Działać skutecznie, osiągać cele. A jednocześnie pielęgnować spokój i radość, głębokie związki z innymi. W jaki sposób połączyć te jakości; wzmacniać wewnętrzną siłę i spójność? Przeprowadzono mnóstwo badań na ten temat. To dobre nawyki stanowią różnicę w jakości naszego życia. Mistrzostwo jest nawykiem.
Ani dnia bez kreski – mówili mi malarze. Ani dnia bez napisania kartki tekstu – to pisarze i dziennikarze. Ani dnia bez ćwiczeń przy drążku – baletnice. Mistrzostwo osiąga się wytrwałym szlifowaniem umiejętności, talentu i pasji, zapewniali mistrzowie, z którymi robiłam wywiady w ciągu ostatnich dwudziestu kilku lat. Mistrzostwo zawodowe, ale i mistrzostwo życia. Jesteśmy tym, co w swoim życiu powtarzamy. „Doskonałość nie jest jednorazowym aktem, lecz nawykiem”, pisał Arystoteles. Pomocna może być tu metafora natury, gospodarstwa rolnego, w którym najpierw trzeba posiać, aby zebrać plon. Jesteśmy częścią natury, podlegamy takim samym jak ona pierwotnym cyklom. Jest taka stara maksyma: „Siej myśl – zbieraj działanie. Siej działanie – zbieraj nawyk. Siej nawyk – zbieraj charakter. Siej charakter – zbieraj los”. Co siejemy? Jakie nawyki wzmacniamy? Jaki charakter kształtujemy? Bo tu chodzi o charakter – mocny i dobry. Nie o osobowość, wizerunek. Łatwo się pomylić.
Stephen R. Covey, autor bestsellerowej pozycji „7 nawyków skutecznego działania”, zaczyna od tego podstawowego rozróżnienia – charakter to nie osobowość. Żyjemy w czasach kultu osobowości, którą można kształtować poprzez szybkie techniki wpływania na innych i strategie władzy: jak mówić, jak się zachowywać, aby dopiąć swego. Rozsądek podpowiada, aby wątpić w głębszy sens takich praktyk. Przypomina się znane powiedzenie: To, kim jesteś, krzyczy tak bardzo, że nie słyszę, co mówisz.
Dobra wiadomość jest taka, że wiemy już – na podstawie rozwijającej się przez dziesiątki lat wiedzy psychologicznej i badań nad optymalnym kierunkiem wewnętrznego rozwoju – że można kształtować nawyki, które stają się nasionami szczęśliwego, spełnionego życia. Kiedy ćwiczymy coś dzień po dniu przez miesiąc, utrwalamy w sobie nawyk robienia tego. Zmieniają się połączenia neurologiczne w mózgu, a czynność ta dosłownie zapisuje się w komórkach ciała czy – jak potocznie mówimy – wchodzi w krew. Wiemy już, jakie nawyki warto kształtować. Covey pisze o siedmiu absolutnie podstawowych. Trzy pierwsze dotyczą kształtowania mocy wewnętrznej, trzy kolejne – mocy współdziałania z innymi. Siódmy – samoodnowy. Zaczynamy od nawyku proaktywności. Jego sens jest prosty, sprowadza się ni mniej, ni więcej tylko do stwierdzenia, że każdy z nas jest odpowiedzialny za własne życie. Znaczy to, że między bodźcem a reakcją zawsze istnieje przestrzeń naszej wolności, i tylko od nas zależy, jak zareagujemy na to, co się dzieje. Rani nas nie to, co nam się przytrafia, lecz nasza reakcja na zdarzenie. Najcięższe doświadczenia mogą być tyglem, w którym hartuje się nasza siła.
Ćwiczenie nawyku proaktywności zaczynamy od zauważania tego, co mówimy. „Och, gdybym tylko…”, „gdybym była młodsza, zdolniejsza…”, „no cóż, muszę…”. Staramy się zatrzymać gdybanie, obwinianie i osądzanie siebie i innych, rozprawianie o słabościach i wadach. Podejmujemy zobowiązania i wywiązujemy się z nich. Gdy zorientujemy się, że widzimy problem „na zewnątrz”, przypominamy sobie, że… właśnie takie myślenie jest problemem. Jeśli ćwiczymy naszą mikroskopijną wolność dzień po dniu, zwiększamy ją pomału. Ale jeśli nie robimy tego, zanika; znów jesteśmy we władzy opinii innych, stereotypów, wzorców kultury, płytkich przyjemności i uzależnień.
