Wybitny polski artysta Bogusław Schaeffer był na swój sposób twórcą totalnym. Wyprzedzał swoje czasy i eksperymentował. Działał wszechstronnie i wielowymiarowo. Zaskakiwał. Stefan Kisielewski określił go „ojcem nowej muzyki w Polsce”, Tomasz Stańko „synonimem awangardy muzycznej”, a profesor Richard Demarco „Leonadrem da Vinci XXI wieku”.
Profesor Bogusław Schaeffer był jednym z najbardziej intrygujących współczesnych artystów, prawdziwym człowiekiem renesansu, humanistą, przedstawicielem powojennej awangardy, a także cenionym teoretykiem i krytykiem muzycznym, którego liczne fascynacje wzajemnie się przenikały. Interesował się muzyką, literaturą, filozofią, teatrem, sztukami plastycznymi, a także pedagogiką, publicystyką i reżyserią, a jego wszechstronną twórczość artystyczną ciężko ująć w ramy.
Był genialnym kompozytorem i dramaturgiem, cenionym filozofem i muzykologiem, znawcą nowych prądów i tendencji w muzyce, wydawcą, przez wiele lat koncertującym pianistą, znakomitym pedagogiem, a w wolnych chwilach również grafikiem, reżyserem teatralnym i sporadycznie aktorem. Był twórcą totalnym, wielowymiarowym, jednym z najoryginalniejszych i najciekawszych w dziejach polskiej kultury i awangardy w sztuce. Miał niewyczerpaną inwencję twórczą, a jego niezwykłe dokonania są nieskończonym źródłem inspiracji dla kolejnych pokoleń.
Bogusław Schaeffer urodził się 6 czerwca 1929 roku we Lwowie. Muzyką zaczął interesować się wcześnie. Najpierw uczył się gry na skrzypcach i teorii muzyki w Opolu, a później studiował kompozycję w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej w Krakowie. Jednocześnie podjął studia muzykologiczne na Uniwersytecie Jagiellońskim.
Pierwszą sztukę teatralną napisał w 1955 roku. Po ukończeniu nauki zajmował się nie tylko kompozycją, ale także muzykologią. Pracował w dziale muzycznym Polskiego Radia w Krakowie, Polskim Wydawnictwie Muzycznym, jako zastępca redaktora naczelnego „Ruchu Muzycznego” i wykładowca w Instytucie Muzykologii UJ. Prowadził też klasę kompozycji w Akademii Muzycznej w Krakowie oraz współpracował ze Studiem Eksperymentalnym PR w Warszawie. Był również redaktorem naczelnym periodyku „Forum Musicum”, a w 1970 roku otrzymał tytuł doktora nauk filozoficznych na UW.
Charakteryzowały go niezwykle rozległe zainteresowania twórcze, awangardowa postawa i kontrowersyjne poglądy estetyczne. Jako kompozytor wyróżniał się nowatorstwem warsztatu i śmiałością w eksperymentowaniu z nowymi formami, gatunkami i rodzajami muzyki. Lekceważył kanony stylistyczne, a nawet techniczne. Jako jeden z pierwszych polskich twórców zajął się muzyką elektroniczną, był również prekursorem teatru instrumentalnego w Polsce. Stworzył pierwszy polski happening muzyczny oraz jako pierwszy w Polsce podjął gatunek teatru instrumentalnego. Niemal w każdym swoim dziele Schaeffer rozwiązywał nowy problem kompozytorski, rzucając wyzwanie polskiemu środowisku muzycznemu i wzbudzając żywe dyskusje o podstawowych zagadnieniach nowej muzyki.
Schaeffer współpracował też z teatrami w Warszawie, Poznaniu, Wrocławiu i Łodzi. Jego sztuki reżyserowali m.in. Jan Machulski, Andrzej Domagalik, Krzysztof Miklaszewski, Karina Piwowarska czy Bogdan Cybulski. Odtwórcami postaci schaefferowskich dramatów byli natomiast m.in. Jan Peszek, Mikołaj i Andrzej Grabowscy, Jan Frycz czy Marek Frąckowiak.
Był również wybitnym teoretykiem nowej muzyki. Jego praca „Nowa muzyka. Problemy współczesnej techniki kompozytorskiej” pozostaje wciąż podstawowym źródłem teoretycznym w tej dziedzinie, a „Introduction to Composition” jest jedynym w światowej literaturze podręcznikiem kompozycji. Był także autorem książek z zakresu teorii i historii muzyki.
