Skoro sztuczna inteligencja, dziś na poziomie ameby, już tak mocno modeluje naszą rzeczywistość, to co będzie, gdy osiągnie poziom żarłocznego dinozaura? A dojdzie do tego szybko, bo SI nie potrzebuje miliardów lat, przez które ewoluował umysł ludzki. Czego potrzebujemy, by zachować indywidualność – zastanawia się dr hab. Sławomir Murawiec.
Maj roku 2023, w Lizbonie kwitną drzewa jakarandy. Dziennikarz Pedro Mendonça Pinto z zaangażowaniem prowadzi rozmowę na temat znaczenia sztucznej inteligencji (SI) dla dalszych losów ludzkości, a jego gościem w programie przygotowanym przez Fundação Francisco Manuel dos Santos jest Yuval Noah Harari. To rozmowa dwóch osobników z gatunku homo sapiens, co już za pewien czas może nie być takie oczywiste. Być może właśnie na drzewa jakarandy wskazuje Yuval Noah Harari, zwracając uwagę dziennikarza na ujmujące piękno portugalskiej przyrody. Jego refleksja jest następująca: popatrz na całe to piękno, potrzebne były cztery miliardy lat ewolucji, aby wykreować takie drzewa i taki gatunek jak my ludzie. Sztuczna inteligencja nie będzie potrzebowała czterech miliardów lat do dalszego rozwoju. Rozwija się i ewoluuje znacznie szybciej i bardziej efektywnie.
Zdaniem Harariego SI znajduje się obecnie na poziomie ewolucyjnym ameby i już na tym poziomie może zagrozić kształtowanej przez ludzi historii (naszego) świata. Yuval Noah Harari zadaje pytanie, jaka będzie moc sztucznej inteligencji, kiedy osiągnie poziom tyranozaura i ile czasu jej to zajmie? Raczej lata, niekoniecznie dekady. My, ludzie, potrzebujemy odpoczynku, działamy w cyklach aktywności i bezczynności, a więc bezproduktywności. Algorytmy nie śpią, nie potrzebują odpoczynku ani urlopu, uczą się cały czas i na bazie tego, czego się nauczyły, są zdolne kreować zupełnie nowe treści. I to jest ten kluczowy punkt.
W momencie, gdy postanowiłem, że kolejny felieton poświęcony będzie właśnie sztucznej inteligencji, wykonałem eksperyment i postanowiłem wciągnąć ChatGPT w przygotowanie odpowiedzi na list do redakcji, skierowany do magazynu psychologicznego. Fikcyjny list brzmiał: „Jakie priorytety powinna mieć w życiu współczesna 30-letnia kobieta: praca, rodzina, zabawa, pieniądze? Co najpierw, a co można odłożyć na później?”. 14 czerwca 2023 roku Chat GPT poradził tej młodej, poszukującej osobie zadbanie o samorozwój i zdrowie psychiczne. „Zawsze warto poświęcać czas na rozwijanie siebie i dbanie o swoje zdrowie psychiczne. To może obejmować czytanie, naukę nowych umiejętności, rozwijanie swoich pasji, pracę nad samoakceptacją i poczuciem własnej wartości, a także korzystanie z różnych technik relaksacyjnych czy medytacji. Zdrowie psychiczne jest fundamentem, który pozwoli ci cieszyć się innymi obszarami życia” – podpowiedział. To samo pytanie zadałem (kopiuj-wklej) dziś, gdy piszę ten felieton, czyli 5 lipca 2023 roku. Tym razem akcent padł na samorealizację zawodową. Odpowiedź brzmiała: „Praca jest często jednym z kluczowych aspektów życia dla wielu osób. Warto zatem zastanowić się nad swoimi celami zawodowymi i poświęcić czas na ich realizację. To może oznaczać dążenie do awansu, rozwoju zawodowego, zdobywanie nowych umiejętności lub nawet zmianę kariery. Ważne jest, aby wybrać taką ścieżkę zawodową, która dostarcza satysfakcji i pozwala na rozwój jako jednostka”.
