojny domowej w nieokreślonym mieście Europy ukazująca konsekwencje różnic światopoglądowych i podziałów społecznych. Nominację do Paszportu Polityki przyniosła jej pełnometrażowa fabuła „Inni ludzie” – najlepsza jak dotąd filmowa realizacja prozy Doroty Masłowskiej. Dostosowując hiphopową poetykę do polskiego kina, w przewrotny sposób mówi o wzajemnej niechęci, ale i przyciąganiu się klas.

Teatr: Dominik Strycharski, urodzony w 1975 roku w Bytomiu, kompozytor, improwizator, flecista, wokalista i performer. Samouk, wsparty studiami na Wychowaniu Muzycznym na Uniwersytecie Śląskim w Cieszynie. Jako muzyk ma na koncie ponad 30 wydanych płyt, nagrywanych w różnych konfiguracjach osobowych. To muzyka improwizowana w rozmaitych odsłonach, elektroniczna, jazz. Jako kompozytor muzyki teatralnej jest współtwórcą ponad 90 spektakli, a także filmowego dokumentu kreacyjnego „Symfonia Fabryki Ursus” Jaśminy Wójcik. W wielu gra muzykę na żywo, w niektórych partneruje aktorom, jak np. w „Bolesławie Śmiałym” w reż. Pawła Świątka. W „Wałęsie w Kolonos” w Teatrze Łaźnia Nowa w Krakowie prowadził skandujący chór, a w „Jądrze ciemności” Conrada w warszawskim Teatrze Powszechnym stworzył całą fonosferę do odbioru w słuchawkach.

Literatura: Łukasz Barys, urodził się w 1997 roku w Pabianicach. I o tym mieście napisał debiutancką powieść „Kości, które nosisz w kieszeni” (Wydawnictwo Cyranka). Barys ma już na koncie debiut poetycki – książkę „Wysokie słońce” (2020 roku), za którą otrzymał nagrodę na festiwalu „Złoty Środek Poezji”. Był też laureatem m.in. Międzynarodowego Konkursu im. Siegfreda Lenza, konkursów Krajobrazy słowa oraz Inspirowani Tyrmandem. Pabianice portretuje od strony kości: przenikają się tu światy zmarłych i żywych. A każdy rozdział to osobna opowieść, w której biorą udział tutejsze motywy i postaci: Dora Diamant od Kafki, rzeka Pabianka, Tereska z filmu „Cześć Tereska”, domy pożydowskie, zmarli z cmentarza oraz sama bieda. I są to opowieści śmieszno-straszne, smutno-komiczne, zadziorne językowo.

Sztuki wizualne: Jana Shostak, urodzona w 1993 roku w Grodnie, od 17. roku życia mieszka w Polsce. Studia licencjackie ukończyła na ASP w Krakowie, studia magisterskie w Warszawie. Od dawna znana w środowisku dzięki śmiałym działaniom artystycznym podejmującym ważne problemy społeczne. Kwestii imigrantów poświęcony był projekt, w którym proponowała wprowadzenie do języka pojęć „nowak” i „nowaczka” zastępujących termin „uchodźca”. O sytuacji kobiet widzianej przez pryzmat konkursów piękności mówił jej film „Miss Polonia”. Kwestii pedofilii w Kościele poświęciła głośną akcję podczas Światowych Dni Młodzieży w Krakowie, gdzie pojawiła się z transparentem „Papa, call me!”. Ale najszerszą rozpoznawalność przyniósł jej samotny i emocjonalnie przejmujący performance w proteście przeciwko represjom Łukaszenki „Minuta krzyku dla Białorusi”.

Paszport w kategorii sztuki wizualne odebrał również Mikołaj Sobczak. Urodził się w 1989 roku, studiował na ASP w Warszawie, a także w Berlinie i w Münster w Niemczech. Dwa lata temu jego wystawa w ramach Warsaw Gallery Weekend została uznana za najlepszą, zaś w mijającym roku krytycy docenili ekspozycję w galerii Polana Institute zatytułowaną „Metamorfozy”, na której artysta nadał nowe wizualne znaczenia opowieściom Owidiusza. Wykorzystuje wiele środków artystycznego wyrazu: od ceramiki przez performance po instalacje. Ale ceniony jest szczególnie za malarstwo. Sięgnął po konwencję, która dziś wydaje się przestarzała, wypalona, a nawet podejrzana: malarstwo historyczne. I fantastycznie ją odświeżył. Sięga często po tematykę związaną z grupami zapomnianymi lub marginalizowanymi – w efektowny sposób patrzy więc na historię w duchu krytycznym i emancypacyjnym.