Rezygnowanie z głęboko zakorzenionych skłonności, takich jak odkładanie spraw na później, niecierpliwość, osądzanie, wymaga zaangażowania. Co sprawia, że się angażujemy?
Idę na pogrzeb bliskiej mi kobiety. Zbliżam się do kościoła, wchodzę do środka, widzę trumnę, a wokół niej ludzi – rodzinę zmarłej i przyjaciół. Podchodzę do trumny, zaglądam do środka i nagle… staję twarzą w twarz ze sobą! To ja leżę w tej trumnie! Za chwilę ci, którzy przyszli na mój pogrzeb, pożegnają mnie, mówiąc, jaką byłam żoną, matką, siostrą, córką, przyjaciółką; jakim byłam człowiekiem. Słucham uważnie. Co słyszę? Co chciałabym usłyszeć?
Drugi nawyk to – zaczynaj z wizją końca. Wyobrażanie sobie własnego pogrzebu jest otrzeźwiające i orzeźwiające; jest punktem odniesienia, według którego będziemy oceniać wszystko inne. Jeśli głęboko zastanowimy się, co chcielibyśmy usłyszeć na własnym pogrzebie, znajdziemy swoją definicję szczęścia i sukcesu. Skoro wiemy, co jest dla nas najważniejsze, i mamy tę wizję w głowie, możemy codziennie robić to, co naprawdę się liczy. Zaczynanie z wizją końca opiera się na założeniu, że wszystko tworzy się dwa razy – najpierw w umyśle – to pierwszy proces tworzenia, potem fizycznie – to drugi proces. Kim więc chcę być i co chcę robić? Spróbujmy sporządzić na piśmie deklarację własnej misji, osobistą konstytucję, i czytać ją codziennie przez miesiąc. I obserwujmy, jak zmieniają się uczucia, zachowania, styl bycia; jak niepostrzeżenie zmienia się nasze życie.
Wymień jedną czynność, którą mogłabyś robić, a nie robisz, na co dzień, a co kolosalnie poprawiłoby twoje relacje z bliskimi? Co dałoby podobne rezultaty w życiu zawodowym? Trzeci nawyk to „robienie najpierw tego, co najważniejsze”. Covey powołuje się na badania dotyczące „wspólnego mianownika sukcesu”. Okazuje się, że tych, którzy osiągnęli sukces, łączy nie ciężka praca, szczęście czy odpowiednie stosunki – choć te sprawy są ważne – ale nawyk działania w zgodzie z priorytetami. Ludzie sukcesu rzeczy najważniejsze wykonują w pierwszej kolejności. Żadne impulsy, płytkie pragnienia czy chwilowe nastroje nie są w stanie tego zmienić. Gorące wewnętrzne „tak!” pozwala powiedzieć „nie” wszystkiemu innemu.
Nawyki czwarty, piąty i szósty dotyczą satysfakcjonujących relacji z ludźmi, skutecznej komunikacji, współdziałania, rozwijania myślenia w kategoriach: „wygrana – wygrana”, empatycznego słuchania, ćwiczenia postawy „najpierw staram się zrozumieć, dopiero potem dążę do tego, by być zrozumianą”. Cierpliwości, otwartości.
Nawyk siódmy to nawyk troski o samoodnowę we wszystkich wymiarach naszego życia – fizycznym, intelektualnym, emocjonalnym i duchowym. Potrzebujemy systematycznie, wciąż i wciąż, zgłębiać naturalne prawa rozwoju i wzrostu, którym podlegamy. Czasami będziemy popełniać błędy, pisze Covey, być może czasem poczujemy się zażenowani. Jednak zauważanie codziennych zwycięstw – choćby na początku niewielkich – wzmocni naszą motywację. Rezultaty przyjdą na pewno. Siejemy ziarno, cierpliwie je pielęgnujemy, wyrywamy chwasty. Cieszymy się wzrostem i rozkwitem, a w końcu niezrównanym, wybornym smakiem owocu spójnego i efektywnego życia. Nie ma lepszej inwestycji.