„Matką nie będę, ale to nie znaczy, że nie mogę mieć ciekawego życia, którego ważną częścią stanie się bycie potrzebną innym dzieciom” – przekonuje Katarzyna Miller, która tym razem mierzy się z tematem bezpłodności i bezdzietności.
Artykuł archiwalny
Gdy ktoś Cię pyta, czemu nie masz dzieci, co mu odpowiadasz?
Jeśli jest autentycznie tego ciekawy – a to można wyczuć – zawsze szczerze odpowiadam, czemu podjęłam taką decyzję, bo uważam, że jest to bardzo ważna odpowiedź. Spotkałam kilka kobiet, które odpowiadają na to pytanie podobnie jak ja i poczułam się, jakbym poznała siostry. Ale gdy widzę, że ktoś mi chce tym dopiec, dokopać, to też mówię prawdę, ale inaczej. Na przykład: „Tak zdecydowałam, jest to wyłącznie moja sprawa i nic ci do tego. Mam do tego prawo”. Oczywiście mam też prawo powiedzieć, że nie chcę o tym mówić albo że w ogóle nie chcę z tym kimś rozmawiać, jeśli jest dla mnie nieprzyjemny. W ogóle nie muszę udzielać żadnej odpowiedzi. Dla osób, które mają niskie poczucie własnej wartości, to jest problem i takim pytaniem – zwłaszcza zadanym w złej wierze, na zasadzie „Co z tobą jest nie tak?” – można im bardzo dokopać. Dużo kobiet czuje, że musi się wtedy z czegoś tłumaczyć, usprawiedliwiać, przepraszać.
Czyli ta Twoja szczera odpowiedź brzmiałaby jak?
Że już jako bardzo mała dziewczynka postanowiłam, że nie będę miała dzieci, bo nie chciałam im robić tego, co zrobiła mnie samej moja matka. Co nie zmienia faktu, że bardzo lubię dzieci i bardzo mnie interesuje, co można z nimi i dla nich robić. Uważam, że są naszą przyszłością, dlatego trzeba dbać o to, by ludzie je mieli, bo chcą je mieć i by wiedzieli, jak je wychowywać, żeby torować im w życiu drogę. Dziecko jest błogosławieństwem, ale każde dziecko, nie tylko moje.
Ty nie masz dzieci, bo tak postanowiłaś. Wiele kobiet nie ma dzieci, bo nie mogą ich mieć z przyczyn czysto biologicznych. Bezpłodność i niepłodność uznawane są za choroby cywilizacyjne. Kobiety, które na nie cierpią, mówią, że czują się, jakby odebrano im szansę i prawo do podjęcia decyzji w tej ważnej sprawie.
Może na początku zróbmy małe rozróżnienie. Bezpłodność i niepłodność to są rzeczy bliskie sobie, kiedy albo mężczyzna, albo kobieta nie mogą mieć dziecka. Natomiast bezdzietność to jest stan nieposiadania dziecka. Z jakiej przyczyny – to już bywa różnie. Można nie posiadać dziecka ze względu na kłopoty biologiczne, a można z powodu podjętej decyzji lub przypadku losowego, w wyniku którego traci się dziecko.
Przyjmuje się, że bezpłodność jest stanem permanentnym, niepłodność jest chwilowa, choć też nie zawsze...
Ja bym powiedziała, że nie ma tu reguł – bezpłodność też często okazuje się chwilowa. Przecież lekarze orzekają według swojej wiedzy i danych, jakie mają na dany dzień. Jeśli ludziom cofają się guzy nowotworowe, a specjaliści potem mówią: niemożliwe – to znaczy, że jest coś, co wykracza poza nasze pojęcie i medyczne terminy.
Która z tych sytuacji jest największym kryzysem lub życiową traumą? A może zjawiskiem najbardziej ciekawym dla Ciebie jako psychoterapeutki?
Powiem o zjawisku, które uważam za najbardziej niebezpieczne. Jest nim szaleństwo – zwłaszcza kobiet, które za wszelką cenę chcą mieć własne dziecko. Bo dla wielu ludzi nie ma życia bez posiadania dziecka. Po prostu sobie tego nie wyobrażają. Nawet niekoniecznie dlatego, że bardzo chcą zostać rodzicami, tylko dlatego, że dzieci się ma. Oczywiście dla przetrwania ludzkiego gatunku dzieci są wręcz niezbędne – co więcej, są one wielką szansą dla świata i darem dla nas, ale…
…niekoniecznie muszą być naszym przedłużeniem?
