Relacje między rodzeństwem bywają pełne ciepła, wsparcia i zrozumienia, jednak zazdrość jest niemal nieodłącznym elementem tych więzi. Choć zazdrość sama w sobie nie jest zła, a wręcz może pełnić pozytywne funkcje, czasami staje się czynnikiem destrukcyjnym, który negatywnie wpływa na rozwój i relacje rodzeństwa. Jak więc rozpoznać, kiedy zazdrość przekracza zdrowe granice i jakie są sposoby radzenia sobie z tym wyzwaniem? O odpowiedź poprosiliśmy Joannę Gutral, doktorkę nauk społecznych, psycholożkę i psychoterapeutkę poznawczo-behawioralną.
Zazdrość między rodzeństwem to naturalne zjawisko, które może pojawić się na różnych etapach życia. Choć często wywołuje negatywne emocje, nie zawsze musi być destrukcyjna. W rzeczywistości może pełnić ważne funkcje w rozwoju emocjonalnym dziecka. Jednak istnieją momenty, kiedy zazdrość wykracza poza normy i zaczyna szkodzić relacjom rodzinnym. Jak rozpoznać, kiedy zazdrość staje się problematyczna i jak rodzice mogą sobie z nią radzić? Na te pytania odpowiada Joanna Gutral, doktorka nauk społecznych, psycholożka i psychoterapeutka.
Zazdrość to emocja, która pojawia się nie tylko w relacjach rodzinnych, ale w wielu kontaktach międzyludzkich. „Warto na początku zastanowić się, kiedy sami odczuwamy zazdrość. Często jest ona związana z poczuciem zagrożenia, że ktoś inny posiada coś, czego my pragniemy, albo z obawą, że ktoś może odebrać nam to, co dotychczas mieliśmy i na czym nam zależy”. W przypadku rodzeństwa zazdrość może mieć inne podłoże. „Może dotyczyć uwagi rodzica, czasu spędzanego z nim czy formy spędzania tego czasu. Czasem chodzi o zabawki czy ubrania” – zauważa Joanna Gutral.
Nie ma jednej wyraźnej normy, która określałaby, co jest normalną zazdrością, a co już problemem. Gutral podkreśla, że „problem pojawia się wtedy, gdy zazdrość zaczyna utrudniać relacje rodzinne”. Na przykład, gdy jedno z dzieci czuje się pomijane, bo rodzic poświęca więcej uwagi młodszemu rodzeństwu, mogą pojawić się trudne emocje, których dziecko nie potrafi nazwać ani zrozumieć.
Szczególnie widoczna zazdrość pojawia się wtedy, gdy jedno z dzieci czuje, że rodzic poświęca więcej uwagi rodzeństwu, bo wymaga ono więcej wsparcia. Te bardziej samodzielne, może czuć się pominięte. Gdy rodzic dostrzega niepokojące zachowania, warto zastanowić się, co one sygnalizują. Dzieci często próbują w ten sposób przekazać swoje potrzeby.
„Jeśli np. dziecko mówi, że nie lubi młodszego brata czy siostry, to niekoniecznie chodzi o uczucia wobec rodzeństwa, a raczej o to, że dostrzega większą uwagę rodzica skierowaną na młodsze dziecko i samo pragnie więcej czasu z rodzicem. Warto odpowiedzieć na te potrzeby” – tłumaczy psycholożka.
Zazdrość może towarzyszyć dzieciom również w późniejszych latach, gdy starsze rodzeństwo ma więcej swobody, a młodsze czuje się ograniczone, co prowadzi do poczucia niesprawiedliwości.
„Zazdrość jest bardzo złożoną emocją – kryje się za nią m.in. złość, że czegoś się nie ma, albo strach, że zostanie się pozbawionym czegoś ważnego. Często przypisuje się jej negatywny wydźwięk, choć nie zawsze musi tak być” – zauważa Gutral.
Zazdrość może pełnić pozytywne funkcje, pod warunkiem że zostanie odpowiednio przepracowana. Joanna Gutral tłumaczy: „Przykładowo, jeśli dziecko zazdrości bratu zdobycia pucharu na zawodach sportowych, to oznacza, że dla niego mogą być ważne rywalizacja, aktywność fizyczna czy docenienie. To informacja, którą można wykorzystać – można zastanowić się razem z dzieckiem, jak pomóc mu osiągnąć podobne cele”.
