Namiętna podróżniczka, nauczycielka, poetka. Urszula Kozioł to jedna z najwybitniejszych postaci współczesnej polskiej literatury, której twórczość przez dekady urzekała czytelników swoją wrażliwością i głębią. Laureatka Literackiej Nagrody Nike inspiruje zarówno swoimi utworami, jak i niezwykłą historią życia. Każdy jej krok, od wielokulturowego dzieciństwa w Rakówce, przez wyzwania wojennej rzeczywistości, po rozwijającą się karierę literacką, niesie ze sobą fascynujące anegdoty.
Urszula Kozioł to postać, której twórczość od dekad wzbogaca polską literaturę, przynosząc jej uznanie i liczne nagrody, w tym prestiżową Literacką Nagrodę Nike za poruszający tomik „Raptularz”. Poetka, dramatopisarka, felietonistka i nauczycielka uosabia niezwykłą wrażliwość artystyczną, którą wyraziła w swojej twórczości, bogatej w wiersze, dramaty, słuchowiska i prozę. Jej życie, pełne fascynujących epizodów i nieoczywistych momentów, zasługuje na uwagę nie tylko ze względu na jej literacki dorobek, ale również na inspirujące przeżycia, które towarzyszyły jej na różnych etapach życia. Od wielokulturowych korzeni w Rakówce, przez trudne czasy wojny i tajne nauczanie, aż po relacje z polskimi noblistami — każdy etap jej życia odcisnął piętno na jej twórczości.
Urszula Kozioł urodziła się w 1931 roku w niewielkiej wsi Rakówka, położonej w pobliżu Biłgoraja na Lubelszczyźnie. Miejsce to, choć małe, tętniło życiem wielu kultur i języków. Wśród mieszkańców Rakówki znajdowali się Polacy, Rusini, Ukraińcy i Żydzi, co sprawiło, że od najmłodszych lat poetka miała okazję doświadczyć różnorodności kulturowej i językowej. Ta wielokulturowość nie tylko ukształtowała jej wrażliwość, ale również wpłynęła na późniejsze wybory literackie.
Kozioł od najmłodszych lat była świadoma, że świat składa się z wielu głosów i perspektyw, co można zauważyć w jej poezji, pełnej otwartości na różnorodność ludzkiego doświadczenia. Rodzice Urszuli Kozioł byli nauczycielami, a ich zaangażowanie w pracę społeczną z młodzieżą również odcisnęło się na życiu przyszłej poetki.
Urszula Kozioł w młodości doświadczyła wielu trudnych chwil, które wpłynęły na jej artystyczny rozwój i literacką wrażliwość. Jednym z najważniejszych i zarazem najtrudniejszych okresów w jej życiu był czas II wojny światowej. Wspomnienia Kozioł z wyzwolonego Zamościa nie należą do najprzyjemniejszych. Jak wielu innych Polaków, także ona musiała zmierzyć się z groźbą przesiedlenia. Udało jej się jednak uniknąć tego losu, uciekając do rodziny matki w Krzeszowie Dolnym nad Sanem. To tam, mimo wojny, kontynuowała edukację, uczęszczając na tajne komplety gimnazjalne.
Tajne nauczanie było w owym czasie jednym z najważniejszych sposobów walki o przetrwanie polskiej kultury i tożsamości narodowej. Urszula Kozioł, jak wielu jej rówieśników, z wielkim poświęceniem uczestniczyła w tych zajęciach, wiedząc, że edukacja może być kluczem do odbudowy kraju po wojnie. Ten okres życia odcisnął głębokie piętno na jej wrażliwości artystycznej, co często przejawia się w jej twórczości, pełnej refleksji nad trudami życia, pamięcią i historią.
Swoim szczęściem nie poruszę kamienia
nie wyciszę łzą śpiewu słowika
na drzewie życia
liście nawzajem są sobie obce
i kropla rosy jest odrębnym światem.
