Co prawda XXI wiek wciąż trwa, ale amerykański dziennik „New York Times” postanowił podsumować pierwszych 25 lat w literaturze. Listę stu najważniejszych książek wydanych po 1 stycznia 2000 roku stworzyło ponad 500 pisarzy, poetów, krytyków literackich, tłumaczy, naukowców, dziennikarzy, wydawców oraz miłośników książek. Wśród nich są m.in. Stephen King, Karl Ove Knausgaard, Dua Lipa i Sarah Jessica Parker.
„Dla jednych najlepsza książka to po prostu ich ulubiona. Dla innych taka, która odciśnie piętno na kilku pokoleniach” – napisał w uzasadnieniu „New York Times”, podkreślając, że wszystkie osoby miały wolną rękę w wyborze i mogły wytypować 10 tytułów. Jedyny warunek – książki miały być ważne dla czasów, w których żyjemy, i mieć premierę w Stanach w ciągu ostatnich 25 lat. Ze stu książek, które powtarzały się najczęściej, stworzono listę.
I tak Sarah Jessica Parker wskazała na „Nasze małżeństwo” Tayari Jones o rasizmie, a Dua Lipa, która na co dzień prowadzi nawet własny klub książkowy – „Zaufanie” Hernana Diaza o samotności i kondycji ludzkiej egzystencji. Pisarz Nick Hornby, autor powieści „Był sobie chłopiec” (na podstawie której powstał scenariusz filmu z Hugh Grantem), wyróżnił powieść „Olive Kitteridge” Elizabeth Strout, która… zainspirowała scenariusz miniserialu o tym samym tytule. Główną rolę, nauczycielki matematyki, zagrała w nim Frances McDormand.
Stephen King z kolei głosował na „Sympatyka”, debiutancką powieść wietnamsko-amerykańskiego pisarza Viet Thanh Nguyena nagrodzoną Pulitzerem w dziedzinie beletrystyki w 2016 roku. Na jego liście jest też „Odruch serca” noblistki Toni Morrison.
Morisson to zresztą niejedyna laureatka literackiego Nobla, której książki znalazły się na liście „New York Timesa”. Oprócz niej są także dzieła Alice Munro, Svetlany Alexievich (literackiego Nobla dostała w 2015, na liście jest jej książka „Czasy secondhand. Koniec czerwonego człowieka” o pokoleniach doświadczonych komunizmem”) i Jona Fossego, który literackiego Nobla odbierał niedawno, bo w ubiegłym roku. Jego „Drugie imię. Septologia 1–2” jest jedną z najdłuższych na liście – liczy aż 700 stron. Najkrótsza ma zaledwie 130 stron. To „We the Animals” Justina Torresa o trzech braciach mieszanej rasy zmagających się z traumami swoich rodziców i swoimi własnymi.
Najwięcej na liście jest powieści fikcyjnych, ale nie brakuje też tytułów o polityce („Wyniosłe wieże. Al-Kaida i atak na Amerykę” Lawrence’a Wrighta), problemach społecznych (poruszająca opowieści o ludziach pracujących za mniej niż średnia krajowa „Za grosze. Pracować i (nie)przeżyć” Barbary Ehrenreich) oraz o rewolucji naukowej („Straszliwa zieleń” Benjamína Labatut). Są też książki uchodzące już za kultowe, m.in. zaliczona przez magazyn „Time” do stu najważniejszych książek stulecia „Cesarz wszech chorób. Biografia raka” Siddhartha Mukherjee o historii nowotworów, a także poruszający esej Joan Didion „Rok magicznego myślenia”, w którym opisała ona szok i rozpacz po niespodziewanej śmierci męża i chorobie córki (zmarła kilka tygodni przed premierą).
Rekordzistką na liście jest Elena Ferrante. Wśród 100 najlepszych książek XXI wieku są aż trzy napisane przez nią powieści: „Czas porzucenia”, „Historia zaginionej dziewczynki” i „Genialna przyjaciółka”. Doceniono też dwa literackie dzieła Zadie Smith („O pięknie” i „Białe zęby”) oraz Alice Munro („Kocha, lubi, szanuje…” i „Uciekinierka”). Co ciekawe, pozycji Munro w rankingu „New York Times” nie zaszkodziło niedawne szokujące wyznanie jej córki, która ujawniła, że była wykorzystywana seksualne przez męża pisarki, a ta przez lata przymykała oczy na ten fakt.
10) „Gilead”, Marilynne Robinson (2004, wyd. Prószyński Media)
Nazywana „powieścią o złamanym sercu Ameryki” „Gilead” jest pierwszą częścią sagi autorstwa Marylinne Robinson – królowej amerykańskiej literatury pięknej i ulubionej pisarki Baracka Obamy. „Gilead” to pożegnalny list kalwińskiego pastora, wielebnego Johna Amesa z miasteczka Gilead w stanie Iowa, do jego siedmioletniego syna z drugiego małżeństwa. Opisuje on w nim swoje przemyślenia i wartości, którymi jego syn powinien kierować się w przyszłości. Recenzenci piszą, że to „uniwersalna medytacja nad człowieczeństwem, która inspiruje czytelnika do zastanowienia się nad siłą wypowiadanych słów”.
9) „Nie opuszczaj mnie”, Kazuo Ishiguro (2005, Wydawnictwo Albatros)
Książka laureata Nagrody Nobla w 2017 roku w dziedzinie literatury to opowieść o uczniach ekskluzywnej, wręcz idyllicznej angielskiej szkoły z internatem na prowincji, którzy zaczynają odkrywać przerażającą prawdę: w przyszłości mają zostać dawcami organów, do czego zresztą są przygotowywani właśnie podczas pobytu w szkole. To historia o tym, że nawet najbardziej perfekcyjna fasada nosi jakąś skazę. „Sercem tej pięknej książki nie jest satyra społeczna, ale głębokie współczucie” – argumentowała wybór redakcja „New York Times”.