Okazuje się, że zazdrość nie musi być traktowana jako coś negatywnego, wręcz przeciwnie, może stać się impulsem do rozwoju.
„Negatywne emocje związane z zazdrością mogą być przekształcone w cenną wiedzę o tym, co dla dziecka jest istotne. Na przykład, jeśli dziecko chciałoby być zaproszone na urodziny kolegi, można wspólnie zastanowić się, co można zrobić, aby w przyszłości miało większe szanse na takie zaproszenie” – dodaje Gutral.
W ten sposób zazdrość może stać się impulsem do rozwoju i poszukiwania rozwiązań.
Zazdrość między rodzeństwem staje się niebezpieczna, gdy prowadzi do działań na szkodę drugiej osoby. Joanna Gutral wyjaśnia: „Kiedy jedno z rodzeństwa świadomie próbuje zaszkodzić drugiemu, dyskredytując je w oczach innych lub działając na rzecz jego porażki, to jest sygnał, że zazdrość przekroczyła zdrowe granice. Takie zachowania są nie tylko destrukcyjne w relacjach rodzinnych, ale także społecznie niesprawiedliwe” – tłumaczy ekspertka.
Skutki nadmiernej zazdrości między rodzeństwem w późniejszym życiu mogą być bardzo poważne. Przykładem może być sytuacja, w której zamiast skupić się na swoich celach, osoba próbuje sabotować sukcesy rodzeństwa.
„Jeśli zazdrość staje się impulsem do manipulacji i działań destrukcyjnych, zamiast motywować do własnego rozwoju, oznacza to, że relacja zaczyna być toksyczna” – dodaje Gutral.
Rodzice, starając się radzić z zazdrością między dziećmi, często popełniają nieświadomie błędy, które mogą nasilić problem. Jednym z najczęstszych błędów jest unieważnianie emocji dziecka. „Bagatelizowanie tego, co czuje, np. mówiąc »uspokój się, to nie jest ważne«” – zauważa Gutral. Zamiast tego, warto zrozumieć, co stoi za zazdrością i jak można wesprzeć dziecko w radzeniu sobie z tymi emocjami.
Kolejnym błędem jest przekonanie, że wszystko między rodzeństwem musi zawsze musi być równo. „Nie zawsze tak będzie, ponieważ każde dziecko ma inne talenty, temperamenty i umiejętności. Ważne jest, aby wspierać każde z dzieci w realizacji ich celów, ale nie kosztem drugiego” – tłumaczy psycholożka.
Zazdrość nie powinna być postrzegana jako negatywne zachowanie, które trzeba stłumić.
„Zamiast nazywać zazdrość «brzydkim zachowaniem«, lepiej zastanowić się, co za nią stoi – co tak naprawdę dziecko chciałoby osiągnąć i jak można mu w tym pomóc” – radzi psycholożka.
W ten sposób można pomóc dziecku lepiej zrozumieć swoje potrzeby i radzić sobie z emocjami w sposób konstruktywny.
Nie zawsze zazdrość między rodzeństwem wymaga interwencji zewnętrznej, ale są sytuacje, w których warto skonsultować się ze specjalistą. Joanna Gutral podkreśla, że decyzja o skorzystaniu z pomocy specjalisty powinna zapaść, gdy zazdrość zaczyna prowadzić do poważnych konsekwencji.
„Jeśli zazdrość jest dla nas źródłem dużego obciążenia emocjonalnego lub utrudnia nam funkcjonowanie, warto skonsultować się z psychologiem lub psychoterapeutą. Specjalista pomoże zrozumieć, o czym zazdrość informuje i jakie ma konsekwencje w naszym życiu” – radzi Gutral.
W przypadku młodszych dzieci w gabinetach często zgłaszane są problemy behawioralne, takie jak bójki czy trudności w funkcjonowaniu rodziny. „Zazwyczaj problem zazdrości ujawnia się po zidentyfikowaniu konkretnych zachowań. Ważne jest zbudowanie szerszej koncepcji problemu, aby móc odpowiednio zareagować i wesprzeć dziecko w radzeniu sobie z emocjami” – wyjaśnia ekspertka.
Wsparcie specjalisty może pomóc nie tylko rodzeństwu, ale także całej rodzinie, poprawiając wzajemne relacje i ucząc, jak radzić sobie z trudnymi emocjami w zdrowy sposób.