Jak zadbać o klarowny umysł i większą obecność w danej chwili? Wyjaśnia Rafał Becker, specjalista w zakresie TMC

Według medycyny zachodniej śledziona to ważny narząd, który filtruje krew i wspiera naszą odporność. Jeśli jednak dojdzie do jej uszkodzenia lub poważnego urazu, lekarze usuwają śledzionę, bo bez niej organizm też sobie poradzi. Za to dla Chińczyków jest centrum, które czuwa nad tym, aby pozostałe organy miały się dobrze.
Według Chińczyków system Śledziony reguluje związek pomiędzy Sercem i Nerkami, ponieważ jest w połowie drogi między nimi. Jako że znajduje się w centralnej części ciała, jest ośrodkiem tzw. centralnej energii qi (Zhong qi), która odpowiada za utrzymywanie organów wewnętrznych na właściwym miejscu. Jej praca daje podstawę do produkcji krwi. Qi Śledziony utrzymuje krew w obrębie naczyń, dlatego jej osłabienie może być przyczyną krwotoków lub wynaczynień do tkanek. W tym miejscu chciałbym przypomnieć, że systemy Narządów w medycynie chińskiej to nie to samo co znane nam pojedyncze organy, ale wielowymiarowy twór, który rozpatrujemy z trzech poziomów: fizycznego, witalnego i z poziomu umysłu, obejmującego aspekt mentalny i emocjonalny. System Śledziony nie jest tu wyjątkiem.

Z punktu widzenia Tradycyjnej Medycyny Chińskiej nie ma takiego systemu Narządów, bez którego moglibyśmy przeżyć. Na przykład system Śledziony w wymiarze fizycznym odpowiada za transformowanie i absorpcję, czyli przyswajanie pożywienia oraz współprodukcję krwi. Patrząc na ten proces z punktu widzenia medycyny zachodniej, musielibyśmy, obok śledziony, wymienić jeszcze jelito cienkie i grube, trzustkę i wątrobę.

A w wymiarze mentalnym?
W TMC Śledziona jest powiązana z Wilgocią: na poziomie fizjologicznym Wilgoć wpływa na prawidłowe nawilżenie ciała poprzez produkcję cennych płynów, zaś patologicznie oznacza brak transformacji płynów, co powoduje ich stagnację i może prowadzić do nadwagi. Z kolei aspekt mentalny Śledziony nazywamy Yi, co oznacza pełną obecność w danej chwili i niepozwalanie umysłowi na błądzenie myślami, gdyż system Śledziony powiązany jest z myśleniem. Nawet w języku polskim mówimy, że „musimy coś przetrawić”, czyli właśnie przemyśleć.

Czym jest Yi?
W medycynie chińskiej Yi związane jest z elementem ziemi, a Chińczycy tłumaczą je jako „intencję” lub „zamiar”. Jego siedzibą jest Śledziona. Yi jest blisko spokrewnione z myśleniem, ale pojawia się przed rzeczywistym formowaniem się myśli i idei. Możemy powiedzieć, że wyznacza kierunek myślenia, jednocześnie pozostając w stanie świadomości, który nie pozwala na rozmyślania. W tym kontekście Yi jest zwykle używane w sztukach walki i medytacji do skupienia umysłu na konkretnym działaniu lub jego braku. To nie jest koncentracja, ale pełna obecność w teraźniejszej chwili, bez przestrzeni na kontemplacje. Śledziona odżywia Serce i powinna pozostać z nim w harmonii. Yi wspiera Serce – Umysł – i potrafi ocenić, co warto zaprezentować umysłowi w formie myśli i idei.

Czy dobrze rozumiem, że Yi jest synonimem jasności myślenia?
Upraszczając, można tak na to spojrzeć, choć jest to, według nauk płynących z chińskich klasycznych tekstów medycznych, pojęcie o wiele bardziej skomplikowane. Dla łatwiejszego zrozumienia powiedziałbym, że Yi oznacza jasność umysłu, która wynika z pełnej obecności w danej chwili.