(„Z muzeum”)
Po wojnie, w 1950 roku, Urszula Kozioł zdała maturę w Zamościu, a następnie podjęła studia polonistyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Jej praca magisterska poświęcona była „Sztuce opowiadania Ludwika Sztyrmera”. To właśnie we Wrocławiu Kozioł zaczęła rozwijać swoją literacką karierę, stając się jednym z czołowych głosów wrocławskiej sceny literackiej.
Chociaż Urszula Kozioł zasłynęła przede wszystkim jako poetka, przez lata pracowała również jako nauczycielka języka polskiego, początkowo w Bystrzycy Kłodzkiej (1954–1956), a następnie w szkołach we Wrocławiu (1958–1964). To właśnie podczas swojej pracy pedagogicznej miała miejsce jedna z najbardziej osobliwych anegdot związanych z jej karierą zawodową. Otóż jednym z uczniów Urszuli Kozioł, który zdawał u niej maturę, był jej młodszy brat, Lech Józef Kozioł. W czerwcu 1989 roku brat ten został senatorem I kadencji.
Rodzina Urszuli Kozioł to jednak nie tylko politycy. Jej inny młodszy brat, Andrzej Kozioł, wykazał się talentem muzycznym i stał się członkiem znanej grupy wokalnej Vox, która w latach 80. i 90. wielokrotnie podbijała polskie listy przebojów. To tylko pokazuje, jak wszechstronnie utalentowana była rodzina Kozioł, a każde z rodzeństwa podążyło swoją drogą artystyczną lub społeczną.
Urszula Kozioł, mimo że zawsze była mocno związana z Polską, była także namiętną podróżniczką, która przemierzyła Europę i Amerykę. Jej zamiłowanie do podróży nie tylko poszerzyło jej horyzonty kulturowe, ale również stało się źródłem inspiracji dla jej twórczości. Każda nowa podróż otwierała przed nią kolejne światy, które przenikały do jej poezji, nadając jej uniwersalny charakter.
Kozioł spędzała również czas na prestiżowych stypendiach literackich. W 1991 roku wyjechała na stypendium do amerykańskiego Iowa City, gdzie miała okazję zetknąć się z tamtejszym środowiskiem literackim. W 1993 roku odwiedziła natomiast francuskie Poitiers, które również wpłynęło na jej artystyczne podejście. Podróże pozwoliły jej spojrzeć na świat z innej perspektywy, co wyraźnie widać w jej poezji, pełnej refleksji na temat odmienności kultur, miejsc i ludzi.
W trakcie swojej długiej kariery literackiej Urszula Kozioł miała okazję poznać i nawiązać bliskie relacje z wieloma wybitnymi postaciami polskiej literatury. Dwie osoby, które szczególnie zapisały się w jej życiu, to polscy nobliści — Czesław Miłosz i Wisława Szymborska.
Relacja Kozioł z Czesławem Miłoszem była pełna wzajemnego szacunku i sympatii. Twórcy przez długie lata pozostawali w stałym kontakcie, przez co poetce przez długi czas trudno było pogodzić się ze śmiercią przyjaciela.
– Niedawno mu jeszcze wysyłałam kartki kserowane z różnych gazet, w których się pojawiał, żeby mu było miło. Niedawno był taki piękny portret, omówienie wierszy we francuskiej gazecie – powiedziała PAP w 2004 roku.
– Wiedziałam, że jest chory. I cały czas jeszcze myślę o nim, jako o tym, który ma wrócić do zdrowia, a nie odejść – dodała.
Podobnie bliska była relacja Kozioł z Wisławą Szymborską. Obie poetki spotkały się dzięki „Życiu Literackiemu” oraz licznym konferencjom literackim i wydarzeniom kulturalnym. Ich przyjaźń, oparta na wzajemnym wsparciu i zrozumieniu, trwała do końca życia noblistki.
W książce Anny Bikont i Joanny Szczęsnej „Wisławy Szymborskiej pamiątkowe rupiecie, przyjaciele i sny” (Warszawa 2003) można przeczytać:
„Urszula Kozioł opowiadała nam, że ich rozmowy często zaczynały się od zdania: «A teraz to opowiem ci całe moje życie». To był taki ich prywatny żart, znak porozumiewawczy, że ich przyjaźń nie opiera się na wzajemnych zwierzeniach”.