Być może, kiedy ponowiłem pytanie, SI „uznała”, że poprzednia odpowiedź nie była satysfakcjonująca dla czytelniczki i skoro praca była umieszczona w pytaniu na pierwszej pozycji pytania, ją właśnie wypunktowała jako czołową wartość w drugiej poradzie. A być może gdzieś w głębiach swojego myślenia przeewoluowała w kierunku potrzeby większej aktywizacji zawodowej kobiet... Ale to wyłącznie ludzkie domysły, próby interpretacji procesów, które zachodzą w niezbadanych głębinach kreowania treści (rozumowania?) SI.
Oczywiście ChatGPT omówił także pozostałe obszary życia i grzecznie zastrzegł: „nie istnieje uniwersalna recepta na to, jakie priorytety powinna mieć 30-letnia kobieta, ponieważ każda osoba ma własne cele i wartości. Kluczowe jest znalezienie równowagi między różnymi obszarami życia i dostosowanie priorytetów do własnych potrzeb”.
To, co napisał, mogłoby – bez podejrzeń o brak profesjonalizmu – zostać wydrukowane jako opinia eksperta w magazynie psychologicznym.
W cytowanym wywiadzie, a także w ramach Frontiers Forum Yuval, Noah Harari ostrzega, że sztuczna inteligencja „zhakowała” język, czyli system operacyjny ludzkości. To poprzez opis, poprzez użycie języka jest kształtowana rzeczywistość, w jakiej żyjemy, nasze wizje jej celów i sensów, aspiracje, marzenia, poglądy polityczne, przekazy religijne. Język wprowadza do umysłu to, co staje się treścią tego, co wiemy, i kieruje motywacjami.
Pytanie, które rodzi się we mnie w kontekście rozwoju SI brzmi: jak bardzo efektywnie „zhakowana” zostanie też nasza psychologia? Cele życiowe, wybory osobiste, przekonania co do wartości… Na proste (i skądinąd słynne pytanie) „jak żyć?” ChatGPT, jak widać, odpowie zrozumiale, wiarygodnie, z taktem i przekonywająco. Tylko, jakie wartości, znaczenia, treści będą stały za jego odpowiedzią… Jeśli dojdzie do wniosku – np. gdy już osiągnie poziom ewolucyjny tyranozaura – że ludzie powinni żyć w określony sposób, zakomunikuje to elokwentnie. Jeśli spotka się z kontrargumentacją, na bazie tej kontrargumentacji nauczy się jeszcze trafniejszych ripost. W efekcie, jak mówi Harari, możemy zacząć żyć za kurtyną, której istnienia nie będziemy świadomi i będziemy ją odbierali jako obiektywną rzeczywistość. I to bez wtyczek do mózgu znanych z „Matriksa”. Role fizycznych wtyczek przejmują płynnie słowa i treści generowane przez SI – szybko docierają do mózgu i kształują wybory oraz zachowania.
Yuval Noah Harari odnosi te niebezpieczeństwa w większym stopniu do sfery wyborów politycznych, konsumpcyjnych i preferencji wyborczych. I pewnie ma rację, bo nasze wybory to łakomy kąsek dla korporacji, rządów i polityków. Ale dlaczegóż nie odnieść tego także do sfery psychologicznej, która w dużej mierze decyduje o życiu indywidualnym i istotnie kształtuje życie społeczne? Jak dotychczas, za tymi manipulacjami i kierowaniem zachowaniami stały właśnie korporacje, rządy, politycy i fale zmian społecznych. A więc jednak ludzie, a przynajmniej treści stworzone przez ludzi. Wraz z SI powstaje „obca inteligencja”, inteligencja która nie jest ludzkiego pochodzenia. SI uczy się sama, prowadzi „życie wewnętrzne” którego rezultaty zadziwiają nawet jego twórców. Niekoniecznie – jak uważa Yuval Noah Harari – w sensie bycia obdarzonym świadomością. Ale w sensie efektywnego użycia języka, który będzie kształtował nasze poglądy i zachowania.
