Świat usłyszał o syndromie sawanta dzięki filmowi „Rain Man” w reżyserii Barry'ego Levinsona i niesamowitej roli Dustina Hoffmana. Kim są sawanci? To geniusze, którzy jednocześnie – z powodu znacznego upośledzenia – nie są w stanie samodzielnie funkcjonować. Na czym jeszcze polega syndrom sawanta? Przeczytaj.
Syndrom sawanta to stan umysłu, który sprawia, że dana osoba mimo opóźnienia w rozwoju lub znacznego upośledzenia wykazuje jednocześnie geniusz w jakiejś dziedzinie. Samo słowo „sawant” pochodzi z francuskiego („savant” – „mądry”). Osoby z zespołem sawanta mają zazwyczaj bardzo niski iloraz inteligencji, rzędu 40–70 IQ. Nie radzą sobie z czynnościami życia codziennego, często nie są w stanie samodzielnie funkcjonować. Mimo to potrafią rzeczy dla zwykłych śmiertelników niedostępne: podawać z pamięci nieskończone rozszerzenia liczby Pi, bezbłędnie grać utwór muzyczny po jednorazowym odsłuchaniu, zapamiętywać całe książki po jednej lekturze, podawać godzinę z dokładnością do sekundy, mimo że nigdy w życiu nie miały zegarka.
Intensywne badania nad zespołem sawanta przypadły na lata 80. i 90. XX wieku. Naukowcy odkryli wówczas, że u osób z zespołem sawanta nie działa przedni płat skroniowy lewej półkuli. Zespół sawanta nie jest chorobą i się go nie leczy. Zespół sawanta zazwyczaj jest wrodzony, ale może się też pojawić w wyniku uszkodzenia mózgu. Uszkodzeniu ulega wówczas półkula lewa. Zdolności, które zostają wyolbrzymione w wyniku zespołu sawanta, dotyczą bowiem tych charakterystycznych dla półkuli prawej. Sawanci mają talenty językowe, plastyczne, muzyczne i rachunkowe. Są w stanie nauczyć się tysięcy słów z nowego języka lub jego zasad gramatycznych w ciągu kilku dni, chociaż zwykle bez zrozumienia. Potrafią dokonywać w głowie skomplikowanych obliczeń. Zapamiętują daty i kody pocztowe. Błyskawicznie uczą się gry na instrumencie – zazwyczaj na fortepianie. Jednocześnie wykazują niski poziom kompetencji życiowych i nie są w stanie samodzielnie funkcjonować.
Zespół sawanta bardzo często współistnieje ze spektrum autyzmu. Szacuje się, że co dziesiąta osoba w spektrum jest jednocześnie sawantem. W drugą stronę ta zależność jest jeszcze bardziej widoczna – połowa sawantów jest w spektrum autyzmu. Ale wśród osób z syndromem sawanta zdarzają się również osoby z otępieniem umysłowym, niepełnosprawnością umysłową, demencją lub epilepsją. Czasami zespół sawanta ujawnia się na dalszym etapie życia, pod wpływem wypadku. Prawa półkula mózgu rekompensuje wówczas utracone funkcje mózgu w uszkodzonej lewej. Co ciekawe, u osób autystycznych stwierdzono, że przepływ krwi jest większy właśnie w prawej półkuli.
