W psychologii mamy do czynienia z nowym typem osobowości – chodzi o mrocznych empatów (z angielskiego „dark empaths”). Termin ten zdominował w ostatnich tygodniach TikToka. Nie myślcie jednak, że to tylko przejściowy trend stworzony na potrzeby mediów społecznościowych. Mroczny empata został opisany już w 2021 roku na łamach pisma naukowego „Personality and Individual Differences”. Dziś o zjawisku tym rozpisują się tak prestiżowe tytuły jak „The Guardian”. Dlaczego osobowość „dark empath” budzi tak wiele emocji i jak może nam zagrażać?
Według ustaleń zawartych w artykule „The Dark Empath: Characterising dark traits in the presence of empathy” (2021) mroczny empata to osoba, która ma duży zestaw cech wspólnych z przedstawicielami mrocznej triady (narcyz, psychopata, makiawelista), ale jednocześnie charakteryzuje się ponadprzeciętnie wysokim poziomem inteligencji emocjonalnej, w tym empatii.
Oznacza to, że mamy do czynienia z typem wyjątkowo niebezpiecznym, bo umiejącym doskonale wyczuć nasze wrażliwe punkty i zdobyć nasze zaufanie poprzez pozorne rozumienie i podzielanie naszych emocji. „Pozorne”, ponieważ mroczny empata wykazuje się jedynie empatią poznawczą. Polega ona na tym, że dana osoba świetnie rozumie targające nami uczucia, ale nie utożsamia się z nimi i ich nie podziela. W istocie są jej całkowicie obojętne. Diagnozuje je z chłodną precyzją, a następnie w sposób w pełni świadomy i bezwzględny wykorzystuje wiedzę o nich dla własnych korzyści.
Tak tłumaczy to Nadja Heym, profesorka psychologii na Uniwersytecie Nottingham Trent, która wraz z zespołem badaczy jako pierwsza opracowała definicję mrocznego empaty.
– Weźmy taki przykład: gdy czujesz smutek, ja też odczuwam smutek. To tak zwana empatia afektywna, w której do pewnego stopnia potrafię odczuwać to co ty. Ale jest też inny typ empatii – zwany poznawczą. W tym przypadku u danej osoby pojawia się obserwacja: „Wiem, co sobie myślisz. Rozumiem stan emocjonalny, w którym się znajdujesz. Ale zupełnie mnie on nie obchodzi”. Dla mrocznego empaty to cenna informacja, ponieważ jeśli chcą oni przewidzieć twoje zachowanie, muszą najpierw zrozumieć, co czujesz, aby łatwiej móc cię kontrolować.
W przypadku mrocznych empatów rozpoznawanie czyichś stanów emocjonalnych ma więc charakter czysto racjonalny, służący ich doraźnym celom.
Czytaj także: Empatia to nie współczucie. Kiedy czyjaś empatia może nam szkodzić?
We wspomnianych badaniach dowiedziono także, że istnieją pewne istotne różnice pomiędzy znanymi dotychczas osobowościami ciemnej triady (m.in. narcyzami) a mrocznym empatą. Cechy, które ich łączą, to z pewnością egoizm, cynizm, brak wyrzutów sumienia, poczucie wyższości i wyrachowane posługiwanie się innymi w celu osiągnięcia własnych korzyści. „Dark empaths” mają jednak dużo lepiej rozwiniętą inteligencję emocjonalną. Podczas gdy narcyza czy psychopatę można dość szybko zdemaskować ze względu na pewne błędy i braki w dziedzinie relacji międzyludzkich, to mroczny empata bardzo się pod tym względem pilnuje. Umie on na tyle sprytnie ukrywać swoje złe zamiary pod płaszczykiem troski i współczucia, że ofierze może zająć miesiące, jeśli nie lata, aby zorientować się, z kim tak naprawdę ma do czynienia.