Kolejny element tego pejzażu świata dzielonego przez ludzi z SI to możliwość nawiązywania osobistej relacji. Uczenia się psychologii i sposobów myślenia ludzkiego rozmówcy. To niekoniecznie musi być przecież rozmowa na tematy wyborów politycznych. SI jest w stanie nawiązać osobistą relację, taką w której pojawi się wieź emocjonalna, przywiązanie. Jednocześnie z milionami osób. Nie wymaga to od SI emocji, ale te emocje zostaną poruszone w osobach kontaktujących się z nią: prowadzących konwersację, poszukujących odpowiedzi albo wiedzy. Wystarczy wpisać pytanie i SI wykreuje odpowiedź. Jednak krytycznie ją przeanalizować już teraz są w stanie nieliczne osoby.
Dla mnie pierwsza z cytowanych na wstępie odpowiedzi ChatGPT jest bardzo jednostronna i manipulacyjna. Jak wskazuje moja praktyka, to skupienie na pracy nad samorozwojem, samoakceptacją i poczuciem własnej wartości prowadzi niektóre osoby na manowce i bynajmniej nie łączy się tak oczywiście ze zdrowiem psychicznym jak wynika z odpowiedzi ChatGPT. Czasami wiąże się z samotnością, a czasami z nadmiernie wygórowanymi oczekiwaniami od siebie i świata. Jednak wiem to po 30 latach praktyki.
Druga odpowiedź może trafiać precyzyjnie w to, czego oczekuje osoba pytająca. A więc może podtrzymywać jakiegoś rodzaju postawę prowadzącą do analogicznych, jak wyżej wskazane, rezultatów. Łatwo ją zmanipulować, gdyby SI doszła do wniosku, że trzeba podbić zatrudnienie i konsumpcję. Oczywiście to znów tylko moje nieudolne domysły...
Talking cure – „leczenie rozmową”, „terapia rozmową” to nazwa psychoanalizy, która później uległa uogólnieniu jako talking therapy. W przypadku profesjonalnej psychoterapii słowa mogą zmienić psychologię osoby. Tymczasem SI może prowadzić zarówno rozmowę jak i kształtować powstawanie osobistej relacji z rozmówcą. Zatem, bazując na więzi i języku, efektywnie manipulować. Może się uczyć jak wykorzystać słabości (po kilku wymianach zdań). Jeśli wyindukuje emocje – ten wpływ będzie jeszcze potężniejszy.
Żyjemy w światach naszych znaczeń, iluzji, przekonań. Dotychczas systemy wypełniające nasze umysły, mówiące w co wierzyć, były kreowane przez innych ludzi, nawet jeśli były nieprawdziwe czy prymitywne. Aktualnie zaś musimy zmierzyć się z niebezpieczeństwem, że te iluzje, przekonania i wybory będą kreowane przez inteligencję niepochodzącą od człowieka. Warto mieć tego świadomość i próbować zachować ludzką indywidualność. Choć wymaga to dwóch rzeczy, które nie obędą się bez wysiłku.
Po pierwsze, samodzielnego myślenia, porównywania danych, poszukiwania źródłowych informacji i zachowania zdrowego krytycyzmu. A poza tym tolerancji niepewności, mimo że pojawia się możliwość uzyskania natychmiastowych odpowiedzi na każde pytanie. Wiedzę o świecie warto zdobywać z książek, z bezpośrednich kontaktów z innymi ludźmi i przez własne doświadczenie poddane refleksji.
Sławomir Murawiec, dr hab. n. med. specjalista psychiatra, psychoterapeuta. Główny ekspert do spraw psychiatrii Akademii Zdrowia Psychicznego Harmonia.