Zespół sawanta w masowej wyobraźni zaistniał dzięki takim filmom jak „Rain Man” czy „Forrest Gump” (mimo że bohater tego drugiego jako sawant określany był wyłącznie w książce, na podstawie której powstała kinowa adaptacja). Jednak pierwsze badania nad nim pochodzą z 1789 roku. Wówczas to pionier amerykańskiej psychiatrii i sygnatariusz Deklaracji Niepodległości Benjamin Rush zbadał Thomasa Fullera, niewidomego i niepełnosprawnego umysłowo niewolnika. Mimo nieznajomości matematyki był on w stanie błyskawicznie podać liczbę sekund, jaką przeżył konkretny człowiek. Na prośbę, by powiedział, ile jest sekund w 70 latach, 17 dniach i 12 godzinach, odpowiedział, że 2 210 500 800. Ta wartość wydała się Benjaminowi Ruchowi błędna. Wtedy Thomas Fuller uzmysłowił mu, że zapomniał o latach przestępnych… Spotkanie Rusha z Fullerem nie tylko przyczyniło się do zdefiniowania syndromu sawanta w psychiatrii, ale też zmiany myślenia o niewolnictwie. Pomogło bowiem obalić panującą wśród białych tezę o niższej inteligencji osób czarnoskórych.
Wśród znanych osób z zespołem sawanta są m.in. Daniel Tammet, autor bestsellerów, a także Tempel Grandin, autystyczna doktorka zootechniki i profesorka na Uniwersytecie Kolorado (powstał o niej film z Claire Danes w roli głównej).
Daniel Tammet oprócz bycia sawantem jest także w spektrum autyzmu (do niedawna jego przypadek określało się mianem zespołu Aspergera), a także został obdarzony synestezją. Jest bohaterem filmu dokumentalnego „The Boy with The Incredible Brain”. Chętnie poddaje się badaniom naukowców, którzy dzięki niemu mogą zgłębiać zarówno świat autyzmu, jak i zespołu sawanta.
Niektórzy sawanci wykazują zdolności manualne, jak Alonzo Clemons, który na co dzień nie jest w stanie zawiązać sznurówek. Potrafi za to w ciągu dwudziestu minut wyrzeźbić z wosku dowolne zwierzę z niezwykle realistyczną precyzją – do tego wyłącznie po zobaczeniu go na zdjęciu! Jego rzeźby wystawiane są w galeriach, a on zbiera za nie pokaźne sumy.
Stephen Wiltshire, który nauczył się mówić dopiero w wieku 9 lat, ma fotograficzną pamięć. Rysuje szczegółowe panoramy miast. Jest w stanie odwzorować budynek z najmniejszymi szczegółami po tym, jak spoglądał na niego przez kilka chwil.
Niewidoma Ellen Beaudraux porusza się dzięki echolokacji. Zna z pamięci mnóstwo utworów, a nowe potrafi bezbłędnie odtworzyć po jednym usłyszeniu. Już w wieku sześciu miesięcy nuciła kołysankę, którą wygrywała jej zabawka. Od ósmego roku życia, gdy zadzwoniła na infolinię, by dowiedzieć się, która jest godzina, potrafi wskazać czas z dokładnością do sekundy – bez użycia zegarka!
Kim Peek, czyli pierwowzór „Rain Mana”, pamiętał każdą książkę, którą przeczytał. Czytał dwie strony jednocześnie – jedną jednym okiem, drugą drugim. Potrafił wymienić nazwy wszystkich autostrad przechodzących przez każde amerykańskie miasto, miasteczko i każdy okręg. Znał wszystkie kraje świata, ich historię i władców. Możliwości jego prawej półkuli wydawały się nieskończone – z tego powodu jego przypadek nazywany jest często megasawantem.
Historie osób, które doświadczają syndromu sawanta, dowodzą, do jak niezwykłych rzeczy zdolny jest ludzki mózg, jeśli tylko może koncentrować się na swoim unikalnym talencie.
Źródła: Marcin Łukasz Makowski, „Zespół sawanta – tajemnica prawej półkuli”, https://www.medonet.pl/zdrowie/zdrowie-dla-kazdego,zespol-sawanta---tajemnica-prawej-polkuli,artykul,1684335.html [dostęp: 13.09.2023]; Łukasz Wieliczko, „10 najsłynniejszych sawantów”, https://gadzetomania.pl/10-najslynniejszych-sawantow,6704082836641921a [dostęp: 13.09.2023]