Choć w historii świata zapisał się jako genialny fizyk i matematyk, Albert Einstein miał też dużo do powiedzenia w kwestiach życiowych i czysto ludzkich. Nie był bynajmniej typem nudnego nerda – miał bardzo bogate życie uczuciowe, cechował go wyjątkowy zmysł obserwacji i nie brakowało mu poczucia humoru. Z całą pewnością można uznać go nie tylko za autorytet w dziedzinie nauki, ale i sztuki życia, do którego podchodził z dystansem, ironią i luzem. Dzięki cytatom Einsteina, jego bystre i pogodne spojrzenie na świat udzieli się również tobie.
Trudno pojąć, jak jeden z najpotężniejszych umysłów XX wieku czczony przez cały świat, mógł mieć w sobie tyle dystansu i bezpretensjonalności. Może to był jego pancerz ochronny przeciwko tym, którzy usilnie wynosili go na piedestał? Albert Einstein (1879-1955) zdecydowanie nie marzył, by na nim stać i ciążyła mu rola celebryty, w której obsadziła go opinia publiczna. Ostrzem ironii przekłuwał nadmuchany wokół niego balon powagi i pochlebstw. Żartował z siebie, ze świata, wytrącał ludzi z utartych torów myślenia i buntował się przeciw robieniu z niego nadczłowieka. Był zbyt inteligentny na to, by dać się omamić bożkowi sławy i zbyt... ludzki.
Bo wbrew pozorom, Albert Einstein, nie był chodzącym ideałem. W dzieciństwie, choć uczył się dobrze, a z fizyki i matematyki uzyskiwał najwyższe stopnie – nienawidził szkoły. Irytowała go zwłaszcza sztywna, pruska dyscyplina, która panowała jeszcze w czasach, gdy był dzieckiem i nastolatkiem (czyli w latach 80. i 90. XIX wieku). Narzekał na nauczycieli, którzy wymagali posłuszeństwa, a nie samodzielnego myślenia. Był krnąbrny i twierdził, że szkoła zabija ciekawość. Opinii tej nie zmienił do śmierci, a w jego poglądach dominuje krytyka tradycyjnego modelu szkolnictwa, w dużej mierze funkcjonującego do dziś.
W życiu prywatnym też nie próżnował. Obie swoje żony zdradzał z licznymi kochankami, czego nawet specjalnie nie ukrywał. Mawiał „jestem wielbicielem wszystkich kobiet, tak jak muzyki”. Kto by się spodziewał, prawda? A jednak, w jego życiu pęd do wiedzy nie ustępował popędowi seksualnemu. Na dodatek potrafił być okrutny dla swoich partnerek. Gdy życie u boku pierwszej żony, Milevy Marić, zaczęło go nudzić, spisał z nią kontrowersyjny „kontrakt”. Była to lista warunków, na jakich gotów był dalej mieszkać z małżonką (mając jednocześnie kochanki). Dokument ten zachował się i jest dostępny w archiwach korespondencji Einsteina. W jego zapisach można przeczytać m.in. punkt: „zrzeczesz się wszelkich relacji osobistych ze mną, chyba że wyrażą się one koniecznością towarzyską. W szczególności nie będziesz oczekiwała ode mnie intymności”. Inny fragment: „nie będziesz do mnie mówiła, gdy ja tego nie zażądam; natychmiast opuścisz mój pokój lub mieszkanie, jeśli o to poproszę”.
Einstein miewał też trudności w codziennych zmaganiach z rzeczywistością. Choć doskonale umiał opisać ją w swoich pracach językiem fizyki – gdy odchodził od swojego biurka, przestawał nad nią panować. Podobno bywał tak roztargniony, że zdarzało mu się zapominać... adresu własnego domu. Raz zadzwonił do swojej żony z pracy, by przypomniała mu, gdzie mieszka. Innym razem, gdy jechał pociągiem i konduktor poprosił go o bilet, zorientował się, że nie wie, gdzie go schował. Gorączkowo więc zaczął szukać potrzebnego świstka. Konduktor zaczął go uspokajać: „Profesorze Einstein, wszyscy pana znamy, nie potrzebuje pan biletu”. Na to genialny fizyk miał odpowiedzieć:
– Nie chodzi o to, że chcę go panu pokazać. Ja muszę wiedzieć, dokąd jadę!
