Czym jest poezja tyrtejska? Przykłady utworów lirycznych z epoki romantyzmu

Co to jest poezja tyrtejska? Definicja i cechy

Poezja tyrtejska to wywodzący się ze starożytności rodzaj poezji patriotycznej. Ta gałąź liryki skupia się na tematyce wojennej, w której odwaga, bohaterstwo i patriotyzm są gloryfikowane. Głównym założeniem poezji tyrtejskiej jest inspirowanie oraz zachęcanie do poświęcenia dla dobra ojczyzny.

„Słodko i zaszczytnie umierać za ojczyznę”

Motyw tyrtejski z łatwością można dostrzec w utworach, ponieważ poezję tyrtejską wyróżnia:

• chwalenie patriotycznego oddania wobec kraju;
• promowanie poczucia przywiązania do narodu i jego losów;
• ujęcie walki jako obowiązku, który uszlachetnia;
• liryka apelu;
• budowanie nastroju podtrzymującego morale i budzącego nadzieję w walczących;
• nawiązywanie do postaci historycznych, bohaterów wojennych itp.;
• obietnica nieśmiertelności i wiecznej pamięci o bohaterach narodowych.

Początki poezji tyrtejskiej w starożytności

Poezja tyrtejska miała swoje początki w starożytności, a konkretniej w antycznej Grecji. Nazwa tego gatunku poetyckiego pochodzi od imienia ateńskiego poety Tyrteusza, który żył prawdopodobnie w VII wieku p.n.e. Według legendy podczas wojny meseńskiej tylko Tyrteusz mógł poprowadzić wojowników Sparty ku zwycięstwu. Tyrteusz odegrał swoją rolę w nieoczywisty sposób. Poeta tworzył wiersze i pieśni mające na celu podtrzymanie bojowego ducha Spartan. Tym samym przyczynił się do ich zwycięstwa nad Mesenią.

Poezja tyrtejska w polskiej literaturze. Co łączy antycznych poetów z twórcami epoki romantyzmu?

Podobieństwa do sytuacji spartańskich wojowników w legendzie o ojcu poezji tyrtejskiej można upatrywać w rzeczywistości XIX wieku. W tym okresie w historii polskie społeczeństwo było tyranizowane przez trzech okupantów. Utrata niepodległości i powstania zakończone fiaskiem sprawiły, że jak nigdy dotąd Polacy potrzebowali zachęty do dalszej walki o ojczyznę. W dobie kryzysu rolę przewodników narodu przyjęli ówcześni artyści.

Przykłady poezji tyrtejskiej. Fragmenty utworów romantycznych

Romantyzm jako prąd literacki cechowała fascynacja przeszłością, ideałami heroizmu i mitologią. Poezja tyrtejska stała się inspiracją dla niektórych romantycznych poetów. Utwory z motywem tyrtejskim odegrały znaczącą rolę w tworzeniu narodowych mitów i stały się jednym z filarów twórczości literackiej epoki romantyzmu.

„Reduta Ordona” (1832), Adam Mickiewicz

Zaćmiło się powietrze od ziemi wyłomów:

Harmaty podskoczyły i jak wystrzelone

Toczyły się na kołach; lonty zapalone

Nie trafiły do swoich panew. I dym wionął

Prosto ku nam; i w gęstéj chmurze nas ochłonął. […]

Dusze gdzie? Nie wiem; lecz wiem, gdzie dusza Ordona.

On będzie Patron szańców! — Bo dzieło zniszczenia

W dobréj sprawie jest święte, jak dzieło tworzenia:

Bóg wyrzekł słowo stań się, Bóg i zgiń wyrzecze!

„Bema pamięci żałobny rapsod” (1851), Cyprian Norwid

— Idą panny żałobne: jedne, podnosząc ramiona

Ze snopami wonnemi, które wiatr w górze rozrywa,

Drugie, w konchy zbierając łzę, co się z twarzy odrywa,

Inne, drogi szukając, choć przed wiekami zrobiona…

Inne, tłukąc o ziemię wielkie gliniane naczynia,

Czego klekot w pękaniu jeszcze smętności przyczynia.

III

Chłopcy biją w topory, pobłękitniałe od nieba,

W tarcze, rude od świateł, biją pachołki służebne,

Przeogromna chorągiew, co się wśród dymów koleba,

Włóczni ostrzem o łuki, rzekłbyś, oparta pod-niebne…

Wśród romantycznych utworów lirycznych napisanych w nurcie poezji tyrtejskiej te dwa należą do najbardziej znanych. Adam Mickiewicz i Cyprian Norwid nie są jedynymi przedstawicielami poezji tyrtejskiej epoki romantyzmu. W gronie artystów znajdują się również Juliusz Słowacki („Kordian”), Seweryn Goszczyński („Pobudka”) i Stefan Garczyński („Grobowiec na granicach Syberii”).

Tyrteizm w tekstach kultury kolejnych epok

W kolejnym wieku Polska była świadkiem i uczestnikiem wydarzeń historycznych, które sprawiły, że elementy poezji tyrtejskiej na stałe zagościły w naszej kulturze. Na początku XX wieku była to „Rota” Marii Konopnickiej, jako odpowiedź na prześladowania polskości w zaborze pruskim. W czasie II wojny światowej z kolei m.in. „Z głową na karabinie” Krzysztofa K. Baczyńskiego, przedstawiciela walecznego pokolenia Kolumbów. Natomiast w czasie PRL-u piosenki „Ballada o Janku Wiśniewskim” Kazika Staszewskiego lub „Mury” Jacka Kaczmarskiego.