Jak oszacować ryzyko rozwoju demencji bez przeprowadzania specjalistycznych badań? Lekarze posługują się w tym celu prostym i skutecznym testem, który może wykonać każdy z nas. To test 5 słów znany też jako 5WT (5 Word Test), który ocenia zdolność zapamiętywania. Specjaliści stosują go, aby sprawdzić, w jakim stopniu dana osoba narażona jest na rozwój choroby Alzheimera. Sprawdź, na czym polega.
Kłopoty z pamięcią i problemy z wykonywaniem rutynowych, codziennych czynności mogą być zwiastunem poważnej choroby neurodegeneracyjnej, jaką jest Alzheimer. Objawy te powinny nas zaalarmować szczególnie wtedy, gdy dotyczą osoby powyżej 65. roku życia. U ludzi młodszych demencja diagnozowana jest o wiele rzadziej, ale nie jest wykluczona. Mówimy wówczas o „Young onset dementia”, czyli otępieniu z wczesnym początkiem, które może dotykać osoby w wieku poniżej 65 lat.
Jak dotąd nie wynaleziono skutecznego leku na chorobę Alzheimera. Wiadomo natomiast, że wczesne wychwycenie jej objawów umożliwia szybkie wdrożenie leczenia objawowego, które spowalnia rozwój choroby i łagodzi jej skutki.
Tylko jak odróżnić przejściowe roztargnienie, które od czasu do czasu zdarza się każdemu z nas, od symptomów demencji? Dla oszacowania ryzyka rozwoju choroby psychiatrzy i neuropsychologowie posługują się tak zwanym testem 5 słów.
5 Word Test (5WT) to jeden z najprostszych, a przy tym najskuteczniejszych sposobów oceny pamięci u osób starszych. Pomaga odróżnić osoby zdrowe od pacjentów z łagodną postacią Alzheimera, jak również wyłapać pierwsze objawy demencji, zanim choroba wkroczy w decydującą fazę.
Jak go przeprowadzić? Oto wskazówki.
1. Przygotowanie
- Wymyśl 5 słów z różnych kategorii semantycznych (np. kwiat, owoc, zwierzę, ubranie, mebel) i o różnym stopniu trudności.
- Zadbaj o ciszę i skupienie u osoby, która poddawana jest testowi.
2. Etap uczenia się słów
- Powiedz pacjentowi, że wymienisz 5 słów, które powinien zapamiętać. Odczytaj je powoli i wyraźnie, np.: „Tulipan, banan, kot, sukienka, krzesło”.
- Po przeczytaniu poproś pacjenta, aby od razu sam wymienił jak najwięcej słów, które właśnie usłyszał (spontaniczne przypomnienie).
- Jeśli pacjent nie przypomni sobie któregoś ze słów, udziel wskazówki semantycznej (podaj kategorię słowa). Na przykład: „Był jeszcze kwiat. Jaki to był kwiat?”.
- Zapisz wynik spontanicznego przypomnienia (liczbę poprawnie wymienionych słów bez pomocy) oraz wynik po wskazówkach.
3. Powtarzanie natychmiastowe (wzmacnianie)
- Powtórz cały powyższy proces (odczytaj słowa ponownie, następnie niech pacjent spróbuje je wymienić samodzielnie, ewentualnie ze wskazówkami).
- Zrób to w sumie trzykrotnie. Zapisz wyniki każdego powtórzenia.
- Ocenisz w ten sposób zdolność uczenia się (Learning Score).
4. Odroczone przypominanie (po kilku minutach)
- Po około 5–10 minutach przerwy zajmij pacjenta innym zadaniem niezwiązanym ze słowami testowymi (np. krótką rozmową, poleceniem narysowania czegoś).
- Następnie poproś pacjenta, by przypomniał sobie jak najwięcej z pięciu wcześniejszych słów (odroczone spontaniczne przypominanie).
- Znowu: jeśli pacjent nie przypomni słów spontanicznie, udziel wskazówek semantycznych (np. „Był jeszcze owoc. Jaki to był owoc?”).
- Zanotuj wyniki spontanicznego i wspomaganego przypominania po odroczeniu (Memory Score).
5. Obliczenie wyników
Wynik całkowity (Total Score) to suma wszystkich poprawnie przypomnianych słów (zarówno spontanicznie, jak i po wskazówkach).
Wynik ważony (Total Weighted Score) jest obliczany tak, że przyznajemy większą wartość za spontaniczne przypominanie, a niższą za przypominanie po wskazówkach. W takim przypadku zazwyczaj:
- spontaniczne przypomnienie: 2 punkty za słowo,
- przypomnienie po wskazówce: 1 punkt za słowo,
- brak przypomnienia: 0 punktów.
6. Ocena jakościowa
- Zanotuj, czy pacjent popełnia błędy tzw. wtargnięć (intruzji), czyli podaje słowa, których nie było wśród pięciu zapamiętywanych. Liczne intruzje są typowe dla choroby Alzheimera.
- Oceń ogólną łatwość lub trudność przypominania sobie słów przez pacjenta.
7. Interpretacja wyników
Porównaj wyniki do ustalonych norm:
- Dla osób ok. 60-letnich na chorobę Alzheimera może wskazywać wynik całkowity (Total Score) poniżej 10, a wynik ważony poniżej 17.
- Dla osób ok. 70-letnich: wynik całkowity poniżej 9, ważony poniżej 16.
- Dla osób ok. 80-letnich: wynik całkowity poniżej 8, ważony poniżej 14.
Im niższy wynik, tym większe prawdopodobieństwo zaburzeń pamięci charakterystycznych dla Alzheimera.
Badania naukowe potwierdziły przydatność testu 5 słów w diagnozowaniu zaburzeń pamięci. W artykule opublikowanym na łamach „Revue Neurologique” (2010) dowiedziono, że u pacjentów z Alzheimerem 5 Word Test wykrywa wyraźne problemy z zapamiętywaniem (kodowaniem) słów, trudności z ich przechowywaniem w pamięci (konsolidacją) oraz przypominaniem, nawet przy podpowiedziach.
Pacjenci z Alzheimerem popełniają też znacznie więcej błędów (tzw. wtargnięć), czyli wymieniają słowa, których nie było w teście.
Naukowcy zaznaczają przy tym, że najlepiej do rozpoznawania łagodnej postaci Alzheimera nadaje się wynik ważony (Total Weighted Score), uwzględniający przede wszystkim spontaniczne, samodzielne przypomnienie słów.
Źródło: The five-word test in three age-groups of mild Alzheimer's disease (60, 70 and 80 year-old patients): Utility of the Total Score, Total Weighted Score, Learning Score and Memory Score, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov [dostęp: 22.04.2025]