Co to takiego wirusy hepatotropowe? W jakich sytuacjach to właśnie kobiety są szczególnie narażone na zakażenie takimi wirusami? Jak minimalizować czynniki ryzyka i w jaki sposób zakażenie wpływa na zdrowie i życie kobiety? Odpowiedzi na te, a także inne pytania, znajdziesz w naszym artykule.
Wirusy hepatotropowe to wirusy, dla których miejscem docelowym negatywnego oddziaływania w organizmie człowieka jest wątroba. Takie wirusy dzieli się na wirusy pierwotnie i wtórnie hepatotropowe. Pierwsze z wymienionych niejako „specjalizują się” w zakażaniu komórek wątroby i wywoływaniu chorób tego narządu, w efekcie zakażenia rozwija się wirusowe zapalenie wątroby, czyli WZW. Natomiast wirusy wtórnie hepatotropowe to takie, które infekują przede wszystkim inne narządy, ale mogą również niszczyć komórki wątrobowe.
Do wirusów pierwotnie hepatotropowych zaliczamy:
- Wirus zapalenia wątroby typu A (HAV – hepatitis A Virus),
- Wirus zapalenia wątroby typu B (HBV – hepatitis B Virus),
- Wirus zapalenia wątroby typu C (HCV – hepatitis C Virus),
- Wirus zapalenia wątroby typu D (HDV – hepatitis D Virus),
- Wirus zapalenia wątroby typu E (HEV – hepatitis E Virus).
W tej grupie dwa wirusy: HBV i HCV zasługują na szczególną uwagę, ponieważ poza ostrym zapaleniem, mogą wywoływać również przewlekłe zapalenie wątroby z poważnymi konsekwencjami, takimi jak marskość narządu i rak wątrobowokomórkowy.
wirusami zapalenia wątroby typu B i C występuje, gdy dochodzi do naruszenia ciągłości tkanek, są to wirusy krwiopochodne. Wirus zapalenia wątroby typu B przenosi się poprzez kontakt z płynami ustrojowymi, takimi jak krew, ale również nasienie i wydzielina z pochwy, w praktyce oznacza to istotne ryzyko zakażenia drogą seksualną podczas stosunku bez zabezpieczenia.
Możliwość zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B poprzez transfuzję krwi jest historyczna, bo od lat 70. ubiegłego wieku krew jest badana na obecność wirusa. Podobnie ryzyko zakażenia podczas zabiegów operacyjnych jest przeszłością, obecnie w placówkach medycznych rygorystycznie przestrzega się zasady sterylizacji narzędzi i nie używa drobnego sprzętu wielorazowego użytku.
Do zakażenia wirusem HBV prowadzić może natomiast współdzielenie się przyborami kosmetycznymi i higienicznymi, jak nożyczki, cążki do skórek czy maszynki do golenia. Ryzyko zakażenia dotyczy także współdomowników zamieszkujących z osobą zakażoną HBV. Ponadto ryzyko zakażenia wirusem HBV dotyczy stosowania substancji psychoaktywnych podawanych zarówno w formie iniekcji, jak i donosowo. Nie można zapomnieć o ryzyku zakażenia związanym z kontaktem z krwią osoby zakażonej np. poprzez otwartą ranę. W przypadku kobiet należy wyraźnie podkreślić, że wirus zapalenia wątroby typu B może przenosić się na dzieci w czasie ciąży i porodu.
Które kobiety są zatem szczególnie narażone na zakażenie wirusem wywołującym WZW B? W grupie ryzyka znajdują się oczywiście wszystkie kobiety, które nie zostały zaszczepione, prawdopodobieństwo zakażenia rośnie jednak, jeżeli:
- jesteś zaszczepiona mniej niż trzema dawkami lub nie znasz historii szczepień (brak dokumentacji),
- masz/miałaś partnerów seksualnych, którzy są zakażeni HBV lub mogą o tym nie wiedzieć,
- jesteś/byłaś poddawana dializom,
- mieszkasz z osobami chorującymi na WZW B,
- dzielisz się strzykawkami, igłami i innym sprzętem, który narusza lub przerywa ciągłość tkanek,
- w czasie ciąży i/lub w okresie poporodowym Twoja matka chorowała na WZW B.