Dziecko to osobny twór. Indywidualna osoba. Oczywiście może być tak, że trafi się ród, w którym jest wielu malarzy, inżynierów czy chemiczek, które przekazują sobie talenty z pokolenia na pokolenie, i wtedy rzeczywiście widać jakiś ciąg – sztafetę. Ale znam też przykłady umęczania dzieci przez zmuszanie ich do przejęcia schedy porodzicielskiej.
Obserwuję wiele kobiet, które dostają jakiegoś fioła, gdy się okazuje, że może nie będą mogły mieć własnych dzieci. I staraniom o to, by jednak się udało, podporządkowują wszystko, czyli właściwie popadają w obsesję. Kiedy szczęśliwie zajdą w ciążę, obsesja rozrodczości się kończy, a zaczyna obsesja dbania o dziecko. Jest tak wychuchane, tak wyczekiwane i tak ważne, że staje się największym osiągnięciem kobiety. Zaczyna się nadopiekuńczość. Bo ktoś, kto ma obsesję, ma tendencję do niebycia rodzicem zdroworozsądkowym i ciepłym. Nie chcę nikogo obrażać, chodzi mi jedynie o to, byśmy zdali sobie sprawę z tego, że jeśli do czegoś będziemy przykładać nadmierną wagę, to nam się cała osobowość chybnie w tę stronę i rzeczy przestaną mieć właściwe proporcje. No ale tak się dzieje, kiedy para spłodzi dziecko, urodzi i je ma. Gdy się nie udaje, bardzo często związki się rozpadają. Ponieważ przymus zrobienia dziecka góruje nad wszystkim – koniec z przyjemnością z seksu, koniec z dowolnością i spontanicznością. „Tego nie jedz, bo zaszkodzi na plemniki, teraz wyjdź z zebrania, bo owuluję”. Po czym znowu nic. Mężczyznom bardzo szybko przestaje się chcieć o wiele częściej niż kobietom, a do tego każdy facet przestaje pożądać partnerki, która nie jest nastawiona na niego i bycie razem, tylko na zapłodnienie.
Częste są też świadectwa takich historii – znamy je z książek, filmów, ale i medycznej praktyki – że para stara się miesiącami lub latami, bezskutecznie, a kiedy odpuści, da za wygraną – nagle staje się cud...
Jedynym dobrym podejściem jest odpuszczenie. Oczywiście nie chcę powiedzieć, że gdy odpuścimy, to na pewno zajdziemy w ciążę, bo takiej gwarancji nie ma. Chciałabym tylko, by ludzie otworzyli się na to, że dzieci można też adoptować, można stworzyć rodzinny dom dziecka – to nie zawsze musi być dziecko z naszej krwi. Nie wiem, czemu tak wielu ludzi uważa, że tylko moje dziecko jest wartościowe. Zwróćmy uwagę na to, że przekonanie o wyższości własnej krwi jest dominujące jedynie w dość prymitywnych kulturach. Ja myślę tak, jak myślą nie tylko humaniści, ale ludzie mądrzy i doświadczeni − że wszystkie dzieci są nasze.
A czym byś wytłumaczyła fakt, że dopiero kiedy kobieta odpuszcza, udaje jej się zajść w ciążę?
Ludzki organizm pokazuje to, co przejawia się w bardzo wielu sferach życia – że jeżeli traktujesz coś spokojnie, z dystansem, który jest życzliwy, czyli bez czarnych myśli, bez straszenia się i bez histerii, to wszystko samo się układa. I tak się układa, jak ma się ułożyć. Przecież nie wszyscy będą mieć dzieci. Cóż, takie jest życie. Na siłę nic nie wskóramy. Złoty środek zawsze jest najlepszym rozwiązaniem. Czyli: będę szczęśliwa, jeśli urodzę dziecko, ale jeśli nie, to i tak będę wiodła dobre, ciekawe życie, którego ważną częścią może być to, że stanę się potrzebna innym dzieciom.