Z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że Einstein sam był autorem tej anegdotki. Naukowca cechował bowiem duży dystans do siebie. Nie przykładał zbyt dużej wagi do swojego wyglądu (nosił na zmianę kilka tych samych znoszonych swetrów i garniturów) i sam śmiał się ze swojej charakterystycznej fryzury. Podobno powiedział kiedyś “gdyby uporządkować moją fryzurę, wszechświat straciłby równowagę”. Z dużą rezerwą podchodził też do swoich osiągnięć naukowych i rozległej wiedzy, za którą był niemal czczony. Zwłaszcza po drugiej wojnie światowej wybuchła prawdziwa „einsteinomania”. Ojciec teorii względności nie lubił jednak być na świeczniku i przy każdej okazji demonstrował swoją skromność. Jako wykładowca mówił ponoć swoim studentom: „Nie martwcie się z powodu trudności z matematyką. Zapewniam was, że moje są jeszcze większe”.
Taką właśnie postawę życiową – pełną dystansu, ironii, ale i pogody, otwartości, a także poczucia humoru – widać w wielu cytatach z Einsteina. Za największą wartość u ludzi uznawał nie intelekt, lecz wyobraźnię. To ona zresztą doprowadziła go do przełomowego odkrycia teorii względności. Wpadł na nią podczas „myślowej zabawy” – wyobraził sobie, że goni promień światła i zaczął zastanawiać się, jak wyglądałby świat, gdyby udało się dogonić falę świetlną. To doprowadziło go do wniosku, że czas i przestrzeń muszą być względne. Dziesięć lat później, w 1915 roku, ogłosił ogólną teorię względności.
Życie jest jak jazda na rowerze. Aby zachować równowagę, musisz się poruszać.
Kto nigdy nie popełnił błędu, nigdy nie spróbował niczego nowego.
Nie ponosisz porażki, dopóki nie przestajesz próbować.
W samym środku trudności kryje się szansa.
Są dwie drogi, aby przeżyć życie. Jedna to żyć tak, jakby nic nie było cudem. Druga to żyć tak, jakby cudem było wszystko.
Najpiękniejszą rzeczą, jakiej możemy doświadczyć, jest oczarowanie tajemnicą. Jest to uczucie, które stoi u kolebki prawdziwej sztuki i prawdziwej nauki. Ten, kto go nie zna i nie potrafi się dziwić, nie potrafi doznawać zachwytu, jest martwy, niczym zdmuchnięta świeczka.
Kto nie dba o mówienie prawdy w drobnych sprawach, ten nie może być godny zaufania w sprawach istotnych.
Tylko dwie rzeczy są nieskończone: wszechświat oraz ludzka głupota, choć nie jestem pewien co do tej pierwszej.
Wszyscy wiemy, że światło porusza się szybciej niż dźwięk. Dlatego niektórzy ludzie wydają się błyskotliwi – dopóki nie usłyszysz, co mówią.
Jedynym dowodem na to, że istnieje jakaś pozaziemska inteligencja, jest to, że się z nami nie kontaktują.
Edukacja to to, co pozostaje, gdy zapomnimy wszystkiego, czego nauczyliśmy się w szkole.
Nie przechowuję informacji w pamięci, skoro są łatwo dostępne w książkach (...). Wartość studiów uniwersyteckich nie polega na przyswajaniu wielu faktów, lecz na szkoleniu umysłu do myślenia.
Logika zaprowadzi Cię z punku A do punktu B. Wyobraźnia zaprowadzi cię wszędzie.
Nauka w szkołach powinna być prowadzona w taki sposób, aby uczniowie uważali ją za cenny dar, a nie za ciężki obowiązek.
Jeśli nie potrafisz wytłumaczyć czegoś sześciolatkowi, to znaczy, że sam tego nie rozumiesz.
Jeżeli zabałaganione biurko jest oznaką zabałaganionego umysłu, oznaką czego jest puste biurko?
Człowiek, który potrafi być szczęśliwy sam ze sobą, uniknie wielu nieszczęść.
Ciche i skromne życie daje więcej szczęścia niż pogoń za sukcesem w połączeniu z nieustannym niepokojem.
Nie dąż do tego, aby być człowiekiem sukcesu, lecz raczej człowiekiem wartości. Sukces może dać sławę, ale to wartości dają szczęście.
Dążenie do prawdy i piękna jest działalnością, w której wolno nam być dziećmi przez całe życie. A w tym tkwi wielka część szczęścia.