Filozoficzno-refleksyjna poezja Wisławy Szymborskiej jest trafnym komentarzem otaczającej ją (i nas) rzeczywistości. W swojej twórczości artystka nie pominęła też jednego z najsilniejszych uczuć – miłości. Jak o niej pisze? Publikujemy wiersze Wisławy Szymborskiej o miłości w najróżniejszych odcieniach.
W wieku 25 lat Wisława Szymborska wyszła za mąż za Adama Włodka, jednak prawdziwą miłością jej życia okazał się wybitny pisarz Kornel Filipowicz. Z mężem rozwiodła się w 1954 roku, z Kornelem zaś związała w 1967. Nigdy razem nie zamieszkali ani nie zawarli związku małżeńskiego, jednak przeżyli wspólnie 23 lata. Rozdzieliła ich jego śmierć. Szymborska nie mówiła zbyt wiele o ich relacji. Tak jak nie pisała zbyt wiele o miłości. Przynajmniej pozornie. Mówi się, że miłość nie była dominującym tematem jej poezji, jednak w wielu wierszach jest ona obecna, daje o sobie znak, a często jest po prostu pretekstem do snucia rozważań na temat życia, oczywiście z dystansem i ironią. Jednak nie jest to miłość rodem z literatury sentymentalna. Miłość Wisławy Szymborskiej ma wiele odcieni. Artystka przygląda jej się z zaciekawieniem jej i temu, jak wpływa – jej początek, trwanie i koniec – na ludzi i ich relacje.
– U Szymborskiej miłość jako fenomen wyłączony z czasu ma być wieczna, ale temu przeczy zwykła dramaturgia życia. […] W wierszach Wisławy Szymborskiej powtarzają się sytuacje spotkania, w których oswajanie przestrzeni międzyludzkiej i potrzeba bliskości kontrastują z poetyckimi scenami odrzucenia, przerwania relacji, ucieczki od drugiego człowieka, toksycznej ciszy, jaka zapada między partnerami, która przypomina stan letargu bądź śmierci. Nic już nie zostanie naprawione ani wyjaśnione, a status jednostki samotnej w świecie tylko się utrwala, chociaż rozmowa wciąż jest podejmowana i przybiera wiele kształtów – mówił Wojciech Ligenza*, historyk sztuki, krytyk i eseista.
Nie znaczy to, że nie znajdziemy w jej poezji pięknych wersów o szczerej, wiecznej miłości. Wiersze Szymborskiej o miłości uwzględniają bowiem wszelkie jej warianty: pierwszą, dawną, obecną, szczęśliwą, przelotną, wieczną, radosną, wymagającą, niespełnioną czy zawiedzioną. Szymborska pisze zarówno o bezbronności zakochanych wobec świata – tego, jak codzienna rutyna i upływ czasu wpływają na to wielkie uczucie – jak i o tym, że – jak zauważył prof. Ligenza – choć wiele przypadków rozczarowuje, ten jedyny prowadzi ku miłości szczęśliwej. Niemniej wiele z jej utworów ukazuje kruchość i zawodność ludzkich więzi, a także rozstanie kochanków.
A jaką miłość wy odnajdujecie w jej poezji? Oto Wisława Szymborska – wiersze miłosne. Fragmenty 8 utworów podejmujących temat miłości na różne sposoby. Może zachęcą was, by sięgnąć po tomiki wierszy poetki i bliżej zapoznać się z jej twórczością?
„Miłość od pierwszego wierzenia”
Oboje są przekonani,
że połączyło ich uczucie nagłe.
Piękna jest taka pewność,
ale niepewność piękniejsza.
Sądzą, że skoro nie znali się wcześniej,
nic między nimi nigdy się nie działo.
A co na to ulice, schody, korytarze,
na których mogli się od dawna mijać?
Chciałabym ich zapytać,
czy nie pamiętają –
może w drzwiach obrotowych
kiedyś twarzą w twarz?
jakieś „przepraszam” w ścisku?
głos „pomyłka” w słuchawce?
– ale znam ich odpowiedź.
Nie, nie pamiętają.
[…]
„Perspektywa”
Minęli się jak obcy,
bez gestu i słowa,
ona w drodze do sklepu,
on do samochodu.
Może w popłochu
albo roztargnieniu
albo niepamiętaniu,
że przez krótki czas
kochali się na zawsze.
Nie ma zresztą gwarancji,
że to byli oni.
Może z daleka tak,
a z bliska wcale.
[…]
„Miłość szczęśliwa”
Miłość szczęśliwa. Czy to jest normalne,
czy to poważne, czy to pożyteczne –
co świat ma z dwojga ludzi,
którzy nie widzą świata?
Wywyższeni ku sobie bez żadnej zasługi,
pierwsi lepsi z miliona, ale przekonani,
że tak się stać musiało – w nagrodę za co? za nic;
światło pada znikąd –
dlaczego właśnie na tych a nie innych?
Czy to obraża sprawiedliwość? Tak.
Czy narusza troskliwie piętrzone zasady,
strąca ze szczytu morał? Narusza i strąca.
[…]
„Zakochani”
Jest nam tak cicho, że słyszymy
piosenkę zaśpiewaną wczoraj:
„Ty pójdziesz górą, ja doliną...”
Chociaż słyszymy – nie wierzymy.
Nasz uśmiech nie jest maską smutku,
a dobroć nie jest wyrzeczeniem.
I nawet więcej, niż są warci,
niekochających żałujemy.
[…]
„Jawność”
Oto my, nadzy kochankowie,
piękni dla siebie – a to dosyć –
odziani tylko w listki powiek
leżymy wśród głębokiej nocy.
Ale już wiedzą o nas, wiedzą
te cztery kąty, ten piec piąty,
domyślne cienie w krzesłach siedzą
i stół w milczeniu trwa znaczącym.
I wiedzą szklanki, czemu na dnie
herbata stygnie nie dopita.
Swift już nadziei nie ma żadnej,
nikt go tej nocy nie przeczyta.
[…]
„Klucz”
Był klucz i nagle nie ma klucza.
Jak dostaniemy się do domu?
Może ktoś znajdzie klucz zgubiony,
obejrzy go – i cóż mu po nim?
Idzie i w ręce go podrzuca
jak bryłkę żelaznego złomu.
Z miłością, jaką mam dla ciebie,
gdyby to samo się zdarzyło,
nie tylko nam: całemu światu
ubyłaby ta jedna miłość. […]
„Upamiętnienie”
Kochali się w leszczynie
pod słońcami fosy,
suchych liści i ziemi
nabrali we włosy.
Serce jaskółki,
zmiłuj się nad nimi.
Uklękli nad jeziorem,
wyczesali liście,
a ryby podpływały
do brzegu gwiaździście.
[…]
Odbicia drzew dymiły
na zdrobniałej fali.
Jaskółko, spraw, by nigdy
nie zapominali.
[…]
„Nic dwa razy”
[…]
Wczoraj, kiedy twoje imię
ktoś wymówił przy mnie głośno,
tak mi było, jakby róża
przez otwarte wpadła okno.
Dziś, kiedy jesteśmy razem,
odwróciłam twarz ku ścianie.
Róża? Jak wygląda róża?
Czy to kwiat? A może kamień?
[…]
*W. Ligenza, „Przy szczęśliwych finałach nie należy się upierać. Jak Szymborska pisała o miłości”, wyborcza.pl. [dostęp: 19.03.2024]. Cały tekst został wygłoszony przez prof. dr. hab. Wojciecha Ligęzę z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Senacie RP z okazji konferencji poświęconej 100. rocznicy urodzin poetki, 10 lutego 2023 r.