„Kto nie jest zazdrosny, nie kocha” – twierdził święty Augustyn. Większość z nas dobrze zna ukłucie zazdrości, gdy partner wydaje się interesować kimś innym. Jeśli kochamy, to chcemy, by nasza miłość była odwzajemniona i trwała wiecznie.
Zazdrość ostrzega, stoi na straży związku, służy jego trwałości. Ale nadmiar zazdrości potrafi zabić największą miłość, choć początki wydają się zwykle niegroźne. Jak u Tomka i Beaty.
Gdyby Beata zdradzała męża, a przynajmniej interesowała się innymi mężczyznami, jego zazdrość byłaby zrozumiała. Mamy tu jednak do czynienia z wcale nierzadkim przypadkiem zazdrości, która karmi się jedynie podejrzeniami, a te nie giną wraz z brakiem dowodów na to, że są uzasadnione. Tomek kontroluje Beatę na każdym kroku, w swoim poczuciu uniemożliwia jej zdradę, ale czy to znaczy, że zapobiega jej pragnieniom? A co się dzieje wtedy, gdy on jest w pracy? Co się dzieje, gdy wyjeżdża w delegację? Mężczyzna męczy się podejrzeniami i zaostrza środki kontroli. Wraca do domu wcześniej, niż zapowiedział, czatuje na Beatę pod pracą, chce widzieć, z kim wychodzi. Oddycha z ulgą, ale wkrótce znów zaczyna się dręczyć, szuka dowodu jej winy, jakby to zdrada mogła przynieść mu ulgę.
Paweł nie może znieść poczucia niepewności, odkąd jego dziewczyna, Monika, wyjechała na studia do Madrytu. Chłopak ma świadomość, że problem tkwi w nim, nie w Monice. Zawsze był zazdrosny, jego zazdrość zniszczyła już dwa związki, teraz niszczy trzeci. Wydzwania do Moniki 10 razy dziennie, każe się jej rozliczać z każdej godziny. W przypływie szlachetności sam zachęca, żeby się z kimś spotkała, doskonaliła język w kontakcie z ludźmi, ale gdy nie ma jej na Skypie, oddaje się bolesnym fantazjom. Co teraz robi, gdzie jest, może kogoś poznała? Pojechał do niej znienacka, była sama w mieszkaniu, odetchnął z ulgą i spędzili razem tydzień. Po powrocie męka zaczęła się na nowo.
– Co mam robić? – Paweł czuje się bezradny wobec swoich uczuć. – Wciąż porównuję się z innymi facetami, wydaję się sobie gorszy od nich wszystkich, jestem pewien, że ona to w końcu odkryje, czemu miałaby chcieć być ze mną?
Paweł płacze, choć wie, że to mężczyznom nie przystoi. Jego ojciec też był mazgajem, jak sam o nim mówi. Może dlatego porzuciła go żona? Ojciec nigdy się z tego nie podniósł. Zostali sami, mama brała czasem Pawła do siebie, ale gdy w jej życiu pojawiał się nowy mężczyzna, syn przeszkadzał, oddawała go ojcu. Paweł, choć wie, że to nie ma nic wspólnego z Moniką, jednak wciąż podejrzewa ją o zdradę. W końcu postanawia z nią zerwać. – Najpierw muszę uporać się ze sobą – stwierdza z bólem.
Gdyby umieli to stwierdzić inni zazdrośnicy, nie zamienialiby życia swoich rodzin w piekło. Niestety. Wielu z nich zamiast pracować nad sobą, woli zmniejszać swój niepokój, wciąż zwiększając kontrolę nad partnerką.
Gdy patrzymy przez pryzmat podejrzliwości, świat nabiera nowych znaczeń. Każde zachowanie partnerki podlega interpretacji: nie chce ze mną rozmawiać, bo myśli o innym. Chce rozmawiać, jest miła i czuła – próbuje ukryć to, że myśli o innym. Niemal każde zachowanie wzmaga czujność i wymaga zwiększenia kontroli. Brak dowodów w niczym nie przeszkadza.
Niezliczone ofiary zazdrości padają na polu bitwy, która z miłością ma niewiele wspólnego. Zazdrość jest główną przyczyną przemocy fizycznej w małżeństwie. Wszystkie inne powody razem wzięte nie mogą się z nią równać! Spośród 60 maltretowanych kobiet, badanych w ośrodku dla ofiar przemocy w Północnej Karolinie, 57 stwierdziło, że ich partnerzy są tak zazdrośni, że każde wyjście kobiet z domu kończy się oskarżeniami o niewierność i przemocą fizyczną.
Zazdrość doczekała się wielu definicji naukowych. Mowa w nich o tym, że to reakcja na zagrożenie związku, który jest dla danej osoby wartością i w który wiele zainwestowała. Zazdrość motywuje do zachowań mających przeciwdziałać zagrożeniu, a więc pełni funkcję chroniącą związek i właśnie po to w procesie ewolucji powstała. Dlaczego zatem to uczucie tak często niszczy związek? David M. Buss, psycholog ewolucyjny, autor książki „Zazdrość – niebezpieczna namiętność” wyjaśnia to za pomocą teorii mniejszego zła. Błąd polegający na niezauważeniu oznak zdrady pociągał za sobą większe koszty w postaci wydatkowania energii na opiekowanie się cudzymi dziećmi niż błąd polegający na niesłusznych podejrzeniach o zdradę. Ewolucyjnie uzasadniona skłonność do nadmiernej zazdrości nie pojawia się jednak bez powodu. Predysponuje do niej niskie poczucie własnej wartości, traumatyczne wydarzenia z przeszłości – zdrada czy porzucenie, wysoki poziom lęku, zaburzenia erekcji, różnica w atrakcyjności partnerów. Wierność czy niewierność partnerki nie ma tu większego znaczenia.
Kontrola seksualności kobiet wpisana jest w patriarchat od wieków. Jeszcze dziś zdrada kobiety w krajach islamskich to plama na honorze mężczyzny – tak poważna, że jedynie zamordowanie żony może ten honor oczyścić. Aż do roku 1974 w stanie Teksas zabójstwo niewiernej żony nie podlegało karze, jeśli zostało dokonane, nim osoby zamieszane w akt cudzołóstwa opuściły miejsce zbrodni.
Zabicie kochanków, zanim wyszli z łóżka, nie było przestępstwem również w prawie angielskim, gdyż „nie można sobie wyobrazić większej prowokacji niż cudzołóstwo”.
I to wszystko w imię miłości!