Muzyka poważna: Teoniki Rożynek, urodziła się w 1991 roku w Krakowie, mieszka w Warszawie. Kompozycję studiowała na warszawskim Uniwersytecie Muzycznym u Krzysztofa Baculewskiego. Gra – jak sama to określa – „na skrzypcach, elektronikaliach i odpadach”. Jej utwory wykonywane były m.in. na Warszawskiej Jesieni, wrocławskim festiwalu Musica Electronica Nova, krakowskich Sacrum Profanum i Unsound, a także w Kolonii czy Ostrawie. Jest autorką muzyki filmowej m.in. do „Wieża. Jasny dzień” Jagody Szelc (wyróżnionego Paszportem Polityki) czy „Prime Time” (nagroda za muzykę na tegorocznym Festiwalu Filmowym w Gdyni), a także muzyki teatralnej. Współtworzyła grupę kompozytorską gen~.rate. W swoim języku muzycznym, swobodnym i kreatywnym, używa zarówno dźwięków elektronicznych, jak i instrumentalnych, hołdując estetyce usterek.

Muzyka popularna: Ralph Kamiński, wokalista, kompozytor, autor tekstów piosenek, producent muzyczny i reżyser teledysków. Urodził się w 1990 roku w Jaśle jako Rafał Stanisław Kamiński. Jest absolwentem wokalistyki Akademii Muzycznej im. S. Moniuszki w Gdańsku. Studiował też w Rotterdamie. Brał udział w telewizyjnych talent shows, ale faktycznym początkiem obiecującej kariery stał się dla niego w 2016 r. debiutancki album „Morze”. W 2019 roku został zwycięzcą Przeglądu Piosenki Aktorskiej. W tym samym roku ukazała się jego druga płyta „Młodość”, która zebrała entuzjastyczne recenzje w mediach. W 2021 roku wydał album „Kora” – nowy, oryginalny pomysł na zaśpiewanie i zagranie znanych przebojów wielkiej wokalistki. Jak sam mówił: „Opowieść sklejoną z wybranych utworów, o ogromnej tęsknocie, o głodzie miłości, ale i współczesnej Polsce”.

Kultura cyfrowa: Tomasz Konrad Ostafin, absolwent Wydziału Architektury i Urbanistyki Politechniki Śląskiej w Gliwicach, urodził się i mieszka w Bytomiu. Doświadczenie zdobywał, tworząc małe gry flashowe: „Mosquito&Cow” (2011) oraz „Paperway” (2008). W 2015 roku założył działającą do dziś firmę Petums zajmującą się wizualizacjami architektonicznymi 3D m.in. domów i osiedli. Grę „Papetura” tworzył aż sześć lat, a na jego warsztat składały się głównie papier, ołówek, nożyczki i klej, pomocne w łączeniu drobnych elementów pęseta i spinacze, maleńkie świecące diody i łączące je druciki. No i komputer, choć nie ma przesady w stwierdzeniu, że wyjątkowa, emanująca pięknem i harmonią proporcji, nagradzana już za granicą przygoda papierowych stworków Pape i Tura, próbujących zapobiec spaleniu ich świata przez wraże kreatury, to gra zrobiona z papieru.

W ramach Paszportów Polityki za rok 2021 wręczono (już po raz drugi) nagrodę specjalną Kultura Zdalna – wyróżnienie dla instytucji, która dostrzegła w świecie nowych technologii sprzymierzeńca w staraniach o dostarczenie wysokiej jakości treści do jak najszerszego kręgu odbiorców kultury. W tym roku wyróżnienie to trafiło do Unsound Festival. Tytuł Kreatora Kultury dla osoby, której aktywność w sferze kultury, organizacji i promocji wyrasta znacząco ponad przeciętność, przyznano natomiast Katarzynie Nosowskiej.