Mało kto z nas pozostaje jednak w skupieniu i klarowności myśli. Mamy tendencje do zamartwiania się i przesadnego analizowania.
Tak jak ziemia przyjmuje zasiane ziarna, umożliwiając ich rozwój, tak i Śledziona otrzymuje esencję z pożywienia, aby odżywić ciało, a umysł otrzymuje myśli lub idee i obraca nimi, oceniając ich wartość, trawiąc to, co użyteczne, i odrzucając to, co niepotrzebne. Podobnie jak na poziomie fizycznym Śledziona wraz z kontrolą smaku umożliwia rozróżnienie, które pokarmy są dla nas dobre, a które nie – tak samo element ziemi ułatwia rozróżnianie koncepcji, pomysłów i intencji poprzez proces myślenia.

Jak wiemy, ruchem naturalnym Ziemi jest rotacja. I na poziomie mentalnym jest analogicznie: proces myślenia zachodzi poprzez obracanie rzeczy w umyśle, ale jeśli dojdzie do jego zahamowania, mogą pojawić się obawy, niepokoje, a nawet obsesje.

Co może zakłócić taki swobodny przepływ myśli?
Nasze myślenie powinno przekładać się na konkretne decyzje i czyny. Jeśli utykamy w samym procesie, który staje się coraz bardziej zagmatwany i nie przekłada się na konkretne działania, z punktu widzenia medycyny chińskiej jest to patologia, czyli zaburzenie.

Ale kto z nas tego nie zna: niepokój z tendencją do wybiegania myślami w przód, wyobrażanie sobie różnych wersji wydarzeń? Z jednej strony to umiejętność, która pozwala przepracować potencjalne scenariusze wydarzeń, a dzięki temu planować, marzyć, kontemplować i analizować. Z drugiej – niesie ryzyko, że wpadniemy w ruminacje, a obsesyjne myślenie doprowadzi do nadmiernych napięć w ciele i stanów lękowych.
Tak, kompulsywne obracanie rzeczy w umyśle powoduje zapętlenie qi w środkowym ogrzewaczu, czyli środkowej części ciała związanej ze Śledzioną, co może mieć wpływ na trawienie, ale także przeszkadza w komunikacji pomiędzy Sercem a Nerkami, zwiększając poziom niepokoju. Nawet uczucie motyli w brzuchu, które w naszej kulturze jest synonimem zakochania, w omawianym kontekście określa rodzaj zablokowania lub zapętlenia qi. Obawy i niepokoje wpływają na apetyt i zdolność asymilacji składników odżywczych. Stąd osoby, które mają w życiu zbyt wiele zmartwień, mogą być wychudzone lub odwrotnie – zajadają stres, doprowadzając do wyniszczenia ciała poprzez nadwagę.

Z punktu widzenia medycyny chińskiej nadprogramowe kilogramy zalicza się do patologii, czyli zaburzeń w systemie funkcjonowania Śledziony. Oczywiście lekarze medycyny chińskiej zostawiają tu dużo przestrzeni na wyrozumiałość, gdyż nie wiemy, co dana osoba przeszła w dzieciństwie lub w dorosłym życiu. Dla takiej osoby wrócenie do normalnej wagi może być bardzo dużym problemem i wyzwaniem. W stanach lękowych serce i mózg nie są dobrze ze sobą skomunikowane, a to sprawia, że nie możemy klarownie myśleć i we właściwy sposób oceniać rzeczywistości. Nasza świadomość może być „koloryzowana” przez z góry przyjęty osąd lub potrzeby i pragnienia, dlatego ważne jest, abyśmy byli świadomi tych wzorców i tego, jak wpływają na nasze myślenie. To wszystko jest częścią czyszczenia lustra umysłu, tak aby odbijało prawdziwy obraz świata dookoła nas.

