W kulturze Słowian Szczodre Gody były czasem uroczystych spotkań, religijnych obrzędów oraz radosnych rodzinnych odwiedzin. Przez wieki pogańskie święto zostało wyparte przez chrześcijańskie wierzenia. Jednak echo tradycji i zwyczajów Szczodrych Godów wciąż rozbrzmiewa we współczesnych obchodach Bożego Narodzenia.
Słowianie to obszerna grupa etniczna zamieszkująca Europę Środkową i Wschodnią z wielowiekową historią. Pojawili się na tych terenach tysiące lat temu. Ze względu na dużą rozpiętość geograficzną kultura słowiańska jest zróżnicowana pod względem języka, tradycji i wiary.
Jednak w kulturze starosłowiańskiej można zauważyć cechy wspólne, m.in. wiarę w wielobóstwo i silne związanie z naturą. Istotą wierzeń Słowian były rytuały wyznaczane przez zmiany zachodzące w przyrodzie. Były to np. Noc Kupały, Dziady wiosenne oraz Szczodre Gody.
Szczodre Gody, Godowe Święto lub Szczodruszka to starosłowiańskie święto obchodzone w okresie przesilenia zimowego. Podczas Szczodrych Godów Słowianie celebrowali symboliczne zwycięstwo światła nad ciemnością, odzwierciedlane przez wydłużanie się dni i skracanie nocy. Obchody Godowego Święta trwały wiele dni. Okres celebracji rozpoczynał Szczodry Wieczór na przełomie 21 i 22 grudnia, a zakończenie przypadało na 6 stycznia. W kalendarzu słowiańskim ten rytuał religijny stanowił pożegnanie starego cyklu solarnego i powitanie nowego.
Szczodre Gody były okresem przejściowym, czasem narodzin Nowego Słońca. Silna więź religii Słowian z rytmem zmian w przyrodzie sprawiła, że Godowe Święto było jednym z najważniejszych wydarzeń w starosłowiańskim kalendarzu. Tym samym obchody Szczodrych Godów tworzyły bogaty zbiór rytuałów mających pomóc w narodzinach Słońca.
Z tradycji i zwyczajów Szczodrych Godów warto poznać kilka ciekawych wątków.
- Patronem i najważniejszym bóstwem podczas Szczodruszki był Weles — władający zaświatami bóg magii, bydła i bogactwa. W słowiańskich wierzeniach Weles był odpowiednikiem greckiego boga Hadesa.
- W trakcie Godowego Święta wróżono przebieg kolejnego roku. Pogoda w ciągu dwunastu dni miała odpowiadać warunkom, których można było się spodziewać w nadchodzących dwunastu miesiącach nowego roku.
- Zwyczaj kolędowania ma swoje źródła w tym prastarym święcie. Kolędnicy odwiedzali domostwa, śpiewali i odgrywali scenki z udziałem postaci Turonia (symbol odrodzenia ziemi), w zamian otrzymując drobne upominki.
- W słowiańskich domostwach nie mogło zabraknąć dekoracji. W zależności od regionu w izbach stawiano diducha lub przy suficie wiązano podłaźniczkę. Diduch był związanym snopem żyta, który dekorowano owocami. Zgodnie z tradycją ziarna z tego snopka należało wykorzystać do noworocznego siewu. Natomiast podłaźniczka miała bardziej symboliczny wymiar. Była to przyozdobiona gałązka świerku lub sosny, która miała przynieść szczęście domownikom.
Z upływem czasu wiara chrześcijańska dotarła również na słowiańszczyznę. Jednak pewne elementy tradycji starosłowiańskiej przetrwały do dzisiaj.
Szczodre Gody rozpoczynał Szczodry Wieczór, który był wydarzeniem pod wieloma względami podobnym do współczesnej Wigilii.
- W Szczodry Wieczór dzieci otrzymywały drobne prezenty w postaci owoców, orzechów i tzw. szczodraków, które były miodowymi plackami w kształcie zwierząt lub lalek.
- Na stole wigilijnym pod obrusem układano siano lub słomę, mające zapewnić dostatek i płodność. Co więcej, siana używano do wróżenia. Jeśli ktoś wyciągnął zielone źdźbło, to ta osoba mogła spodziewać się ożenku w nadchodzącym roku. Natomiast suche źdźbło wróżyło zostanie starą panną lub kawalerem.
- Pierwotnie Szczodry Wieczór Słowianie poświęcali duszom zmarłych. Aby przodkowie mogli ogrzać się w ten wieczór, na cmentarzach rozpalano ogniska i organizowano uczty. Z czasem ten zwyczaj ewoluował. Znane nam dzisiaj puste miejsce dla niespodziewanego gościa u Słowian było miejscem dla przybywających zmarłych bliskich.
- Podczas uczty w Szczodry Wieczór goście powinni spróbować dwunastu potraw, które symbolizowały dwanaście miesięcy w roku. W ten sposób biesiadnicy mieli zapewnić sobie pomyślność.
- Dobroczynne słowa miały według Słowian tak samo dużą moc jak wypowiadane klątwy. Dlatego przy okazji łamania się chlebem składano sobie życzenia w nadziei na ich spełnienie.
Starosłowiańskie tradycje zostały zaadaptowane we współczesnej kulturze. Prawdopodobnie wiele z was nawet nie jest świadomych ich obecności. W niektórych kręgach wyznaniowych obecność zwyczajów nawiązujących do Szczodrych Godów jest bardziej namacalna. Przykład stanowią współczesne ruchy neopogańskie. Ugrupowania rodzimowierców celebrują Szczodre Gody według starosłowiańskich wierzeń.