Psychologiczne etapy ciąży

B. Carmer i T. B. Brazelton, wybitni psychoterapeuci i lekarze pracujący z matkami małych dzieci i kobietami w ciąży wyodrębnili, na podobieństwo medycznych trymestrów, trzy psychologiczne etapy ciąży. Każdy z etapów charakteryzują inne przeżycia wynikające, m.in. z rozwoju dziecka i możliwości kontaktu z nim.

Pierwszy psychologiczny etap ciąży trwa od momentu zorientowania się przez kobietę, że jest w ciąży do około czwartego miesiąca. Według Brazeltona i Cramera głównym zadaniem tego pierwszego okresu jest akceptacja nowej sytuacji i zmian, jakie się pojawiają. Mogą one dotyczyć zarówno fizycznych symptomów ciąży, zmian w samopoczuciu, ale również tego, co dzieje się w świecie wewnętrznym kobiety.

W tym pierwszym okresie nawet osoby, które od dłuższego czasu starały się o dziecko, mogą, oprócz radości, odczuwać pewien niepokój. Po okresie euforii szybko pojawiają się rozważania, niepokoje związane z przyszłą odpowiedzialnością. Rodzice zadają sobie pytania: czy to na pewno dobry moment na ciążę, czy naprawdę chcę być matką/ ojcem, czy mogę skrzywdzić dziecko swoimi lękami albo negatywnymi myślami na jego temat? Pojawiają się również niepokoje, lęki dotyczące możliwości narodzin chorego dziecka. Te dylematy i niepokoje przeżywane w tym wczesnym okresie są zupełnie naturalne – chociaż myśli, które pojawiają się w tym okresie mogą wywoływać napięcie, być obciążające. Aż jedna na dziesięć kobiet doświadcza łagodnych do umiarkowanych objawów depresji. Objawy obniżonego nastroju mogą być stosunkowo trwałe lub też ulegać zmianom. Do powszechnych objawów należą trudności ze snem, zmiana wzorców odżywania, zmęczenie oraz utrata zainteresowania codziennymi aktywnościami, nasilone wahania nastroju. Wiele z objawów łagodnych stanów depresyjnych jest często mylonych z objawami ciąży. Niektórzy z psychologów, ale również lekarzy ginekologów uważają, że w niektórych przypadkach np. długo utrzymujące się wymioty lub nudności mogą być oznaką ambiwalencji, mieszanych uczuć związanych z ciążą.

II psychologiczny etap ciąży

Drugi psychologiczny etap ciąży zaczyna się wraz z pierwszymi odczuwanymi ruchami dziecka. Do tego momentu matka i dziecko, z perspektywy przeżyć matki, stanowią do pewnego stopnia jedno. Od około 16.-20. tygodnia ciąży obraz dziecka u matki zaczyna się stopniowo różnicować, postrzega ona rozwijające się dziecko, jako odrębną od siebie istotę. Wpływa to na postrzeganie dziecka: obraz dziecka, jaki ma matka staje się wysycony jej skojarzeniami, cechami, które przypisuje swojemu dziecku. Brazelton i Cramer podkreślają, że rodzice na początku ciąży nie znają swojego dziecka. Psychika nie toleruje jednak nieznanego, czujemy potrzebę oswajania nowych sytuacji poprzez przypisywanie im cech, charakterystyk, które wynikają w znacznej części z wcześniejszego doświadczenia. Podobnie dzieje się w okresie ciąży: rodzice czują potrzebę poznania dziecka.  Przypisują mu różne cechy, fantazjują na jego temat, a skojarzenia te mogą w dużym stopniu być związane z ich historią.

Co ciekawe, badania pokazują, że obraz nienarodzonego dziecka u matki dynamicznie zmienia się w okresie ciąży. Według badań Ammanitiego (1991), Fava-Viziello, Antonioli, Cocci, Invernizzi (1993) fantazje matki na temat dziecka są najbardziej wysycane pozytywnymi wyobrażeniami koło 7. miesiąca ciąży. Kobiety wyobrażają sobie swoje dziecko jako „idealne”. Cechy, które mu przypisują często bardziej odpowiadają zachowaniu 3-miesięcznego niemowlęcia niż noworodka. Po 7. miesiącu ciąży te same kobiety, które wcześniej idealizowały dziecko, podają istotnie mniej pozytywnych określeń. Ten idealny obraz dziecka, jaki dominuje między czwartym a siódmym miesiącem ciąży „rozmywa” się. Badacze traktują to jako ważny czynnik adaptacyjny, przygotowujący na spotkanie z realnym dzieckiem.

W okresie ciąży aktywność i zainteresowania kobiety w coraz większym stopniu kierują się ze świata zewnętrznego do wewnątrz. Jak pisze D.W. Winnicott kobieta zaczyna być przekonana, że „pępek świata znajduje się właśnie w jej ciele”. Może towarzyszyć temu duma, poczucie zasługiwania na szacunek, wyjątkowe traktowanie.

Naturalna bariera antystresowa

W tym okresie ciąży badacze z kręgu biopsychologii zaobserwowali niesamowity fenomen. Kobiety w drugim trymestrze ciąży, w sytuacji eksperymentalnej, słabiej reagowały na bodźce stresowe! Te same kobiety w pierwszym trymestrze ciąży nie różniły się jednak swoimi reakcjami od osób nie będących w ciąży. Co takiego się dzieje? Jak można to rozumieć? Utrzymujący się przez dłuższy okres czasu silny stres może wpłynąć na rozwijające się dziecko. Silny stres matki związany jest np. z niską masą urodzeniową dziecka lub jego przedwczesnymi narodzinami. Można więc postawić hipotezę, że – do pewnego stopnia – organizm kobiecy ewolucyjnie wyposażony jest w możliwości redukowania odpowiedzi stresowej na bodźce stresowe dochodzące z zewnątrz. Jest to mechanizm chroniący zarówno kobietę, jak i jej dziecko przed emocjami, które nie są im w tym okresie potrzebne.

Dalsza część artykułu na stronie .