Karol Szymanowski to – obok Fryderyka Chopina – jeden z najbardziej rozpoznawalnych na świecie polskich kompozytorów. Niemniej zapytani o szczegóły na temat jego osoby, często nie wiemy, co powiedzieć. Kim był i co tworzył Karol Szymanowski? Oto najważniejsze informacje, które warto znać o tym młodopolskim twórcy.
Karol Maciej Szymanowski – pochodzący z bardzo starej polskiej rodziny Korwin-Szymanowskich z Mazowsza – urodził się 3 października 1882 roku w Tymoszówce, rodzinnym majątku w dzisiejszej Ukrainie, gdzie spędził dzieciństwo. Wychowywał się z rodzeństwem, które miało szerokie zainteresowania artystyczne, w tym muzyczne.
Nic dziwnego, że sam Karol prędko – bo już w wieku 7 lat – rozpoczął grę nauki na fortepianie, najpierw pod okiem ojca Stanisława, a następnie w szkole muzycznej wuja Gustawa Neuhausa. Zdolności kompozytorskie rozwijał później u Zygmunta Noskowskiego, a harmonii uczył się u Marka Zawirskiego w Warszawie, gdzie przyjechał po maturze. Tam też poznał m.in. Stefana Żeromskiego czy Stanisława Ignacego Witkiewicza, z którym to w 1905 roku odbył pierwszą podróż do Włoch. W tym samym roku założył Spółkę Nakładową Młodych Kompozytorów Polskich – razem z Grzegorzem Fitelbergiem, Ludomirem Różyckim i Apolinarym Szeluto – która promowała twórczość młodych współczesnych kompozytorów. Pierwsze koncerty grupy – którą prędko ochrzczono mianem „Młodej Polski” – odbyły się w 1906 roku, co zapoczątkowało międzynarodową karierę młodego Szymanowskiego.
Od tego czasu artysta dużo podróżował – szczególnie chętnie bywał w stolicach europejskich, m.in.: Paryżu, Londynie, Berlinie czy Wiedniu. Odbył także podróże do Afryki Północnej oraz Stanów Zjednoczonych.
Niemniej bardzo dobrze czuł się w Zakopanem, które – jak wielu przedstawicieli epoki Młodej Polski – regularnie odwiedzał. Także jego artystyczne zainteresowania skupiały się wokół ludowości, szczególnie na podhalańskiej i kurpiowskiej muzyce ludowej. W 1930 roku artysta zamieszkał nawet w zakopiańskiej willi „Atma”, którą opuścił w 1935 roku ze względu na problemy finansowe.
Od 1929 roku Szymanowski odbywał kuracje w sanatoriach, gdzie leczył się na gruźlicę. Zmarł 29 marca 1937 roku w Lozannie.
Znawcy twórczości Karola Szymanowskiego umownie wyróżniają trzy okresy w jego twórczości: wczesny (1899–1913), środkowy (1914–1919) oraz dojrzały (1920–1937). Na wczesnym etapie twórca mocno nawiązywał do epoki romantyzmu, a także czerpał inspiracje od Richarda Straussa, którego twórczość wywarła na młodego Szymanowskiego ogromny wpływ. Drugi etap to okres inspiracji kulturami orientalnymi oraz antycznymi, z kolei trzeci to koncentracja na rodzimym folklorze.
Szymanowski pozostawił po sobie wiele utworów będących inspiracją dla kolejnych pokoleń twórców, w tym: symfonie, opery, balety, mazurki, sonaty, pieśni na głos z fortepianem itp.
Karol Szymanowski – najważniejsze utwory
Do ważniejszych utworów kompozytora należą:
- I Sonata fortepianowa c-moll op. 8 (1903–04)
- Fantazja C-dur op. 14 na fortepian (1905)
- Metopy 29, trzy poematy na fortepian (1915)
- Mity 30, trzy poematy na skrzypce i fortepian (1915)
- III Symfonia Pieśń o nocy op. 27 na solo tenor (lub sopran), chór mieszany i orkiestrę (1914–16)
- Maski 34, trzy utwory na fortepian (1915–16)
- I Koncert skrzypcowy op. 35 (1916)
- Pieśni muezina szalonego op. 42 na sopran i fortepian (1918)
- Król Roger 46, opera w 3 aktach (1918–24)
- Mandragora 43, pantomima w 3 sprawach na orkiestrę symfoniczną (1920)
- Słopiewnie 46 bis, pięć pieśni do słów Juliana Tuwima na głos i fortepian (1921)
- Harnasie 55, balet-pantomima w 3 obrazach na tenor solo, chór mieszany i orkiestrę (1923–31)
- Dwadzieścia mazurków op. 50 na fortepian (1924–25)
- Stabat Mater op. 53 na głosy solowe, chór mieszany i orkiestrę (1925–26)
- Pieśni kurpiowskie op. 58 na głos i fortepian (1930–32)
- Karol Szymanowski od dzieciństwa miał niedowład mięśni w nodze, co „uratowało” go przed poborem do wojska w czasie I wojny światowej, którą spędził w Tymoszówce. To właśnie wtedy powstało wiele jego popularnych utworów, m.in. I Koncert skrzypcowy.
- W 1927 roku Szymanowski objął kierownictwo Warszawskiego Konserwatorium Muzycznego, a w 1930 roku został jego pierwszym rektorem.
- Karol Szymanowski próbował swych sił także w pisarstwie. Głównie tworzył teksty publicystyczne, ale jest także autorem m.in. zachowanej we fragmentach powieści „Efebos”.
- Szymanowski był jawnym homoseksualistą. Chociaż nigdy nie był w stałym związku, za jego partnerów uznaje się m.in. Jarosława Iwaszkiewicza (który był także jego kuzynem), Witolda Contiego oraz Borysa Kochno.
- Karol Szymanowski zmarł we śnie w klinice Du Signal w Lozannie. Jego pogrzeb odbył się w Krakowie – został pochowany w Krypcie Zasłużonych na Skałce, chociaż jego serce umieszczono w kaplicy Sióstr Sercanek w kościele św. Krzyża w Warszawie. Niestety kaplica – wraz z sercem – spłonęła w czasie Powstania Warszawskiego.
- We wspomnianej willi „Atma” obecnie znajduje się muzeum Karola Szymanowskiego – jedyna placówka muzealna gromadząca pamiątki po kompozytorze.
Źródła: strony internetowe: https://culture.pl/pl/tworca/karol-szymanowski oraz https://ciekawostki.online/ciekawostki/730/o-karolu-szymanowskim/