8) „Austerlitz”, W.G. Sebald (2001, wyd. Ossolineum)
Kilka tygodni po premierze tej książki jej autor zmarł przedwcześnie na wrodzoną wadę serca. „New York Times” nazwał więc „Austerlitz” jego łabędzim śpiewem. To historia człowieka ocalałego z transportu w ogarniętej wojną Pradze, który wychowany przez rodzinę walijskich protestantów w dorosłym życiu rozpoczyna poszukiwania własnej tożsamości. „Podobnie jak paryski dworzec kolejowy o tej samej nazwie książka jest cudem eleganckiej konstrukcji” – uzasadniała redakcja.
7) „Kolej podziemna”, Colson Whitehead (2016, Wydawnictwo Albatros)
Jedna z kilku książek na liście poruszających temat niewolnictwa (i podobno ulubiona powieść Baracka Obamy i Oprah Winfrey). „Kolej podziemna – jak napisano – płynnie łączy historię, horror i fantasy z filozoficznymi spekulacjami i krytyką kulturową, aby opowiedzieć przepełnioną grozą opowieść o dziewczynie, Corze, która podąża tajemniczą ścieżką swojej matki, Mabel – jedynej osoby, o której wiadomo, że uciekła z plantacji Randall”. „Ledwo mogłam przebrnąć przez tę brutalną powieść. Ale też nie mogłem jej odłożyć” – uzasadniała swój wybór amerykańska historyczka Tiya Miles, autorka książki „Wszystkie rzeczy na drogę. Dzieje worka Ashley, dziedzictwa jej czarnych potomkiń”.
6) „2666”, Roberto Bolaño, (2008, nie ukazała się w Polsce)
Wydana po śmierci autora książka, jak pisze „New York Times”, „podzielona jest na pięć luźno powiązanych ze sobą części śledzących losy postaci, które z różnych powodów przyciąga fikcyjne meksykańskie miasto Santa Teresa: grupy naukowców mających obsesję na punkcie mało znanego powieściopisarza, zrzędliwego profesora filozofii, zakochanego policjanta i amerykańskiego reportera prowadzącego śledztwo w sprawie seryjnych morderstw kobiet”. „Powieść Bolaño jest głęboka, tajemnicza, pełna i przyprawiająca o zawrót głowy: czytając ją, przechodzisz od uczucia obserwatora tornada do uczucia porwania przez wir, a w końcu zaczynasz podejrzewać, że sam możesz być tornadem” – napisano.
5) „Korekty”, Jonathan Franzen (2001, wyd. Sonia Draga)
„New York Times” napisał, że to „historia o kobiecie ze Środkowego Zachodu, Enid Lambert, która jest zdeterminowana, aby sprowadzić trójkę swoich dorosłych dzieci do domu na to, co może być ostatnim Bożym Narodzeniem ich ojca, dotyka wszystkiego, od yuppie, przez kulturę kulinarną, po nieokiełznaną gospodarkę Europy Wschodniej po upadku komunizmu – ale zawsze trzymają ją razem więzy rodzinne”. „Wspaniała, poruszająca, często bardzo zabawna powieść dotrzymywała mi towarzystwa, kiedy najbardziej go potrzebowałem” – dodał powieściopisarz Chris Bohjalian, autor książki „Stewardesa”.
4) „Znany świat”, Edward P. Jones (2003, wyd. Sonia Draga)
Ta błyskotliwa opowieść, której akcja rozgrywa się na plantacji niewolników w Wirginii w epoce przedwojennej, zostaje – jak argumentował w uzasadnieniu Dwight Garner, wieloletni krytyk „New York Times” – z czytelnikiem na długo.
3) „W komnatach Wolf Hall”, Hilary Mantel (2009, wyd. Sonia Draga)
Ta nagrodzona najbardziej prestiżowymi literackimi nagrodami (m.in. Nagroda Bookera) powieść o Anglii z czasów Henryka VIII, walce pomiędzy Kościołem a Koroną i Tomasie Cromwellu – idealiście i oportuniście była pierwszą wskazaną przez pisarza Lva Grossmana. „Trudno było wybrać książki do mojej listy, ale pierwszym i najłatwiejszym wyborem, którego dokonałem, była »W komnatach Wolf Hall«” – napisał.
2) „The Warmth of Other Suns”, Isabel Wilkerson (2010, nie ukazała się w Polsce)
„Intymna, poruszająca, skrupulatnie udokumentowana i obalająca mity książka Wilkerson szczegółowo opisuje Wielką Migrację Czarnych Amerykanów z Południa na Północ i Zachód w latach 1915–1970. Jest jednym z najważniejszych i najbardziej pasjonujących dzieł historycznych” – uzasadniono.
1) „Genialna przyjaciółka”, Elena Ferrante (2012, wyd. Sonia Draga)
Pierwszy z czterech tomów neapolitańskich powieści Ferrante o dwóch dorastających w biednej, pełnej przemocy dzielnicy Neapolu dziewczynach. „Czytanie tej bezkompromisowej, niezapomnianej powieści jest jak jazda na rowerze po szutrze: jest szorstka, śliska i nerwowa jednocześnie” – napisał w uzasadnieniu „New York Times”. Warto dodać, że na podstawie książki w 2018 roku HBO nakręciło serial o tym samym tytule.