Szczepienie przeciwko WZW B jest w Polsce obowiązkowe u wszystkich noworodków od 1996 roku, co doprowadziło do wysokiego poziomu zabezpieczenia przed tą infekcją. Niestety, rozwijające się i rosnące w siłę w ostatnich latach ruchy antyszczepionkowe spowodowały, że pełna realizacja tych szczepień spadła poniżej 90%. W przypadku osób dorosłych to szczepienie jest obowiązkowe i refundowane u pracowników ochrony zdrowia narażonych na zakażenie (w tym studentów kształcących się na kierunkach medycznych), pacjentów przewlekle zakażonych HCV, domowników osób przewlekle zakażonych HBV oraz osób w fazie zaawansowanej choroby nerek i chorych dializowanych.
W przypadku wirusa zapalenia wątroby typu C, drogi przenoszenia są zasadniczo takie same, lecz za wyjątkiem kontaktów seksualnych – w tym przypadku ryzyko zakażenia jest istotnie mniejsze i zależy głównie od liczby równoległych partnerów, stosowanych praktyk seksualnych oraz współistniejących chorób przenoszonych drogą płciową. W przypadku zakażenia drogą transfuzji krwi takie ryzyko było do 1992 roku, po tej dacie przetaczana krew jest badana w kierunku wirusa HCV.
Zatem ryzyko zakażenia dotyczy tych samych sytuacji i tej samej grupy kobiet jak opisana powyżej przy omawianiu ryzyka zakażenia HBV, przy czym przeciwko WZW C nie można się zaszczepić. Takiej szczepionki, przynajmniej na razie, po prostu nie ma. Chociaż ryzyko infekcji w wyniku kontaktów seksualnych uważa się za niskie, to jednak dotyczy ono kobiet, które mają lub miały w przeszłości partnera seksualnego zakażonego HCV lub partnerów, którzy o swoim zakażeniu mogli nie wiedzieć. Wirus zapalenia wątroby typu C nie przenosi się poprzez pocałunki, przytulanie, kaszel, dzielenie się jedzeniem lub przyborami kuchennymi czy wspólne mieszkanie.
Do zagadnień poruszanych przez kobiety z WZW B lub WZW C należy związek zakażenia z przebiegiem ciąży, porodem i zdrowiem dziecka. Aby ułatwić Ci znalezienie informacji, których poszukujesz, ten fragment podzieliliśmy na Q&A, czyli często zadawane pytania oraz odpowiedzi na nie.
Czy wirus zapalenia wątroby typu B jest przenoszony z matki na dziecko?
Tak. W przypadku WZW B u mamy dziecko może zakazić się wirusem w życiu płodowym, jak również poprzez kontakt z zakażoną krwią i płynami podczas porodu. Bardzo ważne jest podanie dziecku, którego mama ma przewlekłe WZW B, szczepionki oraz immunoglobuliny, czyli gotowego zestawu przeciwciał wiążących wirusa – i to natychmiast po urodzeniu.
Czy wirus zapalenia wątroby typu C jest przenoszony z matki na dziecko?
Tak, zarówno w ostrym, jak i w przewlekłym zakażeniu jest takie ryzyko. Przy ostrym zakażeniu dotyczy to okresu ciąży, porodu oraz okresu karmienia piersią. W przewlekłym zakażeniu natomiast narażenie występuje podczas ciąży i okołoporodowo. Nie ma żadnej metody swoistej profilaktyki zakażenia wertykalnego (z matki na dziecko). Co bardzo ważne, dziecko otrzymuje od mamy jej przeciwciała skierowane przeciwko wirusowi (anty-HCV), które mogą utrzymywać się u dziecka aż do końca drugiego roku życia, zatem w diagnostyce zakażenia odmatczynego nie oznacza się u dziecka przeciwciał, tylko materiał genetyczny wirusa (HCV RNA). Te przekazane przez mamę przeciwciała nie pełnią funkcji ochronnej przed zakażeniem. Nie dowiedziono transmisji wirusa z mlekiem matki z przewlekłym zakażeniem HCV.
Jak zakażenie wirusem zapalenia wątroby typu B może wpływać na dziecko?
Zakażenie dziecka w okresie ciąży czy okołoporodowym w ponad 90 proc. przypadków prowadzi do rozwoju przewlekłego zapalenia wątroby (co oznacza, że noworodki i niemowlęta nie rozwijają żadnych objawów) z poważnymi konsekwencjami w przyszłości – istnieje możliwość rozwoju marskości wątroby, a nawet raka wątrobowokomórkowego.
