Muzeum Narodowe w Warszawie zaprasza na wystawę „Czarny karnawał. Ensor / Wojtkiewicz” - bezprecedensowe zestawienie twórczości Jamesa Ensora i Witolda Wojtkiewicza, artystów przełomu XIX i XX wieku, których wyobraźnię splatają się w przewrotnym dialogu. Wystawa trwa do 11 stycznia 2026 r.
Na ekspozycji można zobaczyć blisko 200 dzieł sztuki, prezentowanych w teatralnej przestrzeni. Kuratorzy zestawiają twórczość Ensora i Wojtkiewicza wokół motywów karnawałowej maskarady, teatru lalkowego, cyrku, śmierci, erotyki, i groteski - tematów, które odsłaniają głębię ludzkiej natury i granice poznania.
James Ensor, Pierrot i szkielety
Kiedy maska mówi więcej niż twarz
James Ensor (1860-1949) - belgijski mistrz groteski - i Witold Wojtkiewicz (1879-1909) - wizjoner Młodej Polski - dzielą wspólną wrażliwość: niepokój wobec świata, fascynację maską, śmiercią i teatrem życia. Ensor, zakorzeniony w folklorze Ostendy, malował wizje karnawałowego szaleństwa, pełne masek, parad, i barwnego chaosu. Przekornie i dosadnie piętnował obłudę i głupotę. Operował ostrymi kolorami i deformacją postaci. Bardziej liryczny Wojtkiewicz tworzył melancholijne obrazy dzieciństwa, szaleństwa i śmierci, gdzie niewinność spotyka się ze stratą i kruchością istnienia. Jego postaci to ożywione lalki, istoty na granicy jawy i snu, wyobcowane, często wykluczone. Obaj pokazują świat na opak - zarazem absurdalny i boleśnie prawdziwy.
Belgijskie skarby po raz pierwszy w Polsce
Wystawa to pierwsza tak szeroka prezentacja twórczości Jamesa Ensora w Polsce. Jego dzieła, zestawione z obrazami Wojtkiewicza, tworzą nową i zaskakującą narrację. Ekspozycja powstała dzięki współpracy Polski z regionem Flandrii w Belgii. Prace wypożyczono z Królewskiego Muzeum Sztuk Pięknych w Antwerpii, Muzeum Sztuk Pięknych w Brukseli, Muzeum Karnawału i Masek w Binche oraz MuZEE w Ostendzie.
Fot. Bartosz Bajerski
Wielostronna współpraca
Na wystawie znalazły się także obrazy z kolekcji polskich muzeów - Muzeów Narodowych w Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi, Muzeum Śląskiego w Katowicach, Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Muzeum Krakowa. Dzieła Ensora i Wojtkiewicza uzupełniają kontekstowo prace innych artystów epoki, m.in. Jacka Malczewskiego, Wojciecha Weissa, Olgi Boznańskiej czy Leona Wyczółkowskiego. Narrację wystawy dopełniają teatralne kukiełki, maski i stroje karnawałowe, a także instalacja dzwiękowa z poematem Jarosława Mikołajewskiego, zamówionym i napisanym specjalnie na tę okazję. Jego obecność jest znakiem przekonania, że w sztuce istotne jest powinowactwo różnych dziedzin - słowa, poezji i obrazu - spotykających się w jednej przestrzeni wyobraźni i metafory.
Metafora „Czarnego karnawału”
Tytuł ekspozycji przewrotnie odsyła do „czarnego humoru” i „czarnej komedii”, które w ironiczny sposób podejmują tematy ponure i mroczne. „Czarny karnawał” staje się zarazem kluczem interpretacyjnym - metaforą świata na opak, zawieszonego pomiędzy absurdem a melancholią, gdzie współistnieją rozpacz i humor, śmierć i witalność. Wyrazista scenografia - śmiałe kolory i teatralne odniesienia - prowokuje widzów do odkrywania świata groteski i jego nieoczywistych znaczeń.
Witold Wojtkiewicz, Rozstanie (Pożegnanie, Konik zwierzyniecki)
Wystawa została podzielona na sześć przestrzeni:
- „Lalki, szopka, podłe maski” - wprowadza w świat masek i kukiełek, które inspirowały obu twórców,
- „Zielony Balonik” - oddaje klimat krakowskiego kabaretu, w którym dojrzewa artystyczna osobowość Wojtkiewicza,
- „Karnawał” - eksploruje belgijskie tradycje, pokazując źródła inspiracji Ensora,
- „Na wiec!” - ukazuje społeczne zaangażowanie artystów, ich ostrą jak brzytwa satyrę,
- „Z dziecięcych póz” - prezentuje dzieciństwo jako przestrzeń niepokoju,
- „Thanatos” - to część wystawy, w której motyw śmierci staje się ostatnim aktem karnawału.
„Czarny karnawał” to wyjątkowa okazja, by spojrzeć na świat oczami dwóch artystów, których - mimo różnic geograficznych i temperamentów - łączyła wrażliwość na kruchość życia, absurd istnienia i potęgę wyobraźni.
James Ensor, Dekoracja do baletu La Gamme d'Amour
Wystawie towarzyszy katalog. Program edukacyjny i kulturalny współtworzą m.in. Klub Komediowy, pisarz Marcin Szczygielski, Jarosław Kilian, Radek Łukasiewicz i Matylda Damięcka, zespoły teatralne i twórcy z teatru lalek. „Czarny karnawał” można zwiedzać z audioprzewodnikiem. Ważnym wydarzeniem artystycznym, przejściem do świata karnawału, będzie maskarada - bal maskowy w MNW.
Plakat,„Czarny karnawał. Ensor/ Wojtkiewicz”
Szczegółowy program jest dostępny na stronie internetowej.