Znam też takie przypadki, że czasem para nie może mieć dzieci, rozstaje się z tego lub z innego powodu, a potem każde ma dziecko z kimś innym, mimo że oboje byli niepłodni. Tak jakby, mimo deklaracji, podświadomie nie chcieli mieć dziecka akurat z tą osobą.
Można jeszcze powiedzieć, że dusza ludzka wybrała, że do tych rodziców przyjdzie, a do tych nie. To oczywiście wersja new age – najbliższa teorii reinkarnacji, czyli wiary hinduistycznej, która mówi, że dusza wybiera bramę, przez którą wejdzie, i taki dom, w którym będzie mogła rozwiązywać problemy nierozwiązane w przeszłym życiu.
Dla wielu kobiet niemożność urodzenia dziecka jest jednak ciosem prosto w ich kobiecość.
Wiem, i to jest przykre. Tak samo jak cudowne jest to, że macierzyństwo nierozerwalnie wiąże się z kobiecością, że to była zawsze nasza „specjalność” i nie dało się nas w tym zastąpić. Stąd z jednej strony nasz wielki triumf i nasza chwała, z drugiej – ogromny ciężar i rola obarczona wieloma oczekiwaniami społecznymi. Kobiecość to nie tylko rodzenie dzieci, ich wychowywanie i kochanie, lecz przede wszystkim bycie człowiekiem. Czasem patrzę z żalem lub ze współczuciem na to, jak kobiety rozpaczają: „Jakie będzie moje życie bez dziecka?”. No jakie? Takie samo jak teraz. Skoro ci się nie podoba, jak jest, to znaczy, że twoje życie jest puste, że ty jesteś pusta. A skoro sama jesteś pusta, to co dasz temu dziecku?
„Miłość. Całą miłość, jaką w sobie mam”.
Ale to wtedy nie będzie miłość, tylko uzależnienie. Bo to jest głód.
Mówimy tu już o skrajnej postawie, o obsesji na punkcie posiadania dziecka, ale wróćmy jeszcze do momentu, kiedy starasz się o dziecko, robisz więc badania i nagle dowiadujesz się, że nie możesz mieć dzieci. Jakby coś zostało ci zabrane…
Są różne typy kobiet. Na przykład takie, które od dziecka chcą mieć potomstwo, lubią swoje młodsze rodzeństwo, opiekują się nim chętnie – w przeciwieństwie do tych, które są do tego zmuszane – bawią się lalkami w dom, szyją im ubranka, zaglądają w każdy wózek i marzą, żeby i im się takie szczęście przytrafiło. Dla takiej kobiety informacja o tym, że jest bezpłodna, jest jak cios. Oczywiście, że bardzo cierpi i jest jej smutno. Ale taka fajna dziewczyna może być przecież przedszkolanką albo zastępczą mamą.
Niedawno w telewizji śniadaniowej widziałam parę, która przeżyła tragedię utraty dziecka tuż po porodzie. Kiedy byli jeszcze w rozpaczy, dowiedzieli się, że tego samego dnia w tym samym szpitalu przyszło na świat dziecko z zespołem Downa, które matka porzuciła. Postanowili je zaadoptować.
A to są takie wspaniałe dzieci! Cudowna historia. Tylko brać z nich przykład.
Ale żeby to zrobić, trzeba wyjść poza swój ból.
Właśnie. Trzeba wyjść z tego zaklętego kręgu egotyzmu. Nie egoizmu, który jest nam wszystkim potrzebny, tylko egotyzmu, czyli takiej postawy, że ja nie widzę, że inni ludzie to tak samo ważne jednostki jak ja i że ich świat jest dla nich tak samo ważny jak mój świat dla mnie. Nie musisz od razu adoptować dzieci. Możesz prowadzić zajęcia dla nich, zostać wolontariuszką w fundacji, która je wspiera. Jest w co ręce włożyć, tylko trzeba przekroczyć swoje ego i, jak mówisz, swój ból.
Pamiętam, jakie wrażenie zrobiła na mnie bohaterka filmu „Lion. Droga do domu”, grana przez Nicole Kidman, a wzorowana na prawdziwej postaci, która świadomie zrezygnowała z posiadania własnych dzieci na rzecz adopcji tych osieroconych. Uważała, że świat jest wystarczająco przeludniony, by powoływać na niego kolejne istoty, lepiej zająć się tymi, które już są.