Jak mogę dowiedzieć się, czy jestem zakażona wirusem zapalenia wątroby typu B?
W Polsce badanie w kierunku zakażenia HBV w ciąży jest obowiązkowe i bezpłatnie wykonywane między 33. a 37. tygodniem ciąży – dzięki temu dowiesz się, czy jesteś zakażona. Jeśli planujesz ciążę, warto te badania wykonać wcześniej, a w przypadku wyniku dodatniego, decyzję o zajściu w ciążę poprzedzić poradą u lekarza – specjalisty chorób zakaźnych. Rozmowa powinna dotyczyć wskazań lub ich braku do leczenia przeciwwirusowego, jak również przedstawienia bezpieczeństwa leczenia prowadzonego w trakcie przyszłej ciąży.
Czy przy zakażeniu HBV lub HCV mogę karmić piersią?
Karmienie piersią jest przeciwwskazane w ostrym WZW B, natomiast przy przewlekłym zakażeniu nie ma przeciwskazań i możesz karmić piersią. Ta sama zasada dotyczy zakażenia HCV, o ile nie dojdzie do uszkodzenia brodawki. Więcej o karmieniu piersią przy zakażeniu HCV dowiesz się .
Jeśli jestem przewlekle zakażona wirusem HBV, w jaki sposób mogę chronić moje dziecko przed zakażeniem?
W czasie ciąży powinnaś pozostawać pod stałą kontrolą specjalisty chorób zakaźnych, który będzie monitorował ilość wirusa w Twojej krwi i zdecyduje, czy nie jest konieczne włączenie terapii przeciwwirusowej. Natychmiast po urodzeniu Twoje dziecko będzie miało wykonane badanie na obecność antygenu HBs oraz otrzyma nie tylko szczepionkę przeciwko WZW B, ale również swoistą immunoglobulinę zawierającą gotowe przeciwciała wiążące wirusa, który mógł się przedostać do krwi dziecka. Jest to o tyle ważne, że ochrona poszczepienna rozwija się w ciągu kilku tygodni po podaniu szczepionki, a działanie immunoglobuliny jest natychmiastowe. Dlatego świadomość zakażenia u matki jest kluczowa dla ochrony dziecka.
Co, jeśli, mimo wszystko, doszło do zakażenia mojego dziecka wirusem HBV lub HCV?
Twoja pociecha zostanie objęta stałą i specjalistyczną opieką medyczną, konieczne będą również regularne wizyty u lekarza. Jeśli będą wskazania do terapii przeciwwirusowej, to specjalista chorób zakaźnych zdecyduje o takim leczeniu.
Czy mogę zaszczepić się przeciwko WZW C?
Nie, nie ma szczepionki przeciwko WZW C. Duża zmienność genetyczna wirusa HCV powoduje, że wytworzenie takiej szczepionki okazało się niemożliwe.
Co, jeśli już po zajściu w ciążę, okaże się, że jestem zakażona wirusem zapalenia wątroby typu C?
Niestety, na ten moment nie ma ani metod leczenia dopuszczonych do zastosowania w trakcie ciąży, jak i środków mogących zmniejszyć ryzyko przeniesienia zakażenia na dziecko. W takiej sytuacji zostaniesz objęta opieką specjalisty chorób zakaźnych w trakcie ciąży, a po porodzie i zakończeniu karmienia piersią, poddana terapii przeciwwirusowej. Z tego powodu, o ile to możliwe, zaleca się wykonanie testów w kierunku wykrycia zakażenia HCV przed zajściem w ciążę i przeprowadzenie terapii przed planowaną prokreacją. Terapia trwa zaledwie 8 lub 12 tygodni, a w ten sposób wyeliminujesz ryzyko zakażenia wertykalnego.
Czy ciąża u kobiety z przewlekłym zakażeniem HCV jest ciążą podwyższonego ryzyka?
Nie zawsze, to zależy od zaawansowania choroby wątroby i wielu innych czynników osobniczych, ale u niektórych pacjentek mogą wystąpić powikłania ciąży, takie jak cholestaza wewnątrzwątrobowa, u kobiet zakażonych HCV pojawia się ona aż 20 razy częściej w porównaniu z niezakażonymi ciężarnymi. Dlatego też u kobiet przewlekle zakażonych HCV wskazana jest indywidualnie dostosowana opieka oraz prowadzenie ciąży w kierunku monitorowania wzrastania płodu i diagnostyki pierwszych objawów cholestazy wewnątrzwątrobowej, zaleca się współdziałanie ginekologa, położnika i specjalisty chorób zakaźnych.
