Podlasie to jedyne miejsce w Polsce, gdzie możemy spotkać tajemnicze szeptuchy. Nie musicie jednak jechać na północny-wschód Polski, bo dowiedzieć się o nich czegoś więcej. Wszystko, co powinniście wiedzieć na temat ludowych uzdrowicielek, odsłania dokument Małgorzaty Szyszki „Magia Podlasia – Szeptuchy”.
Wielu z nas, gdy słyszy o szeptuchach, uśmiecha się z politowaniem pod nosem i traktuje to jak bajkę. Mówimy, że w to nie wierzymy, ale z drugiej strony – nasza ciekawość jest pobudzona. Każdy z nas chciałby spróbować, ale nie przyznajemy się do tego otwarcie. Może jest w tym ziarnko prawdy? Skoro mieszkańcy Podlasia w to wierzą… Bo wierzą – chociaż nie zawsze mówią o tym głośno. Szeptuchy, ludowe uzdrowicieli, fascynują ludzi z całej Polski – chociaż spotkać je możemy jedynie na Podlasiu – i nic dziwnego: mamy w sobie bowiem potrzebę jakiejś baśniowości, mistycyzmu, wiary w coś więcej niż w to, co widzi szkiełko i oko.
Szeptucha niejedno ma imię – nazywana jest niekiedy znachorką, zielarką, wiedźmą czy nawet czarownicą. Zazwyczaj jednak szeptuchą, ponieważ wypowiada słowa szeptem. Jak mówi etnografka Małgorzata Jaszczołot, jest to osoba, która odwołuje się do sił wyższych, do Boga, i uprasza przede wszystkim o uzdrowienie – odczynienie choroby. Szeptuchy z założenia czynią tylko dobro, jednak niekiedy można spotkać też te parające się czarną magią.
„Kura jajek nie niesie – do szeptuchy, krowa mleka nie daje – do szeptuchy, dziecko płacze – do szeptuchy. Od razu uprzedźmy – szeptucha nie zajmuje się takimi rzeczami jak nieudana miłość, nieszczęśliwe związki. To są osoby bardzo pragmatyczne” – mówi Olga Zawada*, jedna z bohaterek dokumentu Małgorzaty Szyszki „Magia Podlasia – Szeptuchy”, który bierze na tapet temat szeptuch – i szeptunów (tak, są też męscy zamawiacze, chociaż jest ich zdecydowanie mniej). Chociaż miał on premierę w 2023 roku, nadal cieszy się popularnością, co jest jawnym potwierdzenie tego, że w XXI wieku – wieku wszelkiego postępu, głównie technologicznego – nadal fascynują nam kwestie związane z tym, co duchowe, tajemnicze, nie do końca poznane.
O czym dokładnie jest trwający 1 h 10 min dokument? Opowieść o szeptuchach i szeptunach, jako reprezentantach medycyny ludowej, którzy kontynuują tradycję zamów przekazywaną z pokolenia na pokolenie w podlaskich domach. Opowieść o chorobach ludowych, uzdrowieniach, magii, czarach… a przede wszystkim o ludzkich pragnieniach i oczekiwaniach. W filmie zadajemy pytania, na które szukają odpowiedzi eksperci, antropolodzy, etnografowie, psychoterapeuci oraz mieszkańcy Podlasia. Kim tak naprawdę są szeptunki i szeptuni? Dlaczego w dzisiejszym cywilizowanym świecie nadal sięgamy po metody i środki leczenia ciała i duszy stosowane przez naszych dziadków? Jak współczesna psychologia postrzega podlaskie zamowy?
Dokument wyreżyserowała wspomniana Małgorzata Szyszka, dla której nie jest to pierwszy film poświęcony pierwotnej religijności i wierzeniom. Poprzednio Szyszka skupiła się bowiem na kulturze Majów.
Za scenariusz produkcji „Magia Podlasia – Szeptuchy” odpowiadają Małgorzata Szyszka i Media Art Mazurek, za muzykę zaś – Jarek Książek. W filmie wykorzystano pieśni podlaskie w wykonaniu Jagny Knittel i Anny Jakowskiej. W filmie wystąpili: Małgorzata Anna Charyton, etnolożka i antropolożka, która specjalizuje się w antropologii medycznej; dr Elżbieta Galińska, muzykolożka, muzykoterapeutka, certyfikowana psychoterapeutka i trenerka psychodramy; prof. Witold Jacórzyński, antropolog, wykładowca w Ciesas Sureste, San Cristobal de las Casas; Anna Jakowska/Żermena; Małgorzata Jaszczołt, etnografka; Joanna Kossak, malarka; Alla Łazewska; Włodzimierz Masalski; Tomasz Onikijuk/Dziad Borowy/; Włodzimierz Pietruczuk; Maria Sawczuk i Olga Zawada.
Dokument można obejrzeć na vod.warszawa.pl za 10 zł.
* „Podlasie, magia i zamowy. Spotkanie z szeptuchami”, polskieradio.pl [dostęp: 20.03.2024]