Szanuję i podziwiam taką postawę. Myślę, że gdyby była powszechniejsza, świat by wyglądał inaczej. Moje, moje, moje – to wieczne moje. Jakaś plaga „moizmu” nas ogarnęła. Albo to słynne: „Nie bij chłopca, bo się zgrzejesz”. Nie ma w tym refleksji, opamiętania, dystansu, dorosłości. Oczywiście rozumiem wyjątkowość sytuacji, że to dziecko wyjęto z mojego brzucha, że nosiłam je dziewięć miesięcy pod sercem i czułam bicie jego serca. Piękne są przekazy o tym, że dziecko oddycha razem z matką, a kiedy po porodzie kładzie się noworodka na brzuchu matki, to wtedy on się uspokaja – to wszystko bardzo do mnie przemawia. Marzy mi się, by ludzie mieli dzieci, bo tego pragną, a nie dlatego, że to się robi. Też uważam, że jesteśmy przeludnieni. Ktoś z moich znajomych skontrował kiedyś: „Ale Europa się wyludnia, bo mamy za mały przyrost naturalny”. No to co? Będzie trochę mniej Europejczyków. Zajmujmy się najpierw z szacunkiem tymi, których mamy. To, że dzieci przychodzą na świat, bo są oczekiwane, jest wspaniałe dla reszty ich życia i dla świata, ale jeśli są uważane za pomazańców bożych, to jest to dla nich, ale i dla świata, bardzo szkodliwe.
Jednym z wymiarów tego, że nie mogę mieć dzieci, jest to, że jest już za późno.
Ten zegar tykający bardzo straszy dziewczyny. Często słyszę takie słowa: „Ja właściwie nie wiem, czy chcę mieć dzieci, ale zegar biologiczny tyka. Kiedy się za 10 lat obudzę, to będę żałować, że nie urodziłam dziecka, bo nie miałam z kim albo nie było na to dobrego czasu”. No ale to dla kogo masz mieć to dziecko? Dla siebie czy dla świata? „Bo ja jestem sama. A jeśli mam dziecko, to nie jestem sama”. Na szczęście jak takie dziecko skończy 18 lat, to będzie mogło wreszcie odejść od mamy, która uważa je prawie za swoją własność.
A sądzisz, że zmienił się dziś stosunek społeczeństwa do kobiet lub par bezdzietnych?
Zdecydowanie tak. Oprócz takich zatwardziałych jednostek, które uważają, że jest jedyne dobre podejście na świecie, czyli zero seksu przed ślubem, a potem szybko spłodzić ileś dzieci i pilnować, żeby z nikim się przed ślubem nie puszczały – to jest taka wielość różnych opcji związków, w jakich można być, że zrobiliśmy się bardziej otwarci na różnorodność. Nawet ci konserwatywni muszą uznać, że nie od ich podejścia zależy, co ludzie będą robili ze swoim życiem.
Ale jednak nie wierzą tym, którzy mówią, że bez dzieci są szczęśliwi.
Misiu, chude też mówiły, że mi nie wierzą, że jestem gruba i szczęśliwa. Jeżeli ktoś przez całe życie ukrywa się ze swoim lękiem i jest ściśnięty w środku jak kopytko, to kiedy widzi kogoś, kto chodzi i się cieszy, to po pierwsze trafia go szlag, a po drugie nie wierzy. Bo on tego nie zna. Poza tym, jaka jest ogromna swoboda, gdy nie ma się dzieci.
Coraz częściej się mówi i pisze o tym, że posiadanie dzieci nie zawsze gwarantuje spełnienie i szczęście.
Jedno Ci gwarantuję: że będziesz zawsze ponosiła odpowiedzialność za dziecko, dopóki ono nie dorośnie. Ale jeśli nie umie się wziąć odpowiedzialności za siebie, to odpowiedzialność za dziecko jest strasznym ciężarem. Bo tak w ogóle poczucie odpowiedzialności za siebie jest wspaniałe. To fantastyczny stan. Szalenie go sobie cenię. Odkąd poczułam, że jestem naprawdę za siebie odpowiedzialna, ileś kamieni spadło mi z barków. Za to nigdy nie chciałam mieć dzieci – najpierw, tak jak mówiłam, dlatego że nie chciałam zrobić dziecku tego, co zrobiła mi moja mama, a potem poczułam, że jest mi bardzo dobrze w takim życiu. I proszę bardzo, można mnie wyklinać od egoistek, ale ja spłaciłam dług macierzyństwa, i to jak!