Przewlekłe WZW C i ciąża – co dalej?
U kobiet ciężarnych badanie w kierunku HCV jest standardem opieki okołoporodowej. Badanie wykonywane jest około 10. tygodnia ciąży i jest bezpłatne, w razie konieczności badanie powtarzane jest między 33. a 37. tygodniem ciąży.
Kiedy mogę zacząć leczenie przewlekłego zakażenia HCV?
Leczenie HCV u matki możliwe jest po porodzie i zakończeniu karmienia piersią.
W jaki sposób możesz zmniejszyć ryzyko zakażenia wirusem zapalenia wątroby typu B lub C?
Działania zmniejszające ryzyko zakażenia HBV i HCV oraz ich konsekwencji klinicznych i epidemiologicznych u kobiet można podzielić na 3 podstawowe grupy, tj.:
- zapobieganie zakażeniu (profilaktyka swoista, czyli szczepienia przeciwko WZW B oraz nieswoista),
- testowanie (badania w kierunku zakażenia w celu wykrycia obecności wirusa).
Z uwagi na specyfikę wirusów HBV i HCV należy jednak nieco uściślić poszczególne sposoby zmniejszania ryzyka zakażenia. Jeśli dbasz o swoje zdrowie teraz i chcesz zadbać o nie w przyszłości, to szczepienie przeciwko WZW B jest oczywistością, nie ma jednak szczepionki przeciw WZW C. Pamiętaj, aby przed szczepieniem sprawdzić, czy nie jesteś zakażona. Wskazania dotyczące zasad profilaktyki nieswoistej w obu przypadkach są do siebie podobne i najkrócej można je ująć jako unikanie wszelkich zachowań związanych z możliwością zakażenia oraz stosowanie profilaktyki transmisji zakażeń przenoszonych drogą krwi i seksualną (prezerwatywy). W przypadku zabiegów związanych z ryzykiem naruszenia ciągłości skóry należy zwracać uwagę na odpowiednią sterylizację narzędzi oraz na zasady higieny i dezynfekcji. Nie korzystaj z przyrządów takich jak cążki do skórek, maszynki do golenia oraz sprzęt do przyjmowania substancji psychoaktywnych, które były używane przez inne osoby.
O ile możliwe jest całkowite wyleczenie przewlekłego zakażenia HCV, to jednak nie nabywasz w ten sposób odporności na ponowne zakażenie tym wirusem, nadal zatem jest konieczne przestrzeganie zasad chroniących przed infekcją. W przypadku przewlekłego WZW B, wirus HBV integruje się z materiałem genetycznym gospodarza, dlatego całkowite usunięcie patogenu z organizmu jest niemożliwe. Podstawowym celem terapii jest uzyskanie trwałego zaniku materiału genetycznego wirusa w surowicy krwi. W takiej sytuacji terapia jest praktycznie dożywotnia, ponieważ jej przerwanie prowadzi do ponownego pojawienia się wirusa we krwi. Niemniej jednak efekt terapii polegający na eliminacji wirusa z krwi chroni Cię przed najpoważniejszymi konsekwencjami choroby, a Twoje otoczenie przed zakażeniem.
Z uwagi na szereg czynników wymienionych wcześniej, kobiety w szczególny sposób powinny zwrócić uwagę zarówno na unikanie sytuacji związanych z ryzykiem zakażenia wirusami hepatotropowymi, jak i na odpowiedzialną profilaktykę, testowanie oraz jak najwcześniejsze podjęcie leczenia w przypadku rozpoznania choroby w stadium przewlekłym. W razie jakichkolwiek wątpliwości nie wahaj się zwrócić do odpowiednich instytucji, jak np. poradnie chorób zakaźnych, poradnie hepatologiczne, endokrynologiczne i psychologiczne. Zwłaszcza te ostatnie często są bardzo niedoceniane – kobieta, u której rozpoznano przewlekłą chorobę, może napotkać trudności z jej zaakceptowaniem. W takich sytuacjach wskazana jest pomoc psychologa, możesz też skorzystać z bezpłatnej infolinii dla osób w kryzysie emocjonalnym (116 123). Z HBV czy HCV nigdy nie jesteś sama, a pomoc specjalistów jest nieoceniona i naprawdę niezbędna.