Mroczny empata jest wyjątkowo przebiegły i skuteczny w swoich działaniach, ponieważ:
- lepiej adaptuje się do otoczenia i z łatwością przychodzi mu asymilacja w dowolnym środowisku, w którym chce coś dla siebie ugrać;
- jest bardziej ugodowy niż narcyzi, co pomaga mu skuteczniej uśpić czujność ofiary;
- dużo szybciej i skuteczniej zdobywa zaufanie ofiary. Jest tak, ponieważ umie być dobrym słuchaczem, potrafi perfekcyjnie dostroić się do stanów emocjonalnych drugiej osoby oraz przekonująco zapewnić ją o swoim wsparciu i zrozumieniu dla jej trudnych emocji czy przeżyć;
- mistrzowsko opanował metody manipulacji, takie jak gaslighting i wzbudzanie poczucia winy – według badań są to jego ulubione techniki wywierania wpływu;
- rzadziej niż inne typy osobowości mrocznej triady odczuwa lęk i anhedonię. Jest za to bardziej ekstrawertyczny i częściej doświadcza dobrego samopoczucia.
Jak rozpoznać u kogoś osobowość mrocznego empaty? Jej reprezentantami mogą być ludzie z naszego najbliższego otoczenia. Z badań przeprowadzonych przez Nadję Heym i jej zespół wynika, że cechy tego typu osobowości można zaobserwować u ponad 19 proc. populacji, a więc średnio u 1 na 5 osób. Badaczka dodaje przy tym, że w swoich szacunkach uwzględnia osoby o różnym nasileniu cech mrocznej empatii. Są więc wśród nich zarówno skrajnie zaburzone jednostki, jak i takie, które w mniejszym stopniu przejawiają oznaki inteligencji emocjonalnej połączone z wyrachowaniem i bezwzględnością.
Gdzie w takim razie istnieje wysoka szansa spotkania mrocznego empaty? Istnieją pewne sytuacje, w których jesteśmy bardziej narażeni na jego podstępne działania.
Jednym z miejsc, w których grasuje, są firmy i korporacje. Mroczni empaci, jak zostało wspomniane, perfekcyjnie umieją dopasować się do środowiska, w którym chcą szybko awansować i zająć wysoką pozycję. Łatwo przejmują rządzące nim reguły, a żeby poszło im jeszcze sprawniej – stosują emocjonalną manipulację. Anita Chaudhuri w swoim artykule o mrocznych empatach dla „The Guardian” podaje przykład z życia wzięty.
Oto mamy Yasmine, pracownicę korporacji, oraz jej szefową Elaine, która świeżo objęła swoje stanowisko. Elaine błyskawicznie wkupuje się w łaski zespołu – w piątki urządza swoim pracownikom minimprezy w biurze, a potem zaprasza wszystkich do pubu. Szczególną sympatią obdarza Yasmine. Przełożona zaczyna opowiadać jej dużo intymnych historii ze swojego życia. Kobieta czuje, że tworzy się pomiędzy nimi wyjątkowa więź i zaczyna zwierzać się szefowej ze swoich problemów z zajściem w ciążę. Yasmine cieszy się, że w przełożonej znalazła tak wrażliwą, empatyczną koleżankę, z którą może dzielić swoje troski. Wkrótce Elaine zaczyna uskarżać się na wypalenie i stres, które szkodzą jej zdrowiu. Prosi Yasmine, aby przejęła część jej zadań. Kobieta z wdzięczności godzi się na to, a szefowa w ramach rewanżu zaczyna snuć przed nią mgliste obietnice awansu. Jednak gdy pracownica mówi wprost, że intensywnie stara się o dziecko – przełożona zaczyna ją do tego zniechęcać. „No coś ty, chcesz przedłożyć macierzyństwo nad karierę i finanse?” – pyta. Yasmine początkowo odbiera to jako dowód na to, że Elaine chce dla niej dobrze. W końcu kobiecie udaje się zajść w ciążę i informuje o tym szefową. Ta wpada we wściekłość. „Tak mnie potraktowałaś po tym wszystkim, co dla ciebie zrobiłam?” – pyta z wyrzutem. Odtąd Yasmine staje się dla niej wrogiem numer jeden. Elaine odsuwa ją od wewnętrznych spotkań i wyklucza możliwość obiecanego awansu. Bohaterka historii przenosi się do innego działu jeszcze przed porodem, nie chcąc mieć już nic wspólnego z osobą, która na początku wydawała jej się tak szczera, troskliwa i wyrozumiała.