Jak można wyjść z takiego emocjonalnego zapętlenia?
Chiński znak si, oznaczający po prostu myślenie, składa się z dwóch ideogramów: mózgu i serca. Według TMC proces myślenia zachodzi, kiedy te dwa systemy są zharmonizowane i komunikują się ze sobą. Centralna pozycja i racjonalne działanie qi Śledziony umożliwiają namysł, obracanie czegoś w myślach, rozważanie, które wywołuje proces myślenia. Jeśli jednak myślimy za dużo, qi może stać się splątane. Mówimy często, że ktoś ma „pogmatwane myśli”. Tak się dzieje, gdy proces myślenia zostanie zakłócony lub zablokowany. Wtedy musimy zrobić coś, co nas z tego zasupłania wyzwoli. Wiele tekstów konfucjańskich radzi pielęgnować umysł poprzez słuchanie dobrej muzyki, czytanie poezji i słów mędrców, aby każdego dnia weryfikować swoje pragnienia i sposób myślenia.

Jeśli jednak z jakiegoś powodu damy się porwać natrętnym, obsesyjnym myślom, wtedy może nam pomóc energia elementu drzewa, powiązana z systemem Wątroby: dzieje się tak, kiedy choćby zamiast bić się ciągle z myślami, sięgamy po adekwatny do sytuacji gniew, który może zmotywować do działania.

A jeśli uporczywe myśli przeradzają się w ataki paniki lub zaburzenia lękowe, przejmując kontrolę nad naszym życiem?
Jeśli to jednorazowy atak, możemy zastosować świadome oddychanie, aby stopniowo uspokoić umysł. Jeżeli jednak zdarza się to coraz częściej, warto skorzystać z trzech różnych możliwości: z psychoterapii – aby odnaleźć przyczynę tych zaburzeń, z farmakoterapii albo z pomocy terapeutów medycyny chińskiej. Z mojego doświadczenia wynika, że połączenie tych trzech sposobów daje najszybsze i najbardziej stabilne efekty.

A jak taki emocjonalny kołowrotek odczuwamy na poziomie ciała?
Nadmierne myślenie ma wpływ chociażby na proces trawienia – splątane qi ingeruje w naturalny proces absorpcji i dystrybucji składników odżywczych. Można na to spojrzeć też od strony medycyny zachodniej: myślenie potrzebuje odpowiedniej ilości krwi, która odżywia mózg i dostarcza mu energii. Tego samego wymagają organy związane z trawieniem, dlatego tak trudno myśli się zaraz po jedzeniu. W zależności od tego, na czym w danej chwili się skupiamy, organizm kieruje więcej ilości krwi ze składnikami odżywczymi tam, gdzie są bardziej potrzebne. Zbyt długi czas spędzany na myśleniu może się odbić na procesie trawienia.

Czyli dbając o śledzionę, dbamy o wewnętrzną równowagę?
Śledziona powiązana jest w medycynie chińskiej z qi ziemi, czyli energią witalną, która równoważy i harmonizuje qi pozostałych czterech elementów: wody, ognia, drewna i metalu. I tak qi Śledziony i Żołądka harmonizują i równoważą qi pozostałych systemów Zang. Śledziona wspomaga trawienie ziaren i innych pokarmów, umożliwia ich przyswajanie i rozprowadzanie w procesie budowania i odbudowywania ciała. Zdolność ludzkiego ciała do transformacji pokarmów we własne ciało i krew odzwierciedla stan qi Śledziony. To od niej zależy właściwa absorpcja składników odżywczych, a jej zaburzenia mogą sprawić, że pokarmy będą za szybko przez nas przechodzić lub odwrotnie – prowadzić do nadwagi zamiast dodawać energii. Ziemia, podobnie jak nasze ciała, wchłania, przetwarza i eliminuje to, co jej nie służy.

Jeśli chcemy wzmocnić system Śledziony dietą, to polecam ograniczenie produktów surowych i wychładzających. Medycyna chińska proponuje dania przetworzone termicznie poprzez gotowanie lub pieczenie produktów, takich jak: dynia, marchew, bataty, morele, brzoskwinie, owies (owsianka), proso (kasza jaglana), drób, wołowina; herbata z kopru włoskiego wraz z przyprawami, takimi jak: kolendra, oregano, rozmaryn, tymianek, estragon i majeranek. Owsianka i kasza jaglana powinny być jednak dobrane przez doświadczonego terapeutę medycyny chińskiej w zależności od typu konstytucji danego człowieka, czyli jego budowy, kondycji fizycznej i psychicznej, a także ewentualnych zaburzeń systemu Śledziony.