Choć jesteś bezdzietna, to jesteś matką.
Ja jestem nawet wszechmatką. (śmiech) Mam na myśli wszystkie dziewczyny i wszystkich chłopców, wobec których byłam odpowiedzialna – wielu pomogłam metaforycznie urodzić się na nowo. Niektóre dziewczyny pytają mnie nadal: „Czy możesz przez jakiś czas być moją mamusią?”. Odpowiadam im zawsze, że będzie to dla mnie wielki zaszczyt i przyjemność. Chwalę je za to, co robią i jak się zmieniają, one to przyjmują, cieszą się z tego i coraz bardziej się oduzależniają ode mnie. A potem na przykład dostaję kartki lub listy z podziękowaniami – za to, że są teraz kimś, kim zawsze chciały być. Czuję wtedy dumę matki.
A czy uważasz, że to, czy mamy dziecko, czy nie, kiedy je będziemy mieć, z kim i ile dzieci – to nasza prywatna sprawa i innym nic do tego? A i my nie powinniśmy wchodzić z butami w życie innych?
Przede wszystkim powinniśmy dawać innym i sobie prawo do prywatności. Z drugiej strony czasem matki mają rację, kiedy mówią córkom: „Nie z tym facetem”, tylko one to źle robią, bo im zabraniają, a to zawsze działa na odwrót.
Czyli jaki najlepiej mieć stosunek do posiadania dzieci?
Otwarty. I warto wiedzieć, czy chcemy je mieć. Jeżeli nie chcemy – nie miejmy sobie za złe i nie uważajmy, że przez to nie jesteśmy kobiece. Tak samo jak nie przestaję być kobieca, gdy mam menopauzę, jestem dziewicą czy lesbijką. Jest ileś rodzajów kobiecości, tak jak jest ileś rodzajów męskości i ileś rodzajów androgyne. Wykorzystujmy to, co dostajemy od natury, a nie wiecznie to przerabiajmy. Fajnie, że medycyna ratuje życie, tylko że przez to ludzie są coraz słabsi, choć coraz dłużej żyją.
Dużo par narzeka na to, że ciągle są indagowane: A kiedy dzieci? Macie już dom, pracę, na co czekacie? Mówią, że nie wiedzą, co odpowiadać.
Trzeba odpowiadać bardzo złośliwie. To jedna z rzeczy, których też uczę: jeśli ktoś ci dokucza, jest wobec ciebie inwazyjny – oddaj tak, żeby mu się odechciało. Jeżeli ciocia ci mówi: „No a kiedy dziecko?”, odpowidz: „Wtedy, ciociu, kiedy zmądrzejesz. I przestaniesz się zachowywać wobec mnie nieładnie”. I już. Zostaw ją z tym. Ale ciocia się obrazi. Właśnie ma się obrazić. I odczepić. Grzeczne dziewczynki tak nie powiedzą, dlatego cierpią. A ciocie się panoszą. Wujkowie zresztą też.
Moje koleżanki mówią czasem, że są zapraszane na przyjęcia dla rodziców z dziećmi i źle się tam czują, bo są jedyne bez dziecka.
Ale skoro ktoś je tam zaprosił, to znaczy, że je tam chciał. Więc niech się bawią i dobrze czują. Niech powiedzą: „Jakie macie fantastyczne dzieci, jakimi jesteście wspaniałymi matkami! Jak dobrze, że to za mnie robicie”.
Poza tym jakimi fajnymi ciociami mogą dla tych dzieci być.
Dzieci mają ogromne pragnienie fajnych cioć. Mało tego, są często przez takie ciocie ratowane. Sama byłam, więc wiem, co mówię.
Katarzyna Miller, psycholożka, psychoterapeutka, pisarka, filozofka, poetka. Autorka wielu książek i poradników psychologicznych, m.in. „Instrukcja obsługi toksycznych ludzi” czy „Daj się pokochać, dziewczyno” (wydane przez Wydawnictwo Zwierciadło).