Podana anegdota doskonale obrazuje modus operandi mrocznych empatów. Zapewniają oni o swoim zrozumieniu dla naszych problemów i budują z nami emocjonalną więź tylko po to, aby zyskać nasze zaufanie, a następnie cynicznie nas wykorzystać.
Pole do popisu mroczni empaci mają także na aplikacjach randkowych. W sieci nie brakuje historii kobiet, które tygodniami były przez nich zwodzone tylko po to, by ci po kilku upojnych nocach zghostowali je jednym kliknięciem. Problem w tym, że mężczyźni o tym typie osobowości początkowo wydają się ideałami. Potrafią uważnie słuchać, angażować się w głębokie rozmowy o życiu, dzielić się własnymi trudnymi historiami, pocieszać nas, zapewniać o swoim współczuciu, trosce i zrozumieniu. Spragnione emocjonalnego wsparcia kobiety bardzo łatwo zaczynają ufać rozmówcy i z każdym dniem coraz bardziej angażują się w relację opartą na fikcyjnej, jednostronnej więzi. Mężczyzn tego typu w rzeczywistości zupełnie nie obchodzą problemy kobiet, z którymi się spotykają – mimo to będą je zapewniać, że jest inaczej. Fałszywe współczucie jest dla nich jedynie narzędziem, za pomocą którego manipulują swoją ofiarą i uzyskują dzięki niej swój cel.
Większości z nas trudno rozpoznać mrocznego empatę, ponieważ przy pierwszym zetknięciu nie szukamy w drugim człowieku fałszu i podstępu. Z reguły kierujemy się dobrymi pobudkami, więc chcemy wierzyć, że osobom wokół nas również zależy na bezinteresownej, harmonijnej koegzystencji.
Statystyki są jednak nieubłagane i trzeba mieć świadomość, że co piąta osoba z naszego otoczenia może wykazywać przejawy mrocznej empatii. Jakie sygnały powinny nas zaalarmować? Nadja Heym radzi, by przyjrzeć się zachowaniu podejrzanej osoby w stosunku do innych ludzi – być może jest nad wyraz miła tylko dla nas, a innych w tym samym czasie traktuje protekcjonalnie. Ta sprzeczność powinna nam dać do myślenia.
– Zwróć uwagę, czy używają życzliwości i współczucia, aby coś osiągnąć. A może mają jakiś ukryty motyw? Być może widziałaś dowody na to, że są zdolni do bezwzględności wobec innych? A może sprawiają, że czujesz się winna, gdy sprawy nie idą zgodnie z ich planem? – podpowiada Nadja Heym.
Alarmujący powinny być też wszelkie próby ghostingu. Jeśli dana osoba często podważa twój ogląd sytuacji, twierdzi, że mylisz się, przesadzasz, nadinterpretujesz, konfabulujesz – również zachowaj czujność. Jeśli pod wpływem jej słów zaczynasz wątpić we własny osąd, często pytasz się w myślach „Czy ja nie zwariowałam/-em?” – to wyraźny sygnał, że możesz być ofiarą mrocznego empaty.
I na koniec jeszcze jedna rada: zwróć uwagę, czy osoba, którą podejrzewasz o bycie mrocznym empatą, ma dużo informacji o życiu innych ludzi. Takie osoby lubią kolekcjonować „haki”, aby w odpowiednim momencie wykorzystać posiadaną wiedzę dla własnych korzyści. Jeśli zauważysz, że ktoś z twojego otoczenia podejrzanie często interesuje się czyimiś prywatnymi sprawami, a także lubi je komentować, może to – w połączeniu z innymi cechami wymienionymi w artykule – wskazywać na jego skłonności do emocjonalnej manipulacji.
Podczas opracowywania materiału korzystałam ze źródeł: https://www.theguardian.com/science/2024/nov/10/narcissists-only-more-devious-the-truth-about-dark-empaths; https://irep.ntu.ac.uk/id/eprint/40458/1/1351426_Heym.pdf; https://jaroslawgibas.com/2023/06/23/mroczna-empatia/ [dostęp: 16.11.2024].