A jaki smak łączymy ze Śledzioną?
Słodki, bo miesza ze sobą i harmonizuje pozostałe smaki: kwaśny, gorzki, słony i ostry. Ułatwia też ich trawienie. Każde pięć smaków reprezentuje różne aspekty pożywienia i tworzy specyficzny rezonans z określoną częścią ciała, np. smak kwaśny rezonuje z qi Wątroby, gorzki wpływa na Serce i usuwa wewnętrzny ogień, a słodki rezonuje ze Śledzioną, równoważy inne smaki i umożliwia ich transport do właściwego miejsca w ciele.

Rozpoznawanie smaków zaczyna się w okolicy jamy ustnej, tam, gdzie nasze kubki smakowe.
Rzeczywiście, system Śledziony jest związany z ustami, bo są one początkiem układu trawienia i umożliwiają przyjęcie pożywienia z zewnątrz ciała do jego wnętrza. Ich nawilżenie jest ważną wskazówką diagnostyczną w medycynie chińskiej.

Chińczycy wiążą wilgoć z ziemią i płodnością gleby, która wymaga odpowiedniej równowagi ognia i wody, aby dać najlepsze warunki dla wykiełkowania nasion, rozwoju roślin, ich owocowania i ponownego zasiewu. Jak wiemy, w suchych warunkach nic nie wykiełkuje.

To ciekawe, bo często zupełnie mimowolnie przygryzamy wargi, kiedy próbujemy się na czymś skoncentrować albo intensywnie o czymś myślimy. Wielokrotnie zapominamy też wtedy o piciu, czego efektem są spierzchnięte usta.
Jeśli zapominamy pić w wyniku intensywnej pracy umysłowej, to na pewno potem będziemy chcieli te braki uzupełnić i wypijemy więcej, żeby ten poziom wyrównać. Jeśli jednak suchość w ustach pojawia się częściej, jest to dla nas, lekarzy medycyny chińskiej, ważny sygnał, że coś nie tak dzieje się w organizmie. Wtedy sprawdzamy, co za tym stoi.

Temat pragnienia i nawilżenia organizmu jest bardzo ważny z perspektywy TMC i patrzymy na niego odmiennie niż medycyna zachodnia. Uważamy, że organizm ludzki jest bardzo mądry. Jeśli np. nie mamy pragnienia albo jest ono niewielkie, to postrzegamy to jako adekwatną reakcję na jakiś czynnik w organizmie, który blokuje chęć picia. Badamy, co to za czynnik, a nie upieramy się, aby pacjent koniecznie wypijał dwa litry wody dziennie, niezależnie, czy ma na to ochotę, czy nie.

Czy możemy powiedzieć, że Śledziona to żeńska energia?
Z perspektywy mojej praktyki patrzę na system Śledziony jak na archetyp matki Polki lub matkę Ziemię, z której elementem jest powiązana. Ziemia, podobnie jak matka Polka, dba o wyżywienie innych, niespecjalnie myśląc o sobie. Jeśli jednak zaburzymy jej dobrostan, odczujemy tego skutki. W przypadku Ziemi, jeżeli nadal będziemy ją niszczyli, ucierpimy nie tylko my, lecz także wiele gatunków fauny i flory. Podobnie jest z kobietą, która poświęca się macierzyństwu – niewspierana przez pozostałych członków rodziny osłabnie, a skutki tego odczują nie tylko najbliżsi, ale także środowisko, w którym pracuje. Musimy zrozumieć, że wspieranie systemu Śledziony, Ziemi i kobiet jest w naszym wspólnym interesie, bo ostatecznie chodzi o to, czy przetrwamy, a więc mówimy o podstawach naszego bytu.

Rafał Becker, specjalista w zakresie Tradycyjnej Medycyny Chińskiej, trener qigongu z tradycji klasztoru Shaolin oraz Emei