Prace Schaeffera od lat wywołują duże zainteresowanie i wzbudzają zazwyczaj ogromne kontrowersje. Jako artysta awangardowy, lekceważący kanony, często odosabniał się stylistycznie i technicznie. Stefan Kisielewski określił go „ojcem nowej muzyki w Polsce”. Znany, amerykański krytyk jazzowy Leighton Kerner uznał „Koncert jazzowy” Schaeffera za „najbłyskotliwszy utwór jazzowy od czasów Błękitnej Rapsodii George’a Gershwina”. Tomasz Stańko z kolei twierdził, że Bogusław Schaeffer to „wielka, charyzmatyczna postać awangardy muzycznej. Jej synonim”. Za wszechstronną twórczość prof. Richard Demarco nazwał go „Leonadrem da Vinci XXI wieku”, bowiem wyprzedzał swoje czasy, eksperymentował we wszystkich sferach, w których działał, a działał wszechstronnie, wielowymiarowo i zaskakiwał.
O swojej twórczości mówił: „Moje kompozycje dzielą się na utwory eksperymentalne, na utwory lżejsze, na utwory poważne i na utwory przyjemne, które miło się pisze, a które po prostu ładnie brzmią”. Odszedł w 2019 roku w wieku 90 lat w Salzburgu, gdzie mieszkał przez ostatnie lata życia.
Twórca, choć zyskał międzynarodową sławę i niewątpliwie przyczynił się do rozwoju polskiej kultury, wciąż jest mało znany w naszym kraju. Przybliżeniem jego artystycznej twórczości, nie tylko jako dramatopisarza, ale też kompozytora zajmuje się Fundacja Przyjaciół Sztuk Aurea Porta, która od lat skupia się na promocji, archiwizacji i upowszechnianiu dorobku artystycznego Profesora. Od 2009 roku organizuje też cykliczny Festiwal Era Schaeffera, który jest zakorzeniony w Warszawie, ale jego odsłony mają miejsce także w różnych miastach w Polsce i na świecie.
Festiwal Era Schaeffera jest corocznym wydarzeniem kulturalnym, spotkaniem międzynarodowego środowiska artystycznego, które opiera się na realizacji pomysłu interdyscyplinarnego połączenia sztuk – teatru, tańca, muzyki, obrazu – wokół wybranych dzieł dramaturgicznych, muzycznych i filozoficznych Bogusława Schaeffera. Celem Festiwalu jest prezentacja twórczości muzycznej i dramaturgicznej Schaeffera. Projekt skupia artystów scen polskich i zagranicznych z różnych dziedzin sztuki.
Na przestrzeni kilkunastu lat [w tym roku mamy już 13. edycję Festiwalu – przyp. red.] zebrał znakomite grono artystów polskich i zagranicznych. Wśród nich znajdują się m.in. Orkiestra Amadeus, Urszula Dudziak, Michał Urbaniak, Włodek Pawlik, L.U.C., Janusz Radek i Marcin Wyrostek z zespołem, a także Valentina Pennino, Michael Patches Stewart, Jorgos Skolias i Nathan Davis. W aktorskiej obsadzie znaleźli się natomiast Marek Frąckowiak, Waldemar Obłoza, Lidia Bogaczówna, Marcel Wiercichowski, Lena Kowalska, a także Sean Palmer, Izabella Miko, Paul Outlaw czy Anthony Nikholchev. Gościem specjalnym na kilku Erach był prof. Richard Demarco.
Jest to multimedialny, audiowizualny, utrzymany w technice collage’u performance, w ramach którego twórcy wykorzystują szeroki wachlarz środków ekspresji artystycznej, łączą różne dziedziny sztuk oraz otwartą formę przedstawienia i interakcję z publicznością. To prawdziwy festiwal awangardy muzyczno-teatralnej, wyobraźni stymulowanej dźwiękiem, obrazem, ruchem i słowem. Odbywa się regularnie w sezonie jesiennym od 2009 roku w Warszawie oraz gościnnie w innych polskich miastach i za granicą.
XIII Era Schaeffera już 29 października 2021 roku w warszawskim Basenie Artystycznym – zapraszamy na spektakl pt. „Schaeffer Arts Fight”, który – jak zapowiada reżyser Maciej Sobociński – będzie energetyczną Walką o Sztukę z perspektywy dzieł Mistrza Schaeffera.
W grudniu 2021 roku rusza również projekt „Schaeffer – Norwid”: 21 grudnia odbędzie się spektakl online w reżyserii Magdaleny Piekorz i na podstawie jej scenariusza pt. „Schaeffer – Norwid. Dialog światów”. Dialog artystów i ich dzieł prowadzić będą Lidia Bogaczówna, Janusz Radek i